Lagun batek esan dit lagun batek esan diola

Gustavo Martin Garzo idazle espainiarraren El lenguaje de las fuentes liburuan, Maria haurdun utzi zuen aingerua agertzen zaio Jose zaharrari. Ez da irudi goxoa, ordea: ez liburuan azaltzen den aingeruarena (izaki kupidagabe eta krudelak baitira Martín Garzoren ikuspuntutik), ezta Joserena ere (beste edozein gizon zaharren antzekoa baita Jose hau, oroitzapenez betea eta barkatzeko asmorik gabekoa).

Gure egunerokotasunean, sarritan aipatzen da aingeruen sexua, ez ordea aingeruen ahotsa. "El lenguaje de las fuentes" irakurri ostean, seguru nengoen ahots gogorrak izango zirena, metalikoak.

Bart jakin dut ezetz, aingeruen ahotsa neskarena dela, inon estorburik egiten ez duena eta, aitzitik, beste behin ere entzuteko irrikaz uzten zaituena. Atzo entzun genuen ahots hori, Bilboko Kafe Antzokian, eta Mireia Otzerinjauregi eibartarrarena da. Itxi begiak eta aingeru bat entzungo duzu, ez dago beste ezer entzuterik.

Gero, jakina, Jabier Muguruzaren ahots beroa dago, eta bere akordeoia, zer esanik ez. Eta, jakina, Angel Unzuren gitarra multikolorea dago, kapaz dena jazzaren mundua edo bossa-novaren mundua edo folkaren mundua edo musiken munduan dauden mundu guztiak helarazteko entzuleari.

Eta hor, albo batean, aingeru bat: eskuan kolorez betetako paleta dauka, ahotsean pintzela. Gitarraren, ahotsaren eta akordeoiaren pasarterik ederrenak azpimarratzen ditu pintzel horrekin, eta entzuleen gainetik pasatzen da ezarian, hotzikara batean.

Zer da idazle unibertsal bat? Zer egin behar da horretarako? Esate baterako, Azkunaren laguna izan? Izan ere, dirudienez, horrek puntu asko ematen ditu unibertsaltasuna lortzeko orduan, ikusi bestela aurrekoan aurkitu nuen testua, Bilboko pertsonaia ilustreei buruz:

Simón Bolivar (1783-1830), político
Diego López de Haro (Siglo XIII), fundador de Bilbao
María Díaz de Haro (Siglo XIII), fundadora de Bilbao
Rafael Moreno Aranzadi (Pichichi) (1892-1922), futbolista
Leonardo Torres Quevedo (1852-1936), ingeniero e inventor
Miguel de Unamuno (1864-1936), escritor universal
Blas de Otero (1916-1980), poeta
Ricardo Bastida (1879-1953), arquitecto
José Domingo Mazarredo (1745-1812), almirante y científico
Juan Crisóstomo Arriaga (1806-1826), músico
Casilda Iturrizar (1886-1900), benefactora
Enrique Areilza, (1860-1926), médico
Eduardo Victoria de Lecea (1835-1907), Alcalde y Senador
Gabriel Aresti (1933-1975), poeta

Zerrendak eztabaida bat baino gehiagorako eman dezake, baina nire zalantza beste alde batetik doa: noiz hartu ditzakegu idazleak unibertsaltzat? eta zergatik, ze irizpideren arabera? Eta, edozelan ere, ez ote dira askoz ere unibertsalagoak idazle horien obrak, idazleak baino?

Hogeita bat urte baino ez daukaz eta daborduko sendo agertu jaku euskal letren panoraman. Uxue Alberdi elgoibartarrak Igartza Beka irabazi dau "Aulki bat elurretan" proiektuagaz, 2007ko udabarrian argitaratuko dan ipuin-liburuagaz.

Igartza Beka irabazi dozu, eta zeu zara irabazlerik gazteena, 21 urtegaz. Hain gaztea izanda, erantzukizunaren pisua sentiduten dozu gainean?

Pentsetan dot ilusinoak irabazten deutsala pisuari. Urte honetan idazten disfrutetan ahaleginduko naz, eta ahalik eta ondoen egiten. Inor ez dezepzionetea espero dot!

Ezagutzen ez zaituenentzat, nor da Uxue Alberdi? Nondik dator eta zer egin dau oin arte?

Nor nazen esaten ez naz atrebiduten, beste norbaitentzat itxiko dot definizinoa. Nondik natorren? Elgoibartarra naz baina Bilbon bizi naz ikasle pisuan, kazetaritza ikasten nabil-ta Leioan. Azken urtea Suedian pasau dot Erasmus bekeagaz. Oin arte, bertso-paperak eta ipuin laburrak idatzi ditut batez be, eta Suediak emon deust gehiago idazteko denporea, gogoa eta lasaitasuna.

Bertso munduan zabilz, ipuin lehiaketa mordoa irabazi dozu, eskutitzak idazten trebea zara, irratian bizi-bizi mobiduten zara... Non zabilz gustoren?

Egia esan, danetan. Ezingo neuke aukeratu, eta hori dauka ona: ez dagola aukeratu beharrik. Literatura eta bertsoa nire afizino handienak dira. Ikaragarri disfrutetan dot Santutxuko bertso eskolan edo edozein lekutan bertsoaren inguruan sortzen dan lagun-giroan. Ipuinak, irratiko lana… horreek be jolas baten modukoak dira niretzat, esan gura dot ahalik eta gehien disfrutetan saiatzen nazela, eta disfrutetako egiten ditudala.

Zer emoten deutsu literatureak?

Gozamena. Berbetan iminita, gauza txikiak handi bihurtu daitekez eta handiak txikitu; laburrak luzatu eta luzeak laburtu. Beste batzuen ezinegonak irakurtea eta berbek papelean osotzen dituen marrazkiak deskubridutearen plazer estetikoa bera asko dira niretzat. Literatureak, beste arteek lez, ostantzean iges egiten daben gauzak atrapetan dituela esango neuke.

Zer emon gurako zeunskio zuk literatureari?

Puf! Ez daukat halango helburu handirik! Konformetan naz idaztean ondo pasetan badot eta nonori berben bidez zeozer sentiarazoten badeutsat.

Zein da zure asmoa "Aulki bat elurretan" proiektuagaz?

Ahal bada, ipuin bilduma polit bat sortzea. Helburu handiena hori da niretzat: zeozer polita eta gozagarria sortzea. Gozamen horren atzean gorde gura neukez beste helburu danak: Suediako gizartearen ispilu txikiak eskaintzea, gaur eguneko kontraesanen bat aireratzea, atentzinoa emon deustien paisajeak eta arpegiak konpartidutea…

Arin begituta, emoten dau soziologia literarioa egitera zoazela, suediarren erretratua edo. Euskal irakurleei bitxia egingo jake igual, ez gagoz ohituta...

Ez dot pentsetan. Ipuin batzuk lotura estua daukie dinozun suediarren erretratu horregaz, baina beste asko Euskal Herrian bertan jazo leitekezan istorioak dira. Suedian bizi izan danak detektauko dau, seguruenik, soziologia literario hori, baina euskaldunentzat beste marko baten kokatutako ipuinak izango dirala iruditzen jat, beste barik.

Begitandu jat Dogma mobimenduko zinemaren eragina dagoala ipuinotan. Lortu dozun hoztasun erakargarri horretan, beharbada.

Suedian hoztasuna lortzea ez da gatxa izan… Ez dakit, ez neuke jakingo esaten, baina egia da ipuin asko geratu dirala eskuko kamara bategaz grabetan ibiliko banintz lez: denpora-salto handirik egin barik, kanpoko musikarik eta elementu artifizialik gehitu barik, esentzia atrapau guran… holan dabilz istorio asko; baina ez dot modu konzientean egin.

Ze elementu literario eskaintzen dau Suediaren moduko herrialde hotz eta "perfektu" batek? Hango ze miseria eta ze handitasun aprobetxauko dituzu libururako?

Hotza, indibidualismoa, isiltasuna, elurra, lasaitasuna… Suediaren xarma eta gatx guztiak elementu berberetan dagozala begitantzen jat, beste leku guztietan lez. Alde batetik, ‘perfekzino’ horri barre egin deutsat, baina saiatu naz Suediak transmitiduten dauen lasaitasuna eta poesia be testuetan islatzen.

Momentu honetan, idazketearen ze fasetan zagoz?

Betiko mantendu gura dodan fasean: ikasten. Asko falta jat irakurteko eta idazteko: ia dana. Momentu honetan intuizinoz idazten dot gehienbat.

Trena gainezka gaur. Joan zen maiatzetik lehen aldiz, zutik etorri naiz lanera. Ikasle kopuruaren arabera joaten naiz zutik edo jarrita, Euskotrenek ez baitu asmorik goizeko tren horretan laugarren bagoirik jartzeko, sardinak latan bezala bagoaz ere. Gero etor daitezen esaten abiadura handiagoa dela behar duguna.

Eguneroko langileei neguko ikasleak batu zaizkie gaur. Batzuk ozen zetozen berbetan, beteranoak. Beste batzuk harrituago, isilago, nobatoak. Disimuloz begiratzen nien azken horiei, gogoratu nahian zelakoa izan ote zen nire lehenengo eguna unibertsitatean.

Atearen ondoan, kanpora irteteko geundela, beteranoak nobatoari galdetu dio: "zer egin behar duzu, ba?", ozen, beteranoen bolumenean. Nobatoak apalago, "magisteritza". Barreka hasi da bestea, eta kolpetxo bat eman dio bizkarrean.

Gero atea zabaldu egin da, eta denok hasi gara apurka-apurka irteten. "Bagoaz ba", esan du nobatoak, eta hanka trenetik atera du eta lurrean jarri du eta oinez hasi da, jendetzaren hanken erritmoan galduta.

Zain egon naiz, ea beteranoak esaten zion "bagoaz bai, baina ez dakigu nora" edo horrelako zerbait, baina ez dio ezer esan. Antza, beteranoak ere ez zekien nora.

Bittor Kapanagarekin Otxandiotik paseatzen ari zarenean, makuluak lagundutako pauso txikiek soilik gogoraraziko dizute ia 80 urteko gizona duzula alboan. Herriko gazte guztiek agurtzen dute eta tabernatik irteten direnek zerbait esaten diote. Gizon maitatua da Otxandion eta euskal kulturaren munduan. Ezezaguna, hala ere, jende gehienarentzat. Bere bizitza euskara izan da, eta horri buruz egin dugu berba, Kapanaga ez baita isilik geratzekoa.

Azken urteotan omenaldiz omenaldi zabiltza, Bittor.

Omenaldiak ez zaizkit asko gustatzen baina...

Sonatuena Mendebalde Kultur Alkarteak 2000. urtean egindakoa izan zen.

Bai, gutxi gorabehera neuk sortu nuen eta!

Ez nekien hori. Zeuk sortu zenuen?

Ni Eibarren nengoela, "bizkaiera" hitza ezin zen erabili ere egin. Batetik, Bizkaia kondenatuta zegoelako, eta, bestetik, euskaraz ezin zelako normaltasunez egin. Orduan, nik proposatu nuen "bizkaiera" hitzaren partez "mendebalde" indartu behar zela. Baina orain Mendebalde Kultur Alkartekoei ere esan diet "mendebalde" alde batera utzi eta "sartalde" erabiltzen hasi behar dela.

A, ulertu dizut elkartea zeuk sortu zenuela!

Ez, ez: ideia eta korrontea Eibarren sortu zen, baina Mendebalde Kultur Alkartean ez nintzen sartu. Esan zidaten baina...

Eibarrera ikastera joan zinen, ezta?

Bai. Hango iraultza geuk sortu genuen: Juan San Martin, Imanol Laspiur, Serafin Basauri... Zazpi bat lagun ginen, baina Laspiur eta neu ginen ardatza. Ni nintzen kanpoko bakarra. Euskara zela eta, jende guztia zegoen beldurrez, ezin zen ezertxo ere egin, eta gu euskararen alde lanean hasi ginen, euskal eskolak sortuz-eta. Baina ni autodidakta naiz e!

Ez duzu inongo titulurik, egia da. Baina hori harro egoteko motiboa al da?

Ni harro nago neu izateaz. Dena ikasi dut korrontearen kontra. Hamar urte nituenean, dena zen inperiala, eta guk dena ulertu behar genuen geure erara. Euskalduntasunaren inguruan galduta nengoen, ez neukan horri buruz berba egiteko lagunik. Formazio makala geneukan horretan, baina hamahiru urterekin esnatu egin nintzen: hamahiru urterekin gaur beste nekien. Baina norekin hitz egin? Azkenean, neure buruarekin: guztiari ematen nizkion bueltak, eta horrela deskubritu nuen...

Euskal kontzientzia?

Bai.

Eta zelan deskubritzen du hamahiru urteko ume batek euskal kontzientzia?

Hori da, bada! 1939an, udako oporren ostean, irailaren 1ean, erabaki nuen ez nintzela gehiago joango eskolara. Lotsatia nintzen, baina buruan gauza bat sartzen zitzaidanean... Nik ez nuen inperio baten parte izan nahi, eta liburuak hartu eta behiak zaintzera joan nintzen. Horrela ikasi nuen munduko berri: etniak, hizkuntzak... Eta, irailaren 3an, behiak errekara eraman nituenean, zahar bat ikusi nuen han jarrita, La Gaceta del Norte eskuetan, ikusmena galduta: Otxandioko alkatea izandakoa zen. Esan zidan ea irakurriko nion egunkaria, eta halaxe egin eta konturatu nintzen albiste guztiak zirela II. Mundu Gerrari buruzkoak, orduantxe hasi baitzen. Zaharrak, orduan, diskurtsoa bota zidan: "Gerra hau luzea izango da. Denek uste dute alemaniarrek erraz irabaziko dutela, baina gutxienez bost urte iraungo ditu Gerrak, eta azkenean Ingalaterraren bandoak irabaziko du. Eta Jaungoikoak nahi dezala gure aberria askatzeko unea ere hauxe izatea... Badakizu zein den gure aberria?", galdetu zidan, eta ni ahoa zabalik. Esan zidan: "Zazpi probintzia dira: hiru Frantzian eta lau Espainian, baina gure aberria ez da ez Frantzia ez Espainia". Orduan bai konturatu nintzela zer zen hemen gertatzen zena! Nire barruan iraultza izan zen hori. Munduari beste dimentsio bat hartu nion.

Eta gero Eibarrera...

Eibarrera joan nintzen eta jendeak galdetzen zidan ea non estudiatu nuen, eta nik: "Soroan, behiak zaintzen. Liburu bat hartu eta...". Jendeak ez zidan sinisten, eurak señoritoak baitziren, kolejioetan ikasitakoak.

Garai horretan ezagutu zenuen Joxe Migel Barandiaran?

Barandiaranek asko estimatzen ninduen. Juan San Martini esker ezagutu genuen elkar: euskara gainbehera zihoala-eta, Club Deportivon euskara eskolak jarri behar genituela pentsatu genuen, lehendik esperantoa ere irakasten baitzen han. Eta, egun batean, banekienez Barandiaran etortzekoa zela, eskolak lehenago amaitu eta kalera joan nintzen. Hantxe zegoen, Eibarko ilustre guztiekin batera: herriko alkatea, parrokoa... eta bera erdian. Ikusi ninduenean, keinu egin zidan beragana joateko: "Zerbait daukat zuri esateko", bota zidan, eta urrundu egin ginen. Baina ez zeukan ezer esatekorik! Berak nahi zuena zen jende harengandik apartatzea!

Harreman ona izan zenuen berarekin, hortaz?

Oso ona. Harekin badut anekdotatan! Eta gauza guztietan animatzen ninduen: gairen bat planteatzen banion, esate baterako erlijioari buruz, adi entzuten zidan, eta ikertzen jarraitzera bultzatzen ninduen. Baina, batez ere, euskarari buruz aritzen ginen, orduan ere euskarak bazituen-eta bere arriskuak...

Gaur bezala, atzo ere bai.

Gauza batzuk beti egon dira arriskuan, baina batzuk gaur bereziki daude arriskuan: singularra. Ez duzu nabaritzen?

Esate baterako?

Orduan ere gaurko arazo berberak zeuden: nik, sasoi hartan, Zeruko Argian idazten nuen, eta norbaitek mugagabea deskubritu zuen. Bada, jartzen banuen "25 urteko mutil bat", agertuko zen "25 urtetako mutil bat"; hurrengoan "25 urtedun" idazten nuen, eta "25 urtetako" jartzen zuten berriro. Ez zegoen salbaziorik. Eta hori oraindik ere ikusten da. Orain, estropadekin, zer esanik ez: "Donibane 7 segundora heldu da" esan beharrean, Manu Maritxalarrek beti esango du "7 segundoetara". Gaitz hori idazle eta erredakzio askotan dago sartuta, eta horrek asko hondatzen du euskara. Singularra defendatzeari eman nahi diot geratzen zaizkidan urteak, zeren, euskarak singularra galtzen badu, zentzu guztia galtzen du euskarak. Singularra arriskuan dago, eta horren bultzatzailerik gogorrenak ETB eta Euskadi Irratia dira.

Asko erabiltzen da, bai.

Eta euskarak beste arazo larri bat ere izan du: euskaran, a hizkia singularra da beti, eta e hizkia, berriz, plurala. Forma zaharrak "zare", "gare" eta "dire" ziren, baina euskal lurralde bakoitzak bere erara jokatu zuen: Bizkaian "dire" mantendu da, eta Araban ere hor nonbait. Zuberoan denak singularizatu ziren, "zira", "gira" eta "dira" sortuz; Nafarroa Beherean eta Lapurdin, aldiz, "zare", "gare" eta "dire". Baina Gipuzkoakoa negargarria izan zen: "zera" erabili zen, eta metatesi hori katastrofe bat da. Eta "zera" horrek e hizkia behar zuenez plurala egiteko, "zerate" sortu zen, eta batuak hortik hartu zuen "zarete". Eta "zarete" sortu bazuten, zergatik ez "garete"? Baionako batzar batean, "gare" proposatu nuen baturako aditz forma gisa. Gabriel Arestik eta nik baiezko botoa eman genuen, baina beste guztiek ezezkoa. Badakizu: gipuzkera zen Jainkoaren hizkuntza, eta Jainkoaren hizkuntza beti da sakratua.

Jainkoaren hizkuntza?

Jainkoak sortu egiten dira, eta, sortzen ez badira, sortu egiten ditugu. Hemen ere egon dira Jainko faltsuak, eta bat, argi esateko, Mitxelena izan zen. Euskara ez zuen ondo ezagutzen: latina maite eta latina bizi zuen.

Jendeak ez du jakingo Bagare (Araban bagare...) kantua zeuk idatzitakoa dela. Giro horren barruan idatziko zenuen, beraz.

Araban nahiko bizirik geratu zen forma hori, baina euskara azkenetan zegoen. Kantua idatzi nuen arabarrei indar apur bat emateko, zeren, gainera, Otxandion arabarrez egiten dugu. Badakizu zer gertatzen den? Bada, zuk etxean pertsona piloa baduzu eta bat gaixorik badago, batez ere gaixorik dagoen horri egin behar diozula kasu. Eta Araba gaixorik zegoen. Gorka Knörrek Araba, zazpigarren alaba kantatzen zuen, baina behin esan nion: "Araba, zazpigarren alaba ez: Araba, euskararen semerik zaharrena da, baina elbarria".

Bistan da oso hurbiletik jarraitzen dituzula euskalkiak. Zelan elikatu behar dute elkar euskalkiek eta batuak?

Oso zaila da. Batuaren sorreran astakeria asko egin zen, eta orain kitatu nahian dabiltza. Euskarak baditu zenbait zutabe; bada, horietako dozena bat batuz gero, on itzela egin diezaiokegu euskara batuari... baina nork batu zutabeok? Hortxe dago koska. Telebista eta irratia garrantzitsuak izan daitezke prozesu horretan, gauzak ondo eginez gero: esate baterako, medio horietan bizkaiera darabilten pertsonak asko dira, baina ez da kontuan hartu Eibar, Elgoibar, Markina edo Mondragoe inguruko jendea. Horiek euskaldun onak dira, euskararen jenioa barrutik bizi dutenak.

1978an liburu bat ere argitaratu zenuen, "Euskera erro eta gara".

Dudan egon nintzen euskaraz ala gaztelaniaz idatzi, eta erratu egin nintzen: euskaraz idatzi nuen.

Euskarazko hitz piloaren etimologia aztertu zenuen hor...

Liburu hori misterio bat da: ez du inork ere ulertzen. Badaukat beste liburutxo bat ere idatzita, Initza, baina argitaratu barik. Orain, Otxandioko gazte batzuek web orri bat egingo didate, eta bertan jarriko dugu testu hori. Baina bestea, Erro eta gara, hil baino lehen gaztelaniaz idatzi beharko nuke, esplikatzeko zer esan nahi nuen. Gaztelaniak eragin handia dauka gure "jakitunen" artean.

Errebeldea zara, gero!

Rebelde por rebelde ez: nik nire ideiak ditut eta ez naiz makurtzen. Beste batzuk zutitu ere ez dira egiten, baina ni ez naiz makurtzen.

Ez zaude nekatuta beti besteek onartzen ez dutena defendatzen, beti korrontearen kontra?

Ni ez noa kontra, eurak doaz! Kausa galduen aldeko sinpatia beti izan dut: baina, lehenengo eta behin, arrazoia non dagoen bilatu behar da, eta arrazoia baduzu, aurrera. Laguntza barik nabil arriskuei aurre egiten, bakar-bakarrik. Baina arriskuak harrizko arrisku bihurtu dira. Jendeak beldurra dio arriskuei aurre egiteari, eta, beldurraren beldurraz, Euskal Herriak ez du zirkinik egiten.

Zure beste borroketako bat Olentzaro hitza defendatzea izan da, Olentzeroren aurrean.

Gipuzkoan, -ero atzizkiak indar handia dauka, gaztelaniaren eraginez. "Albaitari" hitza ontzat ematen dut, nahiz eta, izatez, euskaraz "albaitera" izan; baina Gipuzkoan "albaitero" esaten dute! Hortik datoz, gero, "gezurtero" eta horrelakoak... Ez dira konturatzen gaztelania dena. Eta Olentzero hitza ere hortik sortu zen, baina Barandiaranek berak ere Olentzaro erabiltzen zuen. Hala ere, ez zekien hitz horrek festa-aro bat islatzen duela, eta orduan neuk aurkitu nuen "oles" hitza bertsoa dela, eta hortik datorrela "oleskari" ere. Oles egiteko aroa zen, beraz. Barandiarani horren berri eman nionean, orduan konturatu zen: baietz esan zidan, horixe zela.

Autodidakta zara, ez duzu titulurik, lehen ere esan dugu. Baina zer jarri beharko nuke zure izenaren alboan, zer zaren definitzeko?

Zer naizen? Euskaldun bat, orpotik bururaino, eta kontsekuentea. Lehen, askok eta askok agurrik ere ez zidaten egiten, euskararen defendatzailea nintzelako. Orain, eurak ilobekin ibiltzen dira, eta, jakina, ni albotik pasatzen naizenean, euskaraz di-da hasten dira umeekin, entzun diezaiedan.

Zelan nahiko zenuke jendeak gogora zaitzan?

Eskerrik asko galdetzeagatik baina... Ondo ezagutzen nautenek gogoratuko dute lar mantsoa, lar apala izan naizela. Dena dela, askok gogoratu ezta ere, ardurarik ez. Bien bitartean, ni saiatuko naiz euskararen arriskuen kontra egiten, jendeak beldur apur bat izan diezadan, kar-kar...

Eta zu, inoiz izan zara beldur?

Oso beldurtia izan naiz, izatez.

Euskarari buruzko batzarretan ere bai, Mitxelena aurrean zeneukanean?

Ez, orduan ez. Horrelakoetan, beldurra baino, adore falta izan dut. Orain, denboran atzera egingo banu, gogorrago egingo nuke. Baina orain beste batzuk sartu dira, eta erretiratzen ere jakin behar da.

-----------------------------------------

Oteiza

Oteiza bluff bat izan zen. Ez genuen elkar ezagutzen, baina, egun batean Otxandiora etorri zen Itziar emaztearekin. Bat-batean agertu zen, inongo azalpenik eman gabe, eta hiru egunez egon ginen hirurok etxean sartuta. Konturatu nintzen Oteiza nire deskubrimenduez jabetzera etorri zela, gero berak erabiltzeko. Baina ez nizkion eman: hiru arlori buruzko teoriak nituen, eta arlo bakarra azaldu nion. Horregatik, "El euskera preindoeuropeo" idatzi zuenean, lan hura herren irten zitzaion.

Akelarrea

Txitxiburduntzia akelarrea adierazteko eufemismo bat da, besterik ez. Txitxia okela da, eta burduntzia, berriz, okela sutara hurbiltzeko makila. Beraz, akelarre izan beharrean, okelarre da jatorrizko hitza. Izan ere, akerra ez zen hemengo elementua, Europatik sartutakoa baino. Europan deabrua akerra zen, baina hemengo txitxiburduntzian ez zegoen akerrik: bildots errea jaten zen.

Euskaltzaindia

Ez naiz euskaltzaina, ez urgazlea ez ezer. Nahi ere ez. Gaur ezin da planteatu ere egin, 80 urterekin; baina lehenago bai proposatu zidaten, eta ez nuen nahi izan. Behin artikulu bat idatzi nuen Euskaltzaindiako izendapenak-eta zelan egiten diren azalduz, hango barruak ezagutzen nituen-eta. Horrek efektu txarra egin zuen eta puntu piloa galdu nuen hor, kar-kar... Baina euskaltzainekin-eta ondo konpontzen naiz. Andolin Eguzkitzaren heriotza kolpe handia izan zen niretzat.

---------------------------------------

Nortasun agiria

Bittor Kapanaga Otxandion jaio zen 1925eko urriaren 15ean. Euskal kontzientzia hamahiru urterekin eskuratuta, Eibarrera joan zen industria-maisu ikasketak egitera, eta, bertan zela, 1952 inguruan, Eibarko gerraosteko euskal mugimendua sortu zuen beste zenbait euskaltzalerekin batera. 1953an Euzko Gogoa aldizkarian idazten hasi zen, eta, gero, Zeruko Argian eta beste hainbat argitalpenetan. 1978an "Euskera erro eta gara" liburua argitaratu zuen, gure hizkuntzaren erroen bila joanda.

Hori da jaietan eta asteburuetan jendeak sarri-sarri egiten duen galderetako bat, eta hori da, egunotan, gure artean egin dugun galdera, herria jaietan baitugu.

Badirudi denboran atzera begiratzen dugunean, guztiak izan behar duela derrigorrez hobea. Jai kontuetan ere, atzera begiratu eta gogoratzen ditugu taberna eta plazak topera beteta. Orain ez. Pentsatzen dut gazteak euren lokaletan sartuko direla eta bertan emango dutela gaua, ondo baino hobeto ulertzen ditudan arrazoiengatik: tragoak dezente merkeagoak irteten zaizkie, epeletan daude, masifikaziorik gabe, eurek nahi duten musikarekin, nahi duten lagunekin, nahi duten moduan. Seguru nago, gainera, lokalak osasunerako sanoagoak direla herritik bueltaka ibiltzea baino: tabernako beroan sartu, kanpora irten eta euria, hurrengo tabernan aire girotua...

Aldatu egin dira ohiturak, baina ez da hori kontua: jendea egon, badago; ez dakiguna da non. Hori galdetzen duzunean, esaten dizute jendea beste nonbaitera joan dela, baina bigarren herri horretara bazoaz ez duzu lehenengoan baino askoz ere giro handiagoa topatuko, eta, edozelan ere, batean zein bestean, jende eta giro gutxiago topatuko duzu aurreko urteetan baino.

Kontua da, aurreko ostiralean, hiru kontzertu egon zirela herrian: Arean, Gari eta Kokein, zein baino zein interesgarriagoa. Arean ikustera heldu ez banintzen ere, 40-50 bat pertsona geunden Gari eta Kokein ikusten. Non eta 30.000 biztanleko herri batean.

Hori ikusita, lagunen artean kezka sortu zen, eta kezka ez zen jakitea jendea non sartzen den. Gure kezka zen jakitea zer gertatuko litzatekeen Euskal Herritik kanpoko beste edozein lekutan dohainik jartzen badituzu, esan dezagun, Arean, Gari eta Kokein taldeen kalitateko beste hiru talde, edo horiek hirurak.

Ez dakit den erraztasunera ohitu garela eta uste dugula kontzertuek derrigorrez izan behar dutela dohakoak, edo, alderantziz, uste dugula kontzertuak dohakoak direnez ez direla hain onak. Edo, aurreko batean esan nuen moduan, munduko talderik entzutetsuena ekarri behar dela bostehun pertsona biltzeko eszenatokiaren aurrean (asko ari al naiz eskatzen?).

Berez, aisialdia okupatzeko moduei buruzko kezka bat izan zitekeen hau, edo gazteen ohitura berriei buruzko galdera, baina, atze-atzean, kulturaren definizio baten bila nabilela uste dut, izan ere, kalitatezko kultura jendearen eskuetan jarri eta jendeak hartzen ez duenean, definizio guztiak zulora doaz.

Babes ofizialeko etxebizitza eman diote lagun bati, eta bertara joan da bizitzera.

Duela gutxi etorri zitzaidan, esanez beste zerbait espero zuela. Bazekiela absurdoa zela, garaiak ere aldatu egin direlako, baina beste giro bat espero zuela. Batuagoa edo. "Gure gurasoek etxea erosi zutenean bezala", esan zidan: "denak herrikoak izaten ziren, edo, bestela, denak maila ekonomiko edo sozial berekoak, edo zer dakit nik...", etsita igarri nuen laguna.

Esan zidan gustura dagoela etxe berrian, baina batasuna-edo falta duela. Ez zekiela zertan, baina batasunen bat. Eta etxe hark (eta, akaso, babes ofizialeko etxe batek ere ez) ez daukala batasunik.

Duela egun bi, Euskadi Irratiko Mezularia saioa entzuten nengoela, Parisko etorkin afrikarren etxeen baldintza kaskarrei buruz hasi ziren berbetan, azken asteetan izan diren suteak direla eta. Vanessa Sanchez kazetaria aritu zen horretan. Holako batean, hasi zenean esaten afrikarrei ez dietela babes ofizialeko etxebizitzarik ematen, lapsus batean "babel ofizialeko etxebizitzak" irten zitzaion.

Orduan ulertu nuen, egia osoa argitzen duten lapsus horietako bati esker, lagunaren kezka. Babel ofizial batean bizi da.

Bertsolari aldizkariaren harpideduna naiz lehenengo zenbakitik, eta pozik nago: argi eta garbi, gorantz egin du urteekin, hoberantz.

Gaur egun, oso aldizkari bisuala da, begietatik sartzen dena, eta hori eskertzekoa da bertsolaritza bezain jarduera estatikoan. Bestetik, argazkien pisu ederra albo batera utzita ere, aldizkariak jorratzen dituen gaiak berriak eta berritzaileak izaten dira gehienetan.

Baina azken zenbakiarekin sorpresa berezia hartu dut. Nik uste dut etorkizuneko idazle-kazetari-musikari-imitatzaile-showman baten lehen lantzat har daitekeela honako hau: curriculumean harrotasun osoz jartzeko moduko lehen lana dela iruditzen zait. Debut literarioa, nahi bada: seguruenik, isil-isilik pasatuko den liburuxka da, baina merezi duena: "Bertsolaritzaren historia berrogeiko txikian" deitzen da, eta, goiko estekan klik ez egiteko bezain alferra izan bazara, esan beharko dizut Josu Martinezek idatzi duela (orain bai, egin klik), Antton Olariagaren marrazkiekin.

Olegario Makarrovskiren lehenengo liburua, beraz. Biba zu, Josua!

Oin dala astebete inguru, CodeSyntax enpresako lagunek Tagzania inbento barria plazaratu eben.

Irakurri nebazan tresna barriaren onurak, baina ez neban ondo ulertu, edo Ramonek denpora larregi kendu eustan gauza sinple hori ondo ulertzeko, ez dakit.

Atzo, Luistxoren mezu batek guztiz konbenzidu ninduen.

Eta sartu eta erregistrau, eta konturatu nintzan sekulako inbentoa dala. Del.icio.us famatuaren pare-parekoa, nik uste.

Lorik egin ezinda, ordenadorea ixiotu eta gustoko leku batzuk sartzen hasi nintzan munduko mapa horretan. Esate baterako, sartu neban lehenengoa Veneziako San Marco plaza izan zan.

Eta gero Irlandako gida osotzen hasi nintzan, apurka-apurka (oindino piloa falta jat), inork udan hara joan gura badau be.

Asike, atzo gabean, lorik egin ezinda nengoalako joan nintzan ordenadorera, eta ordenadorean ibili ostean lorik egin ezinda geratu nintzan, emozinoaren emozinoaz.

Zorionak CodeSyntax, artistak zarie.

Jacques Anquetil 1966ko Tourrean bihurtu zen pertsona. Beste inork ez zituen bost Tour, Anquetil heldu zen arte. Baina 1966an, seigarren Tourra jokoan zuenean, erretiratu egin zen, Lucien Aimarrek irabazitako lasterketa hartan. Beste hiru urtez jarraitu zuen txirrindularitzan, baina ez zuen atzera Tourrik zapaldu. Hautsa zer zen jakin zuen.

Eddy Merckx 1975ean bihurtu zen gizaki. Seigarrena zuen jokoan, baina bigarren geratu zen, Bernard Théveneten atzetik. Tour hartan, zoro batek ukabilkada itzela eman zion gibelean, Puy de Dôme mendatean, helmugatik berrehun metrora. Etapa hartan galdu zituen segundoek baino, aurrerantzean gibelean izan zuen minak urrundu zuen belgikarra garaipenetik. Hautsa jan zuen, eta gizakien mailara etorri zen. Beste hiru urtez jarraitu zuen mailarik gorenean, eta 1977an Tourrera itzuli zen, seigarren geratzeko. Ordurako, dena irabazita zuen, baina gizakia zen.

Bernard Hinault 1986an bihurtu zen haragizko. 1985ean Hinaultek zin egin zuen 86an LeMondi lagunduko ziola Tourra lortzen. Baina 1986an, promesa ahaztuta, bretoiak seigarrena nahi izan zuen. Jainkoentzat gogorregia baita gauetik egunera haragi bihurtzea. Batez ere, Alpe DŽHuezeko igoera da Tour hartatik gehien gogoratzen den unea, zeinetan taldekide biak eskutik helduta sartu baitziren helmugan. Urte hartan bertan erretiratu zen Hinault, LeMonden atzetik bigarren geratuta, hautsaren zaporea probatuta.

Miguel Indurain 1996an bihurtu zen lurtar. Bazirudien seigarrena irabaziko zuela, baina hamaikagarren amaitu zuen Tour hura, Bjarne Riisen oso atzetik. Txapeldun batentzat, hamaikagarren amaitzea hautsa tragatzea da, baina errepidean eta bizitzan txapeldun izaten ikasi behar da: estralurtarra zarenean eta lurtarra zarenean, bietan. Les Arcsen hasi zen Tourra galtzen, eta gero Val DŽIseren, Sestrièresen, Hautacamen eta Iruñan. Ez zuen gehiago bizikletan korritu.

Lance Armstrong ez da lurtar bihurtu, eta pena dugu Ramonek eta biok. Pena, ez zazpigarrenez irabazi duelako, ezpada errepidean ez diolako bere buruari aukerarik eman lurtar sentitzeko. Bizitzan bai, bizitzan lurtarra izan da. Eta Ramonek eta biok oihu egiten diogu datorren urtean ere Tourrean egoteko, txirrindularitzak (Ramonen iritziz bizitzaren lezioa ematen duen kirola baita) ezin duelako onartu garaipenean soilik oinarritzen den palmares bat, bizitza ez delako garaipena garaipenaren atzetik. Eta, armstrongauta bat ezagutu beharrean, zazpi Tour eta minbizi bat gainditu duen gizakia ezagutu nahi dugulako, dio Ramonek.