Gerra ondorengo kontrabandoa Irunen
Atzo goizean, gosaldu bitartean, Irunero Irungo euskarazko aldizkariaren azken zenbakiaren ale batekin aritu nintzen gora eta behera. Halako batean, Unai Garin antropologoari eginiko elkarrizketari erreparatu nion.
Aldizkariak dioenez, Daniel Fernandez, Unai Garin eta Gelaxi Goikoetxea antropologoek 2003an Irungo Udalaren Serapio Mujika beka irabazi zuten "Kontrabandoa Irunen (1936-54)" izeneko ikerketa historikoa egiteko. Lana amaituta, horren emaitza publikatu berri dute. Udalaren webguneak dio, 300 ale argitaratu dituela Udal Artxiboak. Liburua Hiritarra Atenditzeko Zerbitzuan (SAC) eta Artxiboan bertan eros daiteke 6 euroko prezioan.
Aita gaztetan kontrabandoan ibilitakoa da. Gutxitan aipatzen ditu garai hartako kontuak, baina behin animatu egin zen eta hiruzpalau aldiz ibili omen zen gauez Lesakatik Hernanira (oker ez banago). Norbaitek esan zidan baserria ere erabiltzen zutela estraperloan ibiltzeko ezkutaleku (amona alargundu eta seme-alabak aurrera atera behar nola edo hala). Pena informazio gutxi izatea. Gehiago tiratu beharko diot hurrengo batean aitari.
Hona hemen aipatu elkarrizketako zenbait zati:
Gosea
Gerra Zibila hasi zenean mugak itxi zituzten; Espainia isolatuta geratu zen eta gerraren ondorioz eskasia handia zen. Testuinguru hartan kontrabandoa goseagatik egiten zen (…) Bi mota zeuden: kontrabando txikia, hau da, soinean eraman zitezkeen familiarentzako produktuak eta, bestetik, sarean sartu eta saltzen ziren gaiak (motorrak, gurpilak, industriarako piezak…)
Ez zegoen gaizki ikusia
Familien ekonomian izugarrizko pisua izan zuen (…) Kontrabandoa ez zen lapurretatzat jotzen, ez zen gaizki ikusia.
Karabineroak, guardia zibilak eta kontrabandistak
Karabineroak eta Guardia Zibilak sare haren funtsezko elementuak ziren. Konfiskatzen zituzten gaiekin ofizialki zer egiten zen ez dakigu, ez baitugu horren inguruko dokumenturik topatu. Jakina denez, ustelkeria guztiz zabaldua zegoen (…) Guardiek eta kontrabandistek elkar ezagutzen zuten, gehienak Bidasoaren inguruko herrietan bizi zirelako.
Emakumeak ere bai
Ikerketari ekin genionean kontrabandoa gizonen kontua izan zelako aurreiritzia genuen; haatik, emakumeen papera funtsezkoa izan zen. Kontrabando handia gizonen esku zegoen, txikia edo biziraupenekoa, ordea, emakumeenetan.
Zigorrak
Gauza txikiengatik zigor ekonomikoa, handiengatik kartzelara eramaten zituzten. Pertsonekin ere egiten zen kontrabandoa. Naziek Frantzia okupatu zutenean Irungo mugatik hegoaldera kontrabandistek judutarrei pasatzen laguntzen zieten. Halaber, portugaldarrek iparraldera joateko muga zeharkatzen zuten (…) Pertsonen kontrabandoak heriotza-zigorra zuen.
Komunikazioa
Bilera egitea beharrezkoa izaten zuten, merkantzia nondik pasako zuten erabakitzeko, besteak beste (…) Baserri jakin batean maindire zuria agertzen zenean kontrabandistek bilera egingo zuten seinalea izaten zen.
Hitz egitea kosta
Errudun sentitzen dira batzuk. Beste kasu batzuetan garai latz haiek ez dituzte gogora ekarri nahi.
Ondorioak
Egileok ez genuen uste kontrabandoa Irunen hain kontu zabaldua, antolatua, finkatua eta oinarrizkoa izan zenik.
