Markos Zapiain

Freudek, Fliess adiskideari idatziriko 52. gutunean, giza bizialdiko aroez ari dela, honako hau diotso, edo antzeko zerbait:

"garai biren arteko mugan egin behar da material psikikoen itzulpena. Nire ustez, zenbait psikoneurosiren berezitasunak, material horiek itzuli ez izanak azalduko lituzke. Ondorioak ekarri behar baititu horrek. Aldarrikatzen dugu badela berdintze kualitatibo bateranzko joera. Ezarpen eta marka berri orok aurrekoa poxelatu eta ahuldu beharra dauka. Eta kitzikatze prozesua berarengana erakartzen du. Ez baldin bada ezein ezarpen edo marka berririk gertatzen, kitzikadura ibiliko da lehenagoko garai psikikoa gobernatzen zuten lege psikologikoen arabera, eta orduan eskura zeuden bideetatik. Halatan, anakronismo baten aurrean aurkituko gara: probintzia jakin batean, oraindik badira "foruak", iraganeko aztarnek iraun dute."

Ez naiz ni aurkikuntza honen garrantzia goresteko egokiena, baina Marxen testuak guri buruz, karlistadez batik bat, aspaldidanik ezagunak ziren bitartean, Freudenak, nik dakidala behintzat, ez ziren ageri, Zarautz aipatzen duena izan ezik. Zein sari mota merezi dut, beraz? Eusko Ikaskuntzarena ziur aski, oparo horietako bat inondik ere, ez soilik sinbolikoa.

Freuden testuaren mamia, berriz, honela laburbil liteke: euskaldunak pixka bat atzeratuak gara, erdi anormalak.

AEBetan, aspaldi handiko epaien arabera, gizon bat "asfixia autoerotikoa" dela kausa hiltzen bada (hots, masturbazioak eragin plazera eztarria zanpatuz areagotu nahian estrangulaziora iristeagatik), "norbere buruaren aurkako erasoa" dugu.

Baina Shirley Critchlow andereak erdietsi du bere semearen asfixia autoerotikoa Helegiteen Auzitegi Federalak "istripu"tzat jo dezan, horrela mozkin ederra aterako baitio semearen bizi-aseguruari.

"Buruaren aurkako eraso"tzat jo izan balitz ordea ezer ez.

Kanadako itsu frantses bat ingelesez ikasten hasi zen, New Brunswick-eko Unibertsitatean.

Baina bere itsuzakurrak ez dakienez frantsesez baizik, frantsesezkoak izan behar obeditzen dakien hamazazpi aginduak.

Ikastaroa murgiltzeko horietakoa zela aitzakia, frantsesa hortaz poxelu, eta nork agintzen duen garbi gera zedin, Unibertsitatea kokaturik den Frederickton hiriak paper bat sinarazi nahi izan zion itsuari, zakurrari aginduak ingeles hutsez emango zizkiola ziurtatzeko. Bestela ikastarotik egotziko zuten, matrikulako dirua itzuli gabe gainera. Itsuak izenpetu ez ordea.

Are gehiago: bazterkeriagatiko demanda bat jarriko zuela adierazi zuen telebistan. Bitxia baita gero, itsu batek ezin ingelesez ikastea, bere zakurrak ingelesez ez dakielako.

Era berean, gure protagonistaren zakurraren trebatze-eskolako zuzendariak bere ikasle ohia inoiz ez zela elebidun izatera iritsiko esan zuen, zakurrak egundo ez zuela frantsestasun soila gaindituko.

New Brunswick-eko unibertsitatea itsua beste eskola batera bidaltzen ahalegindu zen.

Itsuak iharduki giza eskubideen batzordean salaketa jarriko zuela.

Azkenik, onartu behar izan dute.

Gure Amaia Institutuan hasi da. Bost bider ikusi dut korridoreetan. Lehenbiziko hiruretan dirua eskatu zidan: "Plastikakoak konpasa erosteko agindu digu", "ikasketa bidaiakoei mesede egitearren txokolatezko palmera bat erosiko diet", eta horrela.

Laugarrenean urruti ikusi nuen, Amaiak ni ez ordea, eta ikasleen komunean ezkutatu nintzen. Ez nuen inori dirurik emateko gogorik. Komunean, zoritxarrez, Ander Bilbao zegoen: "zer, maixu, gaztetu guran ala? Ia txitxilino triste hori...".

Bosgarren eta oraingoz azken aldian, berriz, ezikusia egin dit Amaiak, dirurik behar ez zuelako apika.

Kontuan hartuz hainbat jakintsuren ustez seme-alabek gurasoei dirua eskatzen dietenean oharkabean eta zeharka arreta eta maitasuna eskatzen ari zaizkiela, bistan da karguren bat utzi behar dudala, baina ez dakit dimisioa aitatasunari eman ala ikasleen komuna erabiltzeari.

Auzitan dabil bikote bat Argentinan: bereizi ondoren, biek nahi dute etxeko loroa, Pakito.

Bereizi zirenean, epaileak ume biak amari eman zizkion eta hegazti koitadua berriz aitari.

Emakumeak haatik errekurtsoa jarri zuen, Pakitoren kustodia xede.

Aitak ez omen die seme-alabei Pakito ikusten uzten, eta, amaren esanetan, ondorioz depresio gogor batek jo omen du txori malerusa.

Andrearen abokatuak epaileari ziurtatu dio loroa ez dela oraingo zaintzailearekin batere kontent bizi; hori dela eta, gero eta bihurriago ei dabil.

Ordainez, gizona sarritan burua galdu eta loroen aurkako tratu txarren ifernuan jausi da.

Pakitoren aldeko erabakirik egokiena hartuko ahal du epaileak! Lagunduko dio, menturaz, epaileen eta loroen artean aspaldi handitik dabilen konfiantza giroa, etimologiak frogatua: frantsesez orain loroa izendatzeko darabilten "perroquet" hori antzinako frantseseko "perruquet"etik dator, hau da, "epaile", loroa bezain hiztun izateaz gainera ileorde ikusgarriak baitzerabiltzaten apaingarri, loroaren lumen antzekoak; hortik gaztelaniazko "peluca").

Baduzu beraz, Pakito, itxaropenari eusteko motiborik.

Platonen "Sinposioa"n Eriximako medikuak, amodioaz ari dela, "medikuntza, labur esanda, bete eta husteko gorputzaren joeren jakintza" dela dio.

Euskal usadio zaharrak, bestalde, osasuna gorputzeko korapiloak lotzen eta askatzen jakiteari lotu dio.

Bete, hustu, lotu, askatu: lauburu horrekin ondo konponduko bagina, gatazka gutxiago genuke, eta pelma bakar bat ere ez.

Herenegun hirurogeita bost urte erlijioaz eta errepikaz sakonki pentsatu zuen Freud hil zela. Titi handien erakargarritasunaren enigmaz ere sakonki pentsatu zuen. Russ Meyer zendu berriak sakonki erabili zuen erakargarritasun hori, "Beneath the Valley of the Ultravixens", "Faster, Pussycat!... Kill! Kill!", "Wild Gals of the Naked West" eta oparotasuna lortzeko silikonarik behar ez zuten legendazko film arrakastatsu haietan.

Freuden ustez, bizitzako unerik atseginenak burua amaren titietan galdurik edo entxufaturik igaro genituenak dira. Titi handiek, gaztaroan zein helduaroan, poz hura errepikatzeko aukera nabaritzen digute.

Dena den, bada bular handien erakargarritasunari buruzko beste hipotesi bat, Schopenhauerrena: naturak iraun egin nahi du funtsean, horregatik dute espezieek ugaltzeko joera. Maitasuna, alegia, sexu erakarmena, naturaren amarru bat litzateke, irautea xede. Guk norbait maite dugula uste dugunean, natura genuke gu baliatzen bere helburuak bete ditzagun, magoak txotxongiloak nola. Hots, amodiozko begiradarik iheskorrenean, ume bat legoke ezkutuan, jaio nahian. Eta, hain zuzen, bular handiak umearen hazkurria ziurtaturik legokeela adieraziko liguke, gu konturatzeke noski.

Valentziar batek Jainkoaren agindua entzun eta Moskuko dantzaleku bat, hormak deabruaren irudiz apaindurik dituena, erosi egin du, eliza bilakarazteko asmoz. Era berean, gaztetan kirolari izaniko Aita Saindua kexu da, kristauak igandea gero eta maizago mezarako beharrean kirolerako darabilelako.

Ez ote dira hala ere entrenamendua zein dantza otoitz molde desberdinak? Eta arrosarioa, ostera, paraolinpiar gogo ariketa? Hirurek baitute erritmoa eta errepika oinarri, arnasa hartzeko ohiko abiada aldatzea dute helburu, protagonistaren egoera orokorra hobetzeko.

Hori bai, esaten da dantza eta kirola gorputzari dagozkiola eta otoitza berriz arimari.

Ez dakit bada. Kristauen gainbeherak gorputza eta arima bereiz irudikatzeak du sorburuetako bat, begien bistakoa baita batera doazela, zenbat osasuntsuago gorputza hainbat bizkorrago arima, eta alderantziz.

Edonola ere, gure garaiko heroia, nire ustez, kirolari zein elizei errotik ihes egingo liekeena litzateke.

Dantza ordea bestelakoa da, bere erritmoa dislokatuagoa, bere errepikak ez hain militarrak, eta oraingoz bederen barkatuko diogu.

Zinikoek ez digute doktrina bat helarazi, baizik eta esaldi eta pasadizo zirtolari mordo bat. Zinikoek goitik behera onartzen dute gizakion izaera naturala eta barre egiten diote giza handikeriari eta harrokeriari. Sokrates eta Platon gizakiaren eta animaliaren arteko aldeak nabarmentzen ahalegintzen ziren bitartean, zinikoek beren buruari pozik deitzen diote "kynos", hau da, txakur. Zinikoentzat egokiagoa da edozein animalia, ezagutzen dugun gizakia baino. Gizakiaren eta Jainkoen artean txakurra dago. Eredu argitsua da txakurra gure bizitzarako. Horrela, Diogenesek txakurrak jendaurrean egiten dituen guztiak, egiten zituen: plazan jaten zuen, lo egin, kaka, eta fusila garbitu.

Jendaurrean masturbatzea gaitzetsi zion bati erantzun zion gose mota hori asetzea oso atsegina eta merkea dela eta mundua ondo egina balego sabela igurtziz ase beharko genukeela janari gosea. Izan ere, Diogenesek ahalik eta independentziarik sakonena bilatzen zuen: ez zuen beste gizakien beharrik izan nahi, baina ezta gauzena ere. Halatan, behin batean mutiko bat iturritik esku ahurrez edaten ikusi eta ordu arte erabilitako katilua baztertu zuen. Janzteko ez zuen zaku bat baino erabiltzen, aldi berean lo egiteko ere baliatzen zuena. Hotz zegoenean kupel batean sartzen zen. Hala ere, beregaintasun horren bila bere buruarekin ere gogorra zen: uda minean harea kiskalgarrian etzaten zen kroketa lez gelditzeko, eta negu gorrian izoztutako estatuak besarkatzen zituen, bere burua hotz zein berora ohitzearren.

Txakur izaera muturreraino zeraman. Behin batean, jauntxo batzuk afaltzen ari ziren jatetxera sartu eta zerbait eskatu zien; hauek oilasko hezurrak bota zizkioten isekaz: "txakurra haizenez..." Orduan Diogenesek mahaira igo, izterra altxatu eta txiza egin zien.

Kalean eskatu egiten zuen, baina umiltasunak eta otzantasunak ez zuten zerikusirik berarekin: ematen ez ziona iraindu egiten zuen, bere makilaz jo. Dena dela, bere garaiko gizakirik ospetsuenen mirespena bereganatu zuen. Alexandro Handiak esan zuen bera Alexandro izan ez balitz, Diogenes izan nahi zukeela, eta Diogenes etzanda eguzkia hartzen zegoen batean eta Alexandrok hurbildu eta ea zer nahi zuen, edozer emango ziola, ziurtatu zionean, Diogenesek "paretik kentzea nahi diat, eguzkia kentzen didak eta" ihardetsi zion.

Atenastarren jakin-mina biziki pizten zuen, bestalde, bertako bi puta ospetsuenek Diogenesekin zuten harremanak: ez baitzioten kobratzen, eta, gainera, beste inori eskaintzen ez zizkioten zerbitzuak ematen zizkioten Sinopeko txakurrari.

Azken batean, zinikoek, izaera eta bizimodu berriak asmatuz, beren burua arte obra baten antzera landuz, artaldeak ezartzen duen ildoa gaindituz, historia osoko matxinoei kemena eman diete.

Txillardegiren lanean arreta deitu dion uztartze zail bat nabaritu du berriki Koldo Izagirrek: batetik, antigutarraren sakoneko ikuskera arras da desliluratua, behin eta berriz aldarrikatu baitu ororen ezinbesteko hil beharra, edozein liluraren iragankorra eta hutsala, amets politiko-linguistikoak barne; bestetik, baina, ekintza gizon beti engaiatua duzu, euskara berreskuratzeko proiektuei arnasa eta bizia ematen diena, nolabaiteko itxaropenik gabe behintzat nekez uler litekeena.

Ingurua aztertuz, eta batez ere nire burua, alabaina, uste dut ondoriozta daitekeela soilik lagun oso koherenteek eta oso ideologizatuek, kasurik ohoragarrienetan, edo, ia beti, beren superniaren txotxongilo baino ez direnek, kontuan hartzen dutela zer pentsatzen duten zerbait egin baino lehen.

(Gutxik pentsatzen dugu, bertzalde, eta muki luze ameslari batek apaintzen ohi gaitu.)

Baliteke Txillardegiri adimenak garbi erakustea guztiaren amaikortasuna eta ezdeuskeria, orobat ahalegin politikorik zuzenena, batik bat Unibertso itzelaren denboren eta neurrien aldean, baina aldi berean bihotzak deblauki eta itsu-itsuan eskatzen dio ahalik eta egitasmorik argienak eta eraginkorrenak asmatzea eta mamitzea bidegabekeria dela kausa hil-zorian den herri baten alde