Garagoittiko Orakulua

 

Argazkiak.org | Tomax Lardi Gorosabel © cc-by-sa: txikillana

 

Entzun hamen ipoiña

.*** "Azkuen Ipoin Bildumia" Arrakala Irratijan 2004 eta 2007 urtien artian grabautako ipoin txorta bat da. Resurreccion Maria Azkuek bere "Euskalerriaren Yakintza" liburu kolekziñuan (4 tomo), tomo bat osorik eskintzen detsa ipoiñei, eta berau izan da ekoizpen honetarako erabilli dogun oiñarrixa. Azkuek jatorriko euskalkixan jaso zittuan ipoiñak, 1910 inguruan. Guk hórrek euskalkixok mantendu doguz, herri bakotxeko doiñu eta hizketak ahal danik eta fidelen errespetatuta.

 

Oteitza eta Txillidakin be pasatzen jatak: kristo guztiandako jenixuak izan, baiña nik batetik ulertu ez, eta bestetik euren obren balixua ezin ikusi, materixal toneladak eta forjari-iraltseruan soldatak ordaintzeko bihar dana kenduta. Evariston gaiñian be askotan entzun juat, jenixua dala; lehelengo bixen “altarian” ipiñi biharko juat orduan. Bere kantu asko gustatzen jatazak, etxuat ezetzik esango; baiña liburu hau ganorabako burutaziñuen bildumia baiño ez dok, neretako. Jarraitzaille inkondizionalak pozik erosiko juek, eta biharbada hori izan dok halako gauzia editatzeko akulua. Baiña ni, irribarre bat edo beste kenduta, aurreragokuan irakorrittako Bukowskin liburua amaittu osteko sentsaziño beretsuakin geratu nok: kleenex bat.

 

Saiua entzutzeko, hamen sakatu.

Eta saio guztiak hamen dakazuz entzuteko moduan. Bestalde, Aittitta Raduga uhiñetan entzun zeinke: Lekeitioko Arrakala, Eibarko Matrallako, Bittorixako Hala Bedi, Iruñeako Eguzki, Bilboko Tas-Tas, Oreretako Zintzilik, Urruñako Info7, Oiartzun irratixan... Eta interneten, Arrosa Sareko podcast bikaiñian be topauko gaittuzu.

 

 

Luistxonian irakorri leike aitta-semian esperientzia politta, Durangoko bonbardaketian gomuta gogorrak konpartitzen, topau barriko argazki faszista ikaragarrixen harira. Bagdad, Kabul eta Bengasin gaur egunian gertatzen diharduenen moroko esperientzia gogorrak bizi izandako atso-aguriak bizirik dagoz ondiok: egin leikezen errekonozimendu guztiak gitxi izango dira orduko zauri sakonak sendatzeko.

Ba da emoziñoz betetzen naben kantu bat. Pierre Bordazaharre xiberotarrak egindakua da, 1940 hamarkadan, oker ez banago. Dedikatoria hau ipiñi zetsan: “Hegua aldeko eskualdünentako egina.”.

LIBRO ETXEN

                1

Abrekeria zer trixtezia horen gatik

Behar izan düt nik laster egin sor lekhütik

Adin florian ogenik gabe inozentik

Maite beitzüntüdan ô Ama Eskuadi oron gañetik

                Errepika

Entzün nezazü «Ama» zure deitzen

Entzün nezazü zure nigarstatzen

Eskualdün Iürretik naie ohiltzen

noiz othe niz sarthüren ni libro etxen?

                2

Bai maradikatzen haigü Hitler krimiñela

Lehen lehen kausa behiz izan gitin hola

Errekaz ixurrazi dereikük gure odola

Hire airekuekin nolaxek desegin gure arbola

                3

Ez adiorik o Donostia ta Gernika

Nausi zaharra hasirik beita intzirrika

Ez dakigüla Eskualdün horier haiñ mendeka

Uste beno lehen ez zakion ützül Errepüblika

Izan be, Ipar Euskal Herrixan jeneralian ez zittuezen begi onez hartu Hegoaldeko refujiauak, gorri nahiz abertzale izan. Gaiñera Frantziak jarrera zittala eta doillorra mantendu zeban estadu kolpian aurrian, “tratado de no intervención” haren atxekixan Errepublikiari laguntzia ukatuta eta blokeauta (Italiak eta Alemaniak tratadu horri kasorik egitten ez zetsen bittartian). Testuinguru horretan, asko poztu ninduan euskaldunen artian salbuespenak eta sinpatia keiñuak egon zirala jakitziak, kantu honetan ondo ikusten dan legez. ¡Hego Euskal Herriko afaloste guztietan kantau biharko litzaken kantua, erregular!

Nik “Etxahun 1907-1979” omenaldi diskuan ezagutu neban, Dominika Etxart eta Robert Larrandabürün abots ederretan. Baiña audixua eskuragarri ez dakatenez, etxeko grabaziño txiki honekin konpondu biharko zarie doiñua ikasteko.

¡Hurrengo afarirako ikasitta ekarri!

 Hor ba, irakorri juat azkenian juan dan 100 urteko gaztetxuen abentura-liburu paradigmatikua. Veinte mil “lenguas” hau nobela famosúa izanda be, oiñ arte ez najekan pasarte solterik be irakorritta; Nemo kapittana eta Nautilus submarinuan izenak baiño ez najittuan ezagutzen. Liburu eder eta mamintsua topau juat, karga zientifiko haundixakin, eta ediziño honetako guztiak lez, grabau eta ohar interesantez beteta. Nautilus estetika victoriarrezko mirari teknologiko erakargarrixa dok. Nemo kapittanan pertsonajia barriz, misteriotsua eta melankolikua, bere tripulaziño internazional-esperantistian aurrian erabateko protagonistia. Liburuan ez dok guztiz azaltzen bere pentsakeria eta mundutik aparte bizitzeko arrazoiak; halan be, pare bat pasarte motzetan sozialismua aittatzen dok modu esanguratsuan. Antza danez, pertsonaje honen historixia hobeto azaltzen dok “La isla misteriosa” nobelan, eta hori be irakorri biharko juagu ba.

Liburua irakorri ostian, Tagzanian bidaiatzia etorri dok, berez faszinantia dan gauzia. Leku asko entzunda najittuan (Hawai, Bahamas, Long Island, Fiji, Tahiti...) baiña ez nintzuan mapan kokatzeko gai; oiñ sikieran ba jakixat ze zonatan billau. Halakuetan, beti gogoratzen juat gure aitta zana: 40 hamarkadako Eibar frankista hartan, ume askoren modura, liburu eta atlasak zittuan haren hegan iges egitteko modu bakarrenetakua. ¡Zelan gustauko jakozen hari, gero, halako jostailluak!

 Nautilusen biajia, mapa gaiñian.

 

Vingt mille lieues sous les mers map

 

Eta hamen, "Iñobez" kapittanan azken ibilbidia puntoz punto jarraittu heinke.

 

Liburuan lehelengo zatixa trepidantia dok, ETAko sekuestrua, satorran asuntua, poliziakuen mobimenduak... euskal kakatzak, benetan be, thrillerrandako ezinbesteko baldintzak jittuk eta gizon honek ba jakik zelan erabilli. Hortik aurrerakuak, ostera, politika-fikziñua dittuk, Bikilan optimismo kronikotik kutsauta, eta ritmua desagertziaz gain, etxataz hain sinisgarrixak egiñ: EAJ-ko lehendakarixak ezker abertzaleko espiritu batek poseidutakua emoten jok (“biolentzian monopoliua dakagunok be egitten doguz gure pekatuak...” eta halakuak esanda); pertsonaje  gehixenak katedratikuak emoten jittuek, teorixa politikuaz berbetarakuan, filosofo klasikuen estiloko parrafada dialogau luziekin; eta ETAzalien artian be ixa danak jarraittu biharreko bidian dudetan jabizak, burruka armaua laga biharrian ixa-ixa, eta ortodoxixian defendatzailliak faltan botatzen dittuk (españolisten aldetik ba dagozen moduan).