Markos Zapiain

Jonathan Coe idazleak esan du Brexita ingelesen nagusitasun sentimendutik datorrela. Berezi ikusten dute beren burua, besteok baino gehiago, garaiago. Nire ustez, zuzen daude.

Bistan da gu baino gehiago direla.

Hizkuntza kontuetara mugatuz: normalean, bi pertsona edo herri desberdin elkartzen direnean, biek erakusten dute elkarrenganako jakin-mina, kortesiagatik baino ez bada ere.

Ingelesek ez: Euskal Herrian berrogei urte daramatzaten jatorri ingeleseko ingeles-irakasle  gehienek ez dute ahalegin zipitzik ere egiten hemengo kultura bost axola zaiela disimulatzeko. Erabat zentzuzkoa iruditzen zaie zu haiena ikasten saiatzea, haiek zurea existituko ez balitz bezala jokatzen duten bitartean.

Ez hori bakarrik: lortu dute ingelesak ez garenok normal ikustea haiek guri ezikusia egiten diguten bitartean guk haiena ikasteagatik ORDAINTZEA, eta ez gutxi gainera!

Azterketa zailak jartzen dizkigute haien kultura ezagutzen dugula erakuts diezaiegun, eta naturala balitz bezala hartzen dute epaile zorrotzaren jarrera: zuk balio duzu, zuk ez. Zuk ez duzu balio, ez duzu nire hizkuntza behar bezala menderatzen; edonola ere, ez ahaztu niregana hurbiltzeko eginahalaren porrotagatik berdin-berdin behar duzula ordaindu. Sartu lehenbailehen sosa Cambridgeko Unibertsitateko kontu-korrontean.

Ez da harritzekoa ingelesak izatea bigarren hizkuntza bat ikasteko orduan alferrenak munduan. Elebakar-kopuru handiena duen herria omen da. 

Orain, Europar Batasunaren Parlamentua, Kontseilua eta erakunde eta ordezkariak oro, Hungariakoak zein Ziprekoak, Lituaniakoak nahiz Bulgariakoak, ingelesez mintzatzen jarri ondoren, alde egin dute.

Ingelesak jenio batzuk dira. Gu baino gehiago dira, inongo dudarik gabe.

Azkeneko adibidea: Stephen Rea Ipar-Irlandako aktore abertzale independentista bat da. Dolours Price IRAko kide ospetsuarekin ezkondu zen.

(Say Nothing bikainaren protagonista da Dolours Price. Gutxi falta zaio Say Nothingi Naparra. Kasu irekia bezain ona izateko.)  

Bada, Stephen Reak adierazi du politikan irlandarrek sarritan galdu duten arren britainiarren aurka, hizkuntza-borrokan irlandarrek garbi irabazi dutela, INGELESEZ HITZ EGITEAN IRLANDAR DOINUARI EUSTEN DIOTELAKO.

Txillardegi gizajoa!

Detektibe basatiak liburu bikaina da, Patti Smithek ez du edozer gomendatzen. Besteak beste, Mexikon poliziari “Javier” deitzen zaiola ikasten duzu. Eleberriko pertsonaiak benetako pertsonetan daude oinarrituta. Eleberria agertu bezain laster, nor den nor zerrendak egin zituzten. Maria Font pertsonaia, adibidez, Mara Larrosa da, bere argazkiak Interneten daude.

Roberto Bolañok Mara Larrosaren sexu jardueren berezitasunak erakusten dizkio munduari. Larrosatarren etxean festa bat ematen ari direla, Mararen amak idazle espainol bati alaba nagusia aurkeztu nahi dio. Ez dute topatzen, ordea. Azkenean patioko etxetxora iritsi dira. Argia itzalita dago, baina kolpe erritmikoen hotsa iritsi zaie barrutik. Larrosa andrea etxetxoan sartu, argia piztu eta han aurkitu du Mara, galtzak jaitsita eta belauniko, Piel Divinari zakila zurrupatzen, honek ipurmasailetan eta aluan zaplada gogorrak ematen dizkion bitartean. Gorri-gorri ditu Marak eremu horiek. Ama ikaratu da. Aldiz, poeta espainol ospetsua nabarmen berotu du Mararen ipurdi jasoaren eskaintzak. Hala ere, jaira itzuli dira bi helduak, eta Marak, Piel Divinaren aztoramena eta gogogabetzea gorabehera, berriro zakila ahoratu eta agindu dio popa, alua eta klitoria jipoitzen jarraitzeko: “segi, ez gelditu, ez dago arazorik”.

Ezusteko bisita erdi ahaztu eta Piel Divinak esku batekin Mararen ipurdia eta alua zigortzen eta bestearekin klitoria eta titiak laztantzen jarraitzen du. Baina Mara ez da orgasmora iristen eta Piel Divinak gero eta bortizkiago jotzen dio. Kolpe bakoitzak Mararen intziri bat deragi, in crescendo: Mararen ipurmasailak sutan, Piel Divinaren eskuak sutan; zakila taupadaka hasi zaio, bihotza balitz bezala.

Mariak ahoan dauka Piel Divinaren zakila, baina oraingoan ez dio estutzen, ez dio zurrupatzen, laztandu egiten dio, mihi-puntaz ferekatu. Zorroan sartutako pistola bat bezala sentitzen du bere zakila Piel Divinak. Pistola ez eskuan, baizik eta kartutxeran.

Mara ere goitik behera dago taupadaka, taupadaka ipurdia, izterrak, aluko ezpainak, klitoria. Piel Divinak eskua bertatik pasatu eta taupadak sumatzen ditu, ezin beroago jartzen dute. Ahaleginak egin behar ditu ez etortzeko. Marak intziri egiten du. Piel Divinak kolpatzen duenean ozenagoak dira alarau horiek. Halako batean Mara isuri egin da, halaber Piel Divina. Apur bat freskatu eta jaira itzuliko dira.  

Liluragarria da, irakurlea harrapatzen du. Eta Bolañok nahi du mundu guztiak jakitea Maria Font Mara Larrosa dela. Hori ezkutatzea ez zitzaiokeen batere zaila. Mara Larrosaren aurkako mendeku bat ote da, besteak beste, Detektibe basatiak? Bolañok baimena eskatu ote zion bere intimitatea horrela erretratatu eta plazaratzeko? Gustatuko litzaizuke planeta honetako eta beste edozein planetatako irakurleen aurrean zure ama, zu zeu edo zure alaba horrela pintatzea? Woody Allenen Deconstructing Harry-ren protagonista idazlearen ingurukoei ez zaie batere gustatzen. Gehienetan emakumeak izaten baitira literatura mota horren jo-puntuak, erantzuteko edo beren bertsioa azaltzeko aukerarik ez dutenak, analfabetoak direlako edo hilda daudelako.

Lagun bati bideo bat grabatzen diozu, baimenik gabe; grabaturiko errealitatea zozoa baldin bada, editatu eta graziaz apaintzen duzu; eta, azkenik, ikus-entzuleen aurrean lagunaren pentzura ZEU luzitzeko, youtubeko zeure kontura igotzen duzu.

La peor parte-n Savaterrek Sara Torresen ama eskolagabeaz kontatzen duen gauza bakarretako bat da, Forocochesen bageunde bezala, beltzak biziki estimatzen zituela amorante gisa. Sara eta bere ama hil arte itxoin behar izan du donostiarrak hori jakinarazteko, bestela ostikada ederra joko lioke Sarak berak potroetan, ondo merezita. 

Hanif Kureishiren emazte-ohiari ere, Intimitatea irakurri eta gero, ez zitzaion gogorik faltako idazleari aldarri egiteko “utzi bakean, ergel alaena! Ez idatzi sekula gehiago nitaz!”

Horrelakoetan ez al dute Bolañok, Savaterrek zein Kureishik  gaizki erabiltzen primeran idazten jakiteak eta argitaratu ahal izateak ematen dien boterea? Zenbaitetan ez dira miserable samarrak idazleak irakurlearen arreta erakartzeko edo epatatzeko darabiltzan baliabideak? 

“Txoferraren semea” Alfons Quintá kazetariaren biografia bat da, eta Jordi Amat egilea ganorabako samarra den arren, prozesu independentistaren etsaia, ez zaio txarto irten. Katalunian azken hilotan gehien saldu den liburua da.  

Quintá izan zen ziurrenik trantsizioko kazetari katalanik garrantzitsuena: abian jarri zuen katalanezko lehen irrati-programa, Dietari; baita El País-en frankizia ere Katalunian (hantxe argitaratu zuen Banca Catalanako ustelkeriari buruzko primizia, ezin hobeki dokumentatua, 1980ean, Pujolek hauteskundeak lehen aldiz irabazi eta berehala); dena den, handik pixka batera, eta Jordi Pujolek berak eskatuta, TV3 sortu zuen, eta ez dut uste inguruan hasieratik bertatik TV3 bezain arrakastatsua izan den beste telebista publikorik dugunik; zenbait urteren buruan Kataluniako El Mundo ere martxan jarri zuen; azkeneko urteetan Avui-n eta Diari de Girona-n idazten zuen...

Egunkarietan, irratian zein telebistan, jendea erakarri nahi zuen ez eskaintza katalanez zelako, baizik eta gaztelaniazkoa baino hobea zelako.

(Hemen Dietariko perla bat, Quinták 1977an Federica Montseny anarkistari egin zion elkarrizketa, berrogei urte erbestean eman ondoren Kataluniara itzuli berritan. Osasun-ministroa izana zen 1936 eta 37an, Espainiako lehenbiziko ministro emakumea, lehenbiziko ministro anarkista. 72 urte zituen Quinták elkarrizketatu zuelarik.)

Ideologian ere gorabehera handiak izan zituen txoferraren semeak: gaztetan kolonizazioaren etsai eta altxamendu leninistaren aldeko, gero Gramsciren dizipulu, hurrena antikomunista bezain antifrantziar sutsu, eta azken urteetan unionista eta Intereconomía-n tertuliano edo berriketakide (horrela euskaratzen du Zehazkik tertuliano).

Pujolek 2014an bere delituak jendaurrean aitortu zituenean, Quinták 1980an salatutakoa egiaztatuz, bai CUPekoak eta bai Ciudadanosekoak hasi zitzaizkion deika hitzaldiak emateko. Laburra izan zen hala ere aparraldi hura, eta behin sikatuta segituan etorriko zen gainbehera definitiboa.  

Ogro bat zen, bikotekide toxiko nazkagarri bat, despota gaiztoa. Mendeku-gose asegaitz batek bizi zuen. Jordi Amatek haurtzaroko trauma bati egozten dio: aita Josep Pla idazle guruaren txoferra zen, haren laguna izatea lortu zuen, eta Plarekin egon ahal izateko emaztea eta semea baztertu zituen. Denborarekin, gainera, amoranteak izan zituen, beste familia bat osatu zuen. Aldi berean, Alfons txikia basatiki jipoitzen zuen: Quintá helduak azalean zeuzkan aitak gerrikoaren belarriarekin eginiko markak.

Aita Josep Plaren lagunartekoa izateak ahalbidetu zion Alfons Quintári botere errealen funtzionamendu zehatza ulertzea, eta, konkretuki, Katalunian nola nahasten ziren botere ekonomikoa, politikoa eta hedabideetakoa: izenak, jarduerak, proiektuak… Alfonsek orduak ematen zituen Plaren etxean, tertulien eta konfabulazioen lekuko. Horrek eman zion gainerako kazetariek ez zuten jakintza eta kontaktu-sarea. Baina aldi berean aita ebatsi zion mundu hura, Kataluniako botere-sistema, izango zen Quinták behin eta berriz suntsitu nahiko zuena. Abandonatua izateak kiskaltzen zuen barrutik eta pizten zion deabrua.

Buruargia zen eta oroimen apartekoa, baina mendekuaren zerbitzuan erabili zituen dohain horiek, aita deuseztatzeko, edo aitaren mundua, edo aitaren ordezkoak. Oroz gain, Jordi Pujol. Gaur egun ere, Jordi Pujol ziur da bere aita Florenci eraman zuen bihotzekoa Alfons Quintáren izkribuek eta solasek eragin zioten antsietateak eragin zuela. Quintári esker jakin genuen, orobat, Josep Pla Espainiako zerbitzu sekretuen espia izan zela, ipar-ekialdeko arduradun.

Enigma bat izan da beti, zergatik egin ote zuen Pujolek TV3ko zuzendari beste inork baino lehenago, gogorrago eta maizago eraso zion Quintá. Zenbaiten ustez, Quinták Banca Catalanaz argitaratu zuena baino gehiago zekien, eta hori ere jakinaraztearekin mehatxatu zuen, ez bazion telebista ematen. Beste zenbaiten ustez, eta hauen artean dago Jordi Amat, Pujolen jokaldi politiko bikaina izan zen: erosi egin zuen benetan kordoka zezakeen kazetari bakarraren isiltasuna, bizpahiru urte baino iraun ez bazuen ere.

Lankideekin arbitrarioa, biolentoa eta jazarlea zen, bereziki emakumeekin. Haserre zegoenean, sarriegi, garrasika ibiltzen zen erredakzioan eta pasilloetan, egundoko tentsioa sortzen zuen. Arazoak zituen normaltzat hartzen den portaerara egokitzeko. Zuzendari legez, erabat debekatu zuen bere bi kazetarik bikotea osatzea. Behin batean, auskalo zergatik pozik, erredakzioan atzera eta aurrera zebilen, argazki bat eskuan: Quintá bera itsasontzi batean, esku batean lema eta bestean arrain bat. Emakume kazetariei argazkiari ongi begiratzeko agintzen zien, eta xuxurlaka: “Nire sardina ikusi nahi duzu?” Lantokian ozenki deskribatzen zituen bere sexu balentriak, gehienek asmaturikotzat jotzen zituztenak. Lan egin zuen azkeneko egunkarietan ez agertzeko exijitu zioten, artikuluak etxetik bidaltzeko. Bazkaltzera eramaten zintuen eta zuzenean jaten eta edaten zuen plateretik, koilara erabiltzeke, eta zure platerean eskuak sartu eta patata batzuk edo oilasko-izterra kenduko zizkizun.

Hondar urteetan, Victòria Bertran medikua izan zuen bikotekide. Aurreko guztiek bezala, alde egin zion. Aurreko guztiek ez bezala,  gizonak txantaje emozionala erabiliz itzultzeko erregutu eta halaxe egin zuen, Quintá zaintzera itzuli, eri baitzen. Gau batean Victòria Bertran eskopetaz hil eta ondoren bere burua hil zuen. Bertranek 57 urte zituen eta Quinták 73.

Jordi Amaten Alfons Quintá ez da gaiztakeriaren mamitze gordin hutsa, ez da Estrella Distante-ko Carlos Wieder-en anaia bikia, baina ez dabil urruti. Kazetari gisa maiz desestali zuen egia. Ordea, desestaltze hori haren mendeku-gosearen zerbitzura zegoen. Jordi Amatentzat, Quintáren kasuan behintzat, ez dago egiaren bilatze desinteresaturik, eta interes hori gainera ez da etikoki onargarria. Ez da ezinezkoa halakoa izatea, are gizakien artean ere.

Edozelan ere, kriminal ero bat izan zen arren, Quintáren enpeinuari eta temari esker dugu gaur egun TV3 soilik katalanez, handik zenbait urtera, unionistengana hurbildu zenean, ederki damutuko zitzaion arren: barkamena eskatu zuen behin eta berriro, goraki aldarrikatu zuen lotsa zela, baina ordurako erremediorik gabe zegoen ONGIA gauzaturik.

Francok Juan Carlos ezarri zigun bezala, Fragak bultzatu zuen El País eta jarri zuen Juan Luis Cebrián zuzendari. 

Lluís Foix Carnicé, Jordi Amat eta beste askorentzat, giltza izan zen Juan Luis Cebriánek 1973an Fragari egin zion hamabi orrialdeko erreportaje-elkarrizketa-erretratu luze bat: “De paseo con Fraga por Londres”. Gentleman aldizkarian argitaratu zen. Ingalaterran zegoen orduan Fraga, Espainiaren enbaxadore.  

Ondo laburbildu du Jordi Amatek “El hijo del chófer"-en: Cebriánek “etorkizun hurbilerako erreferente gisa” aurkeztu zuen Fraga; eta eransten du erreportaje horrek Cebriáni buruzko pertzepzio publikoa ere aldatu zuela. Ordu arte, madrildar eliteko kazetari arrunt samar gisa zen kontsideratua; erreportajeaz geroztik, berriz, Fragak buruan zuen egunkaria zuzentzeko hautagai egokitzat hartuko zuten. Fragaren asmoen arabera, egunkari horrek bideratu beharko zuen Franco hil osteko aldaketa politikoa. Ordurako bazuen izena: El País.

El Paísek hasieran bazuen José Bergamín eta Alfonso Sastre bezalakoentzako tokia, baina berehala itxi zien atea. Nire ustez, 1988an hil zuen bere burua, Vargas Llosa eta Octavio Paz kritikatzeagatik Francisco Umbral bota zuenean. Hori baino lehentxeago, hamabost egunez mututu zuen Umbralen eguneroko zutabea, Alfonso Guerra eta Felipe González apur bat beheraipatzeagatik. GAL-en garaia zen.

Maiatzean joan zitzaigun bere burua rock’n’rollaren arkitekto izendatu zuena. Afrikar-amerikarra zen, baina bazituen halaber arbaso cherokeeak. Sarritan zabaldu zuen judua ere bazela. Bolada batzuetan kosher jaten zuen, sinagogara zihoan (urte oso batean behin bakarrik huts egin ei zuen) eta sabbatha errespetatzen zuen (ostiralean hasita gainera). Bere bizitzako auto-istripurik bortitzena nozitu zuenean, ospitaleko ohean esnatu eta han zuen edonon edonoiz ageri den Bob Dylan aulki batean eserita. Dylan etenik gabeko zazpi orduz mintzatu zitzaion sabbatha errespetatu beharraz. Richardek sabbath zelako uko egin zion Rod Stewarten etxera festa batera joateko gonbite bati. Judua zelako ez omen zion inork jaramonik egiten, ez rock’n’rollaren benetako arkitektoa izan zela esaten zuelarik, ezta bestelako adierazpenei ere.

Familia baptista txit erlijioso batean hazi zen. Apaiz adbentista zuen aita. Ez zuen semea maite. Aitaren hizkera erabiltzeko, Little Richard jaiotzez zen amorfo samarra: eta egia da, besteak beste, hanka bat bestea baino franko laburragoa zuela, eta arazoak zituela ezkerreko aldakan (izar distiratsu bilakatu eta gero ere, elbarri-aulkian eserita agertu beharko zuen batzuetan oholtzan). Bestalde, makillatzeko eta emakumeen soinekoak janzteko joera zuen. Nerabezaroaren hasieran aitari aldarrika entzun zion semeaz lotsa zela, hobe marikoi ergel hura jaio izan ez balitzaio. Gogor jipoitzen zuen.

Arrakastaren gailurrean politoxikomano bihurtu eta sexu gehiegikeriatan amildu zen. Autobus-geltoki bateko komunetan gizonei txiza egiten zuten bitartean espiatzeagatik atxilotu zuten. Zenbait urteren buruan, Jainkoak seinale batzuk bidali zizkion eta haurtzaroko federa itzuli zen, eta bide batez juduen federa ere bai. Konbertsiora arte gay izana zen, armairutik irteten aurrenetakoa, baina Jainkoak jakinarazi zion zerbaitengatik sortu zituela Adam eta Eva, eta ez Adam eta Manolo; epifania horri esker bihotza Jesukristori eskaini eta hetero bilakatu zen, nahiz eta aurrerantzean ere behin eta berriro eroriko zen bekatuan.

San Agustinek, Xabier Letek eta heroinazale eta alkoholiko-ohi askok bezala (George W. Bush margolaria konparazione, AEBeko presidente-ohia), bere konbertsioa era teistan interpretatu zuen Little Richardek ere. "Esperientzia erlijiosoaren ugaritasuna" hitzaldi-bilduman, William Jamesek, teistaz gain, konbertsioaren beste bi interpretazio-mota nabarmendu zituen: bata, estoikoenaren edo hippienaren gisako panteista-idealista, Pierre Hadotek 1981ko Gogo-jardunak eta antzinako filosofia-n eta ostean argitaratu zituen liburu gehienetan ikuspuntu desberdinetatik azalduko zuena; eta, bestea, mediku-positibista.

Azalpen teistaren arabera, grazia jainkotiarrak erabakitzen du izaera berri baten jaiotza, behin zaharra zinez utzi eta gero. Panteisten ustez, berriz, birjaiotza ni pribatu estuak unibertsoaren izpirituarekin edo inkontziente kolektiboarekin bat egitean gertatzen da, orduantxe erortzen baitira bakartzen gaituzten mesfidantzaren eta antsietatearen hesiak. Azkenik, azalpen mediku-materialistak dio prozesu mentalik sinpleenak libreago dabiltzala beren kabuz jarduten uzten diegunean. Baldin eta sinpletasun hori goraldu nahi badugu, gailurreraino igo, han goiko prozesuek erregula ditzaten, soilik lortuko dugu oinarri sinple hura inhibitzea. Esperientzia erlijiosoaren ugaritasuna-ko laugarren hitzaldiko 23. oinoharrean deskribatzen ditu William Jamesek hiru ziaboga-mota horiek. Liburu hori Erlijioaren Filosofiari zaio Good Golly Miss Molly rock’n’rollari izan zitzaionaren antzeko zerbait.

Jeltzaleek Madrilgo botere politikoa popularrei kendu eta sozialistei ematea erabaki zutenean, lerroburu hau jarri zion José Antonio Zarzalejos kazetariak bere iruzkinari, zuzentzen duen El Confidencial-en:

El PNV y la victoria de los aldeanos en la moción de censura.

Horrela bukatu zuen artikulua:

"El 'aldeanismo' (propio del EBB) es casi una filosofía de comportamiento que se refleja muy bien en una canción bilbaína (“El aldeano tiro la piedra y no la encontró”). Consulten Google y se lo explicarán."

Zarzalejosek bultzatu du Amazon Videon arrakasta handia izaten ari den El desafío: ETA miniseriea. Torturatzeagatik zigortutako Manuel Sánchez Corbí guardia zibilaren liburu batean dago oinarritua: Historia de un desafío.

Ez dago esan beharrik ikuskizun objektibo bezain alaia dela.

Chomskyren gogoetetan oinarrituta, Sylvain Timsitek Manipulazio mediatikoaren hamar estrategiak osatu zuen. Estrategia horietako bakoitza kantu bana bihurtu dute Pettik eta Canok, eta Manipulazio estrategiak diskoan bildu dituzte. Chomskyri berari bidali eta erantzunean jaso dute laudorioa. 

Ezetz asmatu bertso hauen artean zein goraipatu dituen bereziki hizkuntzalariak?

1-Zenbat damu, hainbat amu.

Egia bihar jakingo dugu.

---

2-Poxpoloak ahaztu du nola erraten den su.

---

3-Ispilu ispilutxo, erreinuko ergelen,

Atleta naizela dio, eta naiz buru-herren.

---

4-Errua errun duen oiloa zara:

Zure errua, zure pozoia, zure bazka.

Maldan behera zoaz, erruberari bultzaka;

erru ezberdina da erru bera. 

Erruak dakar erru-dantza;

erruak soilik du erruaren antza.

Zer izan zen lehenago, errua edo arrautza? 

 ------  

5-Txutxu-mutxu ziztrinena notizia bihurtua,

bihotzeko albisteei gibeletik lotua.

Euli baten hegadak  nau  hagitz distraitu,

moda, sona, txorimalo eta freakyen maisu. 

Saten traje baten bila  dabil Satan kaikua...

“Nork nori eman dion, badakizu muxua,

Lolita probokatzaile, ala haren maisuak?”

Ergelen gelan sartzeko jakin beharrekoa. 

-------

6-Zeure begia, haien zizare;

hor geldirik, zeren zain zaude?

Pantailen lohian sartuta ez da mundua,

baizik zingira hatz puntetan duzuna. 

--------

7-Izenik ez daukan kezka ez da benetakoa,

izenik ez daukan kezka ez baita arazoa.  

Zinezko kezkei izena kentzea da gakoa,

sortu nahi diren arazoz betetzeko auzoa. 

-----

8-Ergelen gela, guztietan goxoena;

berogailua etxe osoan barrena. 

Ergelen gelan giro fahrenheit epela.

Elkarrizketa halaxe da: zozoa gozo,

belea zuri, txepetxa beti txepela.  

------

9-Zaldia izan arren, zabiltza asto lanean...

Otsoa joan den mendeko ametsik esanguratsuenetako baten funtsa da.
Sergei Pankejeff amesgileari “otsoen gizona” deitzen zaio. Berak ere, telefonoa hartzen zuelarik, “otsoen gizona naiz, bai, esan” agurtzen zuen. Eta bere autobiografiari “Otsoen gizonaren oroitzapenak” izenburua jarri zion.

Sergeik arreba bat zuen, bi urte nagusiagoa. Arreba hori zen aitaren ideala: inteligentea, aktiboa. Sergei berriz geldoa zen, pasiboa, laburragoa. Garai hartako aurreiritzien ildotik, jendeak zioen neskak zirudiela mutila, ahalmen intelektualengatik, ekimenagatik eta izaeragatik; Sergeik berriz neskatxa, otzantasunagatik, pasibotasunagatik.

Behin batean, gurasoak arrebarekin oporretara joan eta Sergei inudearekin bakarrik utzi zuten. Ezin hobeto konpondu ziren, kariño handia hartu zion Sergeik inudeari. Gurasoak bigarren bidaia batera joan eta Sergei arrebarekin, inudearekin eta institutriz ingeles batekin utzi zuten. Bigarren bidaiatik itzuli zirenean, semea erabat aldatuta aurkitu zuten: apetatsu, kaskagogor, desafioka. Kanpoan zirela, gatazka piztu zen Sergeik ikaragarri maite zuen inudearen eta institutriz ingelesaren artean, eta gorroto handia hartu zion Sergeik institutrizari. Freuden ustez, arrebaren aurkako gorroto inkontzientearen desplazamendua zen hura.

Freudek Sergeiren amets biren berri ematen digu.

Lehen ametsean, Sergeik arrebari arropa erantzi eta seduzitzen du. Aktiboa eta maskulinoa da Sergeiren jarrera.

Freuden interpretazioaren arabera, benetako bizitzan arreba izan zen Sergei seduzitu zuena; sedukzio errealean arreba aktibo, Sergei pasibo. Hori izango da Sergeiren bizitzan lehenbiziko gertaera traumatikoa. Eta arrebaren aurkako gorrotoa, bera pasibotasunera behartzeagatik sortuko da.

Bigarren gertaera traumatikoa: Sergeik 15 urte zituelarik, arrebak, bi urte
nagusiagoa, eldarnio baten ostean bere buruaz beste egin zuen. Biziki
mingarria izan zen dena: arrebak suizidatzeko pozoia irentsi zuen, egarri
izugarria eragin zion, errekara joan zen zoro lez ura edatera eta itota hil zen.

Handik bi urtera, Sergeiren aitak ere bere burua hil zuen. Gainera, garai hartan berean, Sergeiri, prostituta batekin izan zuen harremanaren ondorioz, gonorrea sortu zitzaion. Depresioan erori eta klinikaz klinika ibili zen.

Bizitza aurrera doa eta Sergeiren jarrera femeninoak jarraitzen du nagusi izaten, aitak arreba aukeratu izana oinarri. Nolabait, aitak bigarren mailara baztertu izanak behartzen du Sergei jarrera femeninoa hartzera.

Dena den, Sergeik erresistentzia erakusten du aitak kokatzen duen jarrera femeninoaren aurka, askatu nahi du aitak ezartzen duen pasibotasun horretatik, baina ezin. Inoiz ez du barne borroka hori gaindituko.

Lau urte zituen Sergeik, izena eman zion ametsa egin zuenean.
Ametsa Sergeik berak kontatua, hitzez hitz: "nire ohean nengoen, gauez. Parez pare nuen leihoa, errealitatean bezala. Supituki leihoa ireki egin zen, itxuraz berez, eta zeharo izutu nintzen: lorategiko intxaurrondo handiko adarretan sei-zazpi otso zuri zeuden eserita, niri tinki so. Zuriak ziren eta otsoarena baino antz handiagoa zuten azeriarena edo artzain-zakurrarena, azeriaren buztan handia baitzuten eta belarri tenteak. Erabat larriturik, beldurturik otsoek jango nindutelakoan, garrasika hasi eta esnatu nintzen."

Sergeik ez zuen benetako otsorik ikusia; hala ere, ametsaren erruz, fobia hartuko zien. Otsoen irudiak ikuste hutsaren ondoriozkoa da ametsa eta bilakatuko da Sergei otsofobiko. Freuden iritziz, Hans txikiari fobia eragiten zion zaldia aita zen bezala, Sergeiren otsoa ere aita izango da. Otsoek jango ote duten ikara, aitak zikiratua eta suntsitua izateko arriskuak eraginikoa da.

Ametsa aztertu ahala, hauxe nabarmendu zen: Sergei hamazortzi hilabeteko umea zelarik sehaskan zetzan uda arratsalde bero batean, siesta orduan. Esnatu eta gurasoak larrutan ikusi zituen, aita belauniko eta ama lau hankatan.

Otsoen zuritasuna gurasoen kamisoien oihalari dagokio, belarri tenteak eta otsoen buztan larderiatsua, berriz, esan gabe doa.

Freuden interpretazioaren arabera, ametsean Sergeik amaren jarreran ikusten du bere burua identifikaturik: aita aktiboak maitatua. Baina aldi berean aitarekin ere identifikatzen da: ama lau hankatan dagoen bitartean, aita zutik dago, eta horri dagokio otsoen jarrera zutak; eta otsoen buztan eta belarri tenteek ere Sergeiren falogabetze eta feminizatzearen konpentsazioa adierazten dute.

Ametsaren edukietatik tiratuz, asoziazioei esker, nabarmendu zen Sergei umeak amaren alua ikusi eta kastrazioaren ondoriozko zauri gisa interpretatu zuela.

Ametsetan ohikoak diren alderantzikatzeak era ageri dira: ametsean otsoek berari begiratzen badiote tinko, horrek esan nahi du errealitatean Sergeik iltzatu zuela begirada gurasoengan.

Eta otsoak geldi-geldirik ageri badira ametsean, alderantzikatzeak erakutsiko du benetan gurasoek arratsalde hartan mugimendu handia izan zutela, hortxe ikasi zuela nolakoa den guraso zaharren mugimendua.

Otsoen ametsak Freud ideia baten arrastoan jarri zuen, gerora
eztabaidaezintzat joko zuena: txikitan guztiok ikusi ditugu gurasoak txortan, edo horman zehar entzun bederen eta irudikatu.

Otsoen gizonaren gisara, inork ez dugu unean bertan jakin zer gertatzen ari zen. Freudek uste du gurasoen gorputzen jarrerak eta egiten dituzten hotsak kontuan hartuta, umeak ia beti aitak ama hil nahi duela ondorioztatzen duela.

Ezin hori ordea bere horretan onartu, gogorregi zaio, pairagaitz, arima arrakalatuko ote dion, eta bere burua babestearren gurasoen irudi hori inkontzientera bidaliko du.

Inkontzientea antzeko irudi, sentimendu eta gertaera jasangaitzez beterik omen dugu, atezuan beti, kontzientera jauzi egin ahal izateko edozein aukeraren zain.

Eta ametsa da Freuden ustez aukera nagusia, gurasoak otso bilakatzen
zaizkigun agertokia.

Amak Sergei lasaitzeko asmoz Biblia irakurrarazi zion, baina kontrako efektua erdietsi zuen, Sergei Jesukristoren jarrera otzanaren aurka matxinatuko baitzen: beste masaila ipini, etsaia maitatu, gurutziltzatua izatearen onarpena… oro har, ahuldade hori gaizki iruditu zitzaion otsoen gizonari. Sergeik bere otzantasun ahula proiektatu zuen Jesukristorengan, eta bera pasibotasun hori gainditu nahian dabilen bitartean Jesusek goitik behera mamitzen duela ikusteak amorratuko du. Sergei ere abenduaren 25ean jaio zen.

Hil arte luzatuko da Sergeiren barne borroka, bere alde homosexualaren eta aitarekin identifikatzearen ondoriozko aktibotasunaren artean. Heterosexuala zen. Bera zaintzeko beti aukeratu zituen andreak, amatxo erizainak; hori bai, kultur eta ekonomia maila baxukoak, bere nagusitasuna garbi gera zedin.

Aurreko gau batean, Telmoren tabernan nintzela, hartz bat sartu eta esan zuen: "Eman whiskey bat... eta soda."

"Nondik nora pausa luze hori?", galdetu zuen tabernariak.

Hartzak bizkarra altxatu eta erantzun zuen: "Ez dakit, horrelakoxea jaio nintzen."

Lady Gagak kontatu omen zion pasadizo hori Bob Dylani.

Horrelako beste asko, whiskeyaren inguruko Bob Dylanen Theme Time Radio Hour txinpartatsuan.

Esaten da erlijioa, sexua eta eskatologia direla tabua gordetzen duten hiru eremuak. Tabu politiko-ideologikorik, hortaz, definizioaren arabera, ez dago. Politika eta ideologia baldin badaude, ez dugu taburik. Eta tabua ageri delarik, ez dago ez politikarik ez ideologiarik.

Ideologia eta politika tabu bilaka litezke ez ideologia eta politika diren heinean, baizik erlijioari edo heriotzari dagokienez ondorio gogorrak eragin dituztelako. Mahomari edo Auschwitzi barre egitea ez da tabu politiko-ideologikoren bat haustea. Erlijioari eta heriotzari loturiko tabuak hautsi dira hor.

Horregatik, gaur egun ez dugu tabu afektiboa besterik. Nik dakidala, artisten artean, ustezko tabu-haustea tradizio aspergarri bilakatu da. Eta tabu politikorik ez dago.

Ondorioz, tabu afektiboak gelditzen zaizkigu. Eta horiek oso erlatiboak dira, eta partikularrak, norberaren sekretuei edo oinarrizko mamu zapalduari lotuak.

Barnebiltzen duten sentimendu-korapiloa oso gogorra eta beroa denez, irudi eta oroitzapen horiek osatzen duten tabua aipatze hutsak eritasuna, ezusteko erantzun bortitza edo heriotza bera ere ekar liezaguke.

Freudentzat, ezaugarri askotan bat datoz neurotikoaren obsesioa eta tabua.

Freudek 1907an hartu zuen Ernst Lanzer, ezagunagoa zaiguna Freudek eman zion ezizenaren bidez: arratoien gizona. Psikoanalisia bederatzi hilabete eta erdiz luzatu zen. Lanzerrek, tratamenduan zehar, zakarki eta lizunki iraindu zituen Freud eta honen emazte Martha eta alaba Anna. Terapeutak hartzen jakin zuen; horretarako ordaintzen omen diete.

Lanzer gizon zahar samar baten eta emakume gazte baten semea da, eta sentimendu deigarriak dauzka gurasoengana. Aita adoratu egiten du; aldiz, ama ez du batere maite. Kiratsa omen dario, bai sexu aldean, eta bai hesteetako eritasun baten ondorioz. Inkontzienteak, usaimen fina izaki, gorroto ditu usain txarrak.

Freudengana kontsultara datorrenerako, Lanzerrek entzuna du psikoanalisiaz zerbait. Ideia obsesiboak jasaten dituelako dator. Zeharo obsesionaturik dabil, ezer txarrik gertatuko ote zaien biziki maite dituen bere aitari eta bere ametsetako damari. Aitaren edo maitearen heriotzak obsesionatzen dute; baita bere burua mutilatzeko beldurrak ere; eta baten bat hiltzeko irrikak.

Freuden ideiak ezagunak dituenez, Lanzerrek berehala azaltzen dizkio haurtzaroko sexu-oroitzapenak. Sentsualak dira oroitzapenok: begiz jo eta zelatatu egiten zituen neskame biluziak, hauen kamisoien barruan sartu eta aluak laztantzen zizkien. Utzi egiten zioten. Era berean, hurbildik eta bero behatzen zion arreba nagusiari.

Sexualitatea oso txikitan piztu zitzaion, beraz; ikusteko plazerari loturiko sexualitatea. Ordea, berehala uztartu zitzaion ikara obsesibo bat. Zehazki hauxe: “Baldin neska bat biluzik ikusi nahi badut, aita hilko da.”

Tratamendu psikoanalitikoaren bidez oroituko da soldaduskan kapitain batek txinatarrek erabiliriko zigor baten berri eman ziola, hots, ipurdian arratoiez beteriko ontzi bat lotzea, halako eraz non arratoiek uzkitik sartzea baitute ibilbide bakar. Lanzerrek, hau entzun orduko, arratoiez beteriko ontzia bere aitari eta ametsetako damari aplikatzen zietela otu zitzaion. Eta, Freuden adierazpen jenial horietako batek dioenez, tabuari perfektuki egoki lekiokeena, Lanzerrek “bazenik ere uste ez zuen plazer mota baten aurreko izu-ikara” sentitu zuen.  

Halako batean, Lanzerrek, aitaz bizirik balitz bezala mintzatua zena ordu arte, agonia luze baten ondoren hil zitzaiola aitortuko dio Freudi. Semeak arduraz eta goxo zaindu zuen; azken hatsaren uneak, ordea, lotan harrapatu zuen Ernst Lanzer, eta ez dio bere buruari makalaldi hori barkatu. Lurperatzera halako presaz joan zen lasterka, “putre” ezizena jarri baitzioten, eta arau antzeko bat eman zion bere buruari: pentsamendu erotikorik ez izatea, aita berriro hilko zaion beldurrez. Hala ere, arratoiak uzkitik doazeneko torturaren berri eduki zuenez geroztik, aitari eta maiteari aplikatuta irudikatu izan du behin eta berriz.

Ikara eta gozamena sentipen bakar batean bildurik dauzkagu. Hau da Lanzerrengan ezartzen den pentsamenduetako bat: “Orgasmo baten truke, merezi du aita hiltzea”. Psikoanalisian, geldika-geldika, aita benetan izan zen bezala ageri da, hil osteko idealizaziotik urruti. Ernsten aita Spielratte bat izan zen; alemanez “joko-arratoia”. Bestela esanda, jokalaria, ludopata. Ez oso luzaro, egia da, baina bai aski semearengan txertatzeko zor errealak edo ikusgaitzak ordaintzeko grina itsua.

Freuden ekuazioaren arabera, arratoia zakila da eta aldi berean aita. Ernst Lanzerren neurosi obsesiboak ezkutatu eta adierazi egiten omen du aitak popatik eman diezaion nahi duela.

Behin desira ordu arte zapaldu hori arratoien gizonaren kontzientziara ekarrita, Freudek ziurtatzen du azkenik sendatu egin zituela Ernst eta uzkian zeraman putrea. Ernstek ez omen zuen ideia obsesibo gehiagorik pairatu eta lehen Mundu Gerran hil zen, frontean. Hori da Freuden jarraitzaileen bertsioa, sendaketarena. Ostera, Jungek, “Psikoanalisiaren liburu beltza”ren egileek eta Onfrayk ez dute sinesten, eta arrazoi sendoak dituzte.