Txomin Sagarzazu, Hondarribiko eta Irungo euskara
Ondoren doazen lerroak ez ditut nik idatzi, kopiatu besterik ez ditut egin Irunero aldizkariaren 129. zenbakitik (2005eko abendua). Urbano eta Mari Karmen Lekuonaren solasaldiko grabazio-puska bat dira, Txomin Sagarzazu hondarribiarrak publikatu berri duen liburutik hartutakoak
-Sé(r)a besála, este emén e(g)óten tzukén Jáuregikin esposátu sukén etziéki (at) esa(g)útu sukén, Bí(k)tor, donostiár bat. Es? Bueno, kóru(a)n taibíltzen tzu(ke)n kantári, kóru(a)n ta.
-Ez.
-H2: Hótel Jaureginoko súya.
-Súya ba(i). O(r)í sukén de –etziékiat aparejadória íña-íña sen (e)ro deliniántia sen. Gáñe(r)a txúlo go(g)órra sen, dénbo(ra) áitan sé(re)kin, báñoko galtzétakin ta, nóla da orí inglés típu (o)rí nóla die?
-A bai.
-Ua, donostiárra súken, euskáras óndo ítz ítte(n) sikén, t(a) arék galdé(tzen) tzikén: "-Jo, Ondár(ri)biyak ítzi(k) baldin bádu e(g)íya-egískua i(t)z bá(t) dusiá euskáras. –Ta sé(r) (d)u(k) pa ta? –Ráista!"
-H2: Ráixta.
-Ráista. Kája (ar)tú, ráista, rast-e áyek fósforua, án donostiár askó óndo ítz itten áye(k) fósf(or)u(a) esáten tziotekén! Á(la) esán tzian arék. Ráista (…) e(g)íya (d)uk, ráista.
Iruneron argitaratutako artikulua
"Ni egondu ketu nais Martin Ugalderekin hizketan eta hark esaten zuen (…) behar duela nork bere herriko hizkera segitu, hori ez dela behin ere galdu behar". Jose Luis Amunarrizen hitzak dira, Txomin Sagarzazuk bere lana egiteko elkarrizketatu zuen herritar batenak, alegia. Egileak esaldi horri berebiziko garrantzia eman, eta liburuaren atariko orrialderako aukeratu du; izan ere, ederki laburbiltzen du lanaren aurkezpen ekitaldiari zerion izpiritua.
Hondarribiko eta Irungo hizkerak dialektologi alderditik aztertzea da helburu nagusia: hizkuntz ezaugarri eta arau nagusien bilduma egin, eta zein ezaugarritan diren berdinak eta zeinetan ez agertzea, eta, era berean, hizkerok euskalkien sailkapenean duten kokaguneari buruzko argibideak ematea.
Liburuaren lehenengo atalean bi erkidegoen historia eta herritarren arteko harremanak jorratu ditu Sagarzazuk. Bigarren atalean, gaur egunera arteko ikertzaile nagusien ekarria gaingiroki agertu eta Hondarribiko eta Irungo hizkerez emandako argibide nagusiak aipatzen dira. Larramendi izan du hizpide lehendabizi, Bonaparte ondoren eta Azkue azkenik. Jarraian, XX. mende erdiko lanen berri ematen du, eta Koldo Zuazoren ondorioen laburpenarekin amaitzen da atal hau.
Hirugarren atala liburuaren mamia da, hots, hizkuntza azterketa; eranskin modura itsasoarekin lotura duten 250 hitz bildu ditu Sagarzazuk, Hilario Lazkanotegiri esker.
Liburuarekin batera doan CDan, berriemaileekin izandako elkarrizketa-multzokadetatik hamar aukeratu eta horien transkripzioak eskaintzen dira.
Euskalkiei buruzko lan hau burutzeko 60 eta 91 urte bitarteko hondarribiarrak solaskide izan ditu Txomin Sagarzazuk. Herriko toki ezberdinetako euskararen berezitasunen berri izan aldera, Portuko, Akartegiko, Kaleko, Santa Engraziako, Amuteko eta Jaitzubiako biztanleak aukeratu ditu. Irunen ere adineko jendearekin hizketan aritu da Anakan, Lapitzen, Behobian, Meakan, Katean, Santa Elenan, Urantzun eta Olaberrian.
Irungo Udalak 2000. urtean emandako Loidi bekak eta 2001.ean Hondarribiko Udalak bertako hizkera aztertzeko emandakoak osatzen dute liburu honen oinarria.
Gure altxorra
Hondarribiko Udaletxean egin zen aurkezpen ekitaldian Txomin Sagarzazuk "zorionez Irun eta Hondarribiko euskara guztia" lan honetan ez dagoela esan zuen. Kritikari irekia dagoela adierazi zuen, baita beste ikerlarien erabilerari eta bereziki euskara ikasten edo erdipurdi dakitenei.
"Gure kulturaren altxor" honen bilketa eta ikerketa lan hau idazteko lekukotasunak eman dizkioten guztiei eskaini zien.
Jesus Mari Mendizabal
Sagarzazuk Hondarribiko alkate Borja Jauregi, Irungo Kultura zinegotzi Fernando San Martin eta Jesus Mari Mendizabal idazle eta "perla" biltzaile amorratua izan zituen lagun aurkezpenean. Mendizabalek penaz aitortzen zuen ez duela Portuko euskara lehen bezainbeste entzuten, "erdararen eraginez edo lotsagatik". Altxorra galbidean ikusiz herriaren arnasa galtzen ari ote den beldur agertu zen. "Hau ez duk lehengoa" esanez amaitu zuen bere hitzalditxoa.
Beste zenbait lotura
Bidasoa Media-n azaltzen da Txomin Sagarzazuri eginiko elkarrizketa bat
