Abituak, burukoak eta plastikoak
Uda honetan nobedadea izan da Arraten, moja komunitate bat bertan jarri delako bizitzen antzinako ostatuan, gero Krabelin jatetxe-hotela izan zen horretan, iritsi eta ezkerretan dagoen horretan. Ez dakit noiztik, baina mende erdi baten, gutxienez, egon dira leku horretan ostalaritza negozioak, gorabehera handiekin. Kontua da elizbarrutiarena dela jabetza, eta horregatik lortu dutela lekaimeek espazio hori.
- Gari Otamendiren argazkia, Kezka dantza taldearen twitter kontutik aterata
Klausurako mojak ei dira, baina Arratera joan garen guztiok ikusi ditugu gozo-gauzak saltzen, selfieak egiten festetan, herri kirolak ikusten… Klausura berezia, horratio!
Gazteak dira, batez beste 34 urte dituzte Jesusen Bihotzaren Karmelita Samariar horiek, …eta kitto aldizkariko artikuluan azaldutakoaren arabera. Antza denez, javierada batera joan ziren euretako batzuk, Munillaren ondoan suertatu, apezpikuari erdi txantxetan etxe bat eskatu, eta hurrengo egunean Arratekoa eskaini zien gipuzkoarrak! Sinestezina Elizaren presa kasu honetan. Beste edozein gaitan luzamenduan ibiltzen da, baina oraingoan argiaren abiaduran.
Munillaren alaba horiek euren ordena berria ekarri dute herri historikoki laiko batera, Elizaren pisua —inguruko herriekin alderatuta— askoz txikiagoa duenera. Gainera, Eibarren, desagertuta zeuden moja ordena bi, eta bakarra geratzen zen. Gipuzkoako gotzainak, ostera, lortu du abitu eta burukodun moja gaztez betetzea erlijiosoa ez zen eraikina. Gol bat eskuadratik.
Irailaren zortzian izaten dira Arrateko jaiak, eta argazki berezi askoren protagonista izan ziren abitudun horiek, bitxia zelako euren presentzia. Egun berean, Gipuzkoako beste puntan, emakume (eta gizon) ausart askok plastiko beltzez inguratuta aurre egin zieten oihu, irain eta zaratei herriko jaietan parte hartzeagatik. Urteetan izandako alarde parekidearen kontrako eraso bortitzena izan omen da aurtengoa. Aurrera egin beharrean, atzera Hondarribian ere.
Gipuzkoako mutur bietan fundamentalismoaren aurpegi bi ikusi ditugu, eta ez da kasualitatea bietan emakumeak izatea atzerakadak aurrera egiteko erabiltzen duen parapetoa. Arraten, komentu bihurtu dute ostalaritza gune bat, emakume erlijiosoei eskaini kristautasuna indartzeko herrian, lekaime horiek eredu izan daitezen, ea neskarik erakartzen duten gozotasun, dibertimendu eta sinpatiaren bidez. Hondarribian, era zakarragoan jardun dute integristek, eta kasu honetan ere emakumeak jarri dituzte lehenengo lerroan.
Arrateko mojek nahi dutelako janzten dute burukoa, emakume musulmanen moduan. Eta Hondarribikoek ere gura dutelako ezkutatzen dute euren burua plastiko beltzen ostean. Baina musulmanei egozten diegu islamizazioa, integrismoa eta engainatuta daudela. Mojena eta plastikodunena hautu pertsonala da, baina. Zelan aldatzen diren gauzak segun eta nork egiten dituen!
Inori ez diot ukatuko moja izateko elekzioa, ezta hijab-a janztekoa ere. Alarde parekidearen kontra egotea ere zilegi izan liteke, plastiko beltza soinean eroatea lez. Irainak eta jazarpena, ostera, ez dira bidezkoak. Janzkera hautu horiek ez naute larregi kezkatzen. Arduratzen nau, benetan, emakumeak ariete gisa erabiltzeak, andrazko horien (eta guztion) askatasuna aitzakiatzat hartzeak integrismoa berriro ezartzeko, denboran atzera egiteko.
Inboluzioa Gipuzkoan, puntarik punta.
Parkean udan eta desorduetan
Ia guztiok izan dugu parkeetan ibili eta egotearen esperientzia. Batzuek umezain ibiltzeagatik eskolaz kanpoko egun eta orduetan. Ia guztiok ume denboretan. Haurren kargu ibili zaretenok, jakingo duzue parkea ekosistema konplexua dela, bere arauak dituena, eta ohitura bereziak. Umeendako bada leku atsegina, baina esango nuke bertan dauden helduendako leku deserosoa dela, behintzat habia eta taldea egin artean. Freelance ibiltzeak ekar lezake jokoz kanpo egotea, eta familia gabeko txori bakartia sentitzea.
Askotan esaten dugu gure sasoiko parkeak eta oraingoak oso desberdinak direla, ez hain babestuak zanbuluak eta lurrak, dena zaharrago eta askoz zabarrago zegoela. Baina urteak ez dira parkea aldatzen duten eragile bakarrak, ikaragarri kanbiatzen da segun eta zein funtzio betetzera bertaratzen garen. Sasoiak eta orduak ere mudatzen digute espazio horren izaera eta pertzepzioa. Uda honetan izan naiz horren lekuko.
Harira ez datozen arrazoi batzuengatik parkean ibili naiz, eta hala segitzen dut, momentuz. Eta esan dudan moduan, desorduetan. Ez goizaldeko ordu txikietan, askok pentsatuko zenuten bezala. Ez, desorduak parkeetan izaten dira umeak ez dauden uneak, batez ere, eguerdi edo bazkalordu sasoia.
Eguneko zati horretan haurrak etxean daude bazkaltzen edo siestan. Asko herritik kanpora egongo dira oporlekuetan; halakorik ez dutenek hondartzara edo igerilekura joateko fortuna izango zuten. Beraz, parkea ume bako lekua da une horietan.
Ume faltak gune fantasmagoriko bihurtzen ditu gorgoinak, haizearen eraginez mugitzen direnean. Gainera, herriaren udako isiltasuna askoz ozenagoa da umeleku huts horietan, haurren barre, oihu eta negarretara ohituta baikaude. Atmosfera berezia.
Baina umeak falta badira ere, ordu horietan eta urte sasoi horretan, jolastokia ez dago zeharo hutsik. Gerizpetan dauden banku bakar batzuk okupatuta daude, eta bertan eseritako jendea ez da beti bertan egoten dena, antza. Badirudi normalitateak lekua egin diola berezitasunari. Izan ere, jarlekuak populatzen dituzten pertsonak ez daude gizartearen zentroan. Ordura arte parkean erdigunea eta muina haurrak baziren, udan eta desorduetan marjinetakoak daude/gaude.
Jesarleku baten zauriz betetako gizon bat dago, altuan dabil berbetan, ez dakit guri deika ala bere buruarekin. Pare bat banku harantzago mutil pakistandar bi daude, lasai asko eguraldiaz disfrutatzen. Beste baten, hiru gizonek elkarrizketa berezi bat dute, ez dira oso nagusiak, baina osasun arazoez eta heriotzaz dihardute; esaten dutenagatik, pentsatzen dut ez zutela bankuan jesarri aurretik elkar ezagutzen. Bitxia, benetan. Aurrerago eginez gero, zaharrak aurkituko ditugu, gurpil aulkian edo makuluak aldamenean dituztela. Eurekin eserita zaintzaileak daude, emakumeak ia guztiak, eta ia denak Hego Amerikako jatorrikoak. Noiz edo noiz, adineko batzuk senidea den laguntzaileren batekin ere ikusten dira, baina, orduan, aparteko jarleku baten egoten dira familiak.
Arratsaldeak aurrera egin ahala, parkea betetzen hasten da. Hasieran gaztetxoekin, geroago betiko guraso eta umeek betetzen dute jolastokia. Ez mukuru, beste urtaroetan bezala, baina itxura arruntagoa du.
Desorduetan zeuden pertsonek ere bertan segitzen dute, urte guztian lez, baina lanbrotu zaizkigu, ikusezin bihurtu. Normalitateak bere lekua hartu du.
Autoktono, "txomingero" eta "beraneanteak"
Euskal Herri atlantikoan kostalde eta barrualdearen arteko muga nahiko difusoa da. Jakina, Idiazabal edota Leintz-Gatzagakoa izanda, zalantza gutxi egon liteke. Baina gauzak aldatu egiten dira kilometro batzuk iparrera eginez gero. Baiona edo Bilbo barrualdea dira? Kontua da gure imajinarioan itsasoan bertan dauden herriak direla kostaldea. Hamar kilometro barnera eginez gero, barrualdetzat dugu herria. Horrek sekulako nahasteak eragiten dizkigu eguraldi iragarpena entzutean, adibidez. “Kostaldean fresko egingo du, baina barrualdean bero”. Errenteria/Orereta edo Eibarkoa izanda, zer jantzi behar dut, mahuka luzea ala laburra? Badaezpada, mahuka motza txaketa arintxo batekin…
Uda sasoian, ostera, kostaldea zeharo definituta geratzen da, eta litoral hutsa da kostalde kontzeptua. Hau da, olatu hotsik entzuten ez bada, barrualdea da. “Barru” definizioa bertako giroak ere ematen digu: inor ez da geratzen bertan, herri fantasmak bihurtzen zaizkigu, eguzki galdatan asfalto urtuaren eraginez. Beste urtaroetan leku atsegin eta goxoak zirenak infernuko zuloak dira orain, sauna publikoak.
Horregatik, aspaldi batetik, bertako biztanleek —ahal izanez gero— ihes egiten dute. Herria zutenek, herrira —herria, leku goretsi hori, non guztia den zoragarria eta idilikoa—. Baina herririk izan ezean, zer egin atsedenaldia gozoagoa eta samurragoa izateko? Oso erantzun sinplea: kostaldeko herriak inbaditu.
Halaxe izan da, modalitate bitan, gainera. Batetik, igandezaleak (domingueroak gaztelaniaz, eta gure argotean txomingeroak). Bestetik, udatiarrak (edo beraneanteak gure hizkeretan). Biak ala biak gorrotatutako pertsonaiak, bai kostaldeko herritarrek, bai euren artean ere.
Txomingeroen ezaugarria da egun-pasa joaten direla hondartzara. Horretarako, familia osoa ez ezik, etxeko tramankulu guztiak ere aldean daramatzate. Gainera, mahaitxo tolesgarria, aulkitxoak eta lau platereko bazkaria ere atonduta ekartzen dituzte. Zarraparra eta buila besterik ez dago eurengandik gertu. Eta hori gutxi balitz, inguru guztia perfumatuta lagatzen dute ozpin-olioz. Festa hutsa!
Beraneanteen ezaugarriak, bestalde, sotilagoak dira; eta arreta handiagoa jarri behar da inbaditzaile horien portaeretan nortzuk diren deskubritzeko. Kostaldekotzat har ditzaten nahi lukete, autoktonoak balira legez, baina ez dakite kamuflatzen. Izan ere, udatiarrak hondartzara ondo jantzita joango dira, arropa guztiz konbinatuta. Askotan markakoak izango dira janzkiak, eta harro luzituko dituzte. Era berean, erdeinuzko begiradaz begiratuko diete txomingeroei, jakinekoa baita udatiarrek klase eta gustu hobeak dituztela. Dirua erakutsi egin behar dela, alegia.
Kostaldekoena da udako faunako hirugarren hanka: autoktonoak. Beste espezie biak jasan beharko dituzte, dirutxo bat lortze aldera. Muturbeltz ugari ikusiko dugu tribu horretan, kokoteraino daudelako igandekari eta udatiar inbaditzaileak pairatzeaz, baina ez diete uko egingo ateratako gauza onei.
Agian, gauzak aldatu egin dira orain, eta hiru espezietakook —asmatuko zenukete zeinetakoa naizen?— turista bihurtuta gabiltza edozein bazterretan. Hori bai, kexatuko gara hirurok inbaditzen gaituen turismoaz. Paradoxa!
Edozein espezietakoa izanda ere, disfrutatu abuztuaz.
Fribolitatea, mesedez
Mundua drama hutsa da. Badirudi gizateriak autosuntsiketaren bidea hartu duela, eta ezer gutxi dagoela horren kontra egiteko. Agian horregatik, idazten ditugun artikulu eta iritzi guztiak serio eta tristeak dira. Goibeltasun geruza batek blaitzen ditu guztiak, eta ezkortasunez betetzen zaigu burua.
Hein batean normala ere bada, gure egoera halakoa izanda. Baina ez genuke umore pixka bat gehiago erabili beharko? Ironia nonahi txertatu beharko genuke, baina ez bakarrik satira politiko-soziala egiteko.
Era berean, antzeko zerbait ere gertatzen da kultura arloan. Mursegok Eusnob kantan ondo definitu zituen intelektualak: denak gauza serioak egiten, kontu inportanteak, kultura gai serioa eta garrantzitsua delako.
Nik, ostera, barrea ere behar dut. Horregatik aldarrikatzen dut ganberrotasuna, gangarrarena egitea, zoroen moduan algaraka jarduteko, barruko penak libratzeko.
Fribolitatea ere eskatzen dut. Apur bat, sikiera, aipatu dudan mundu terrible honi aurre egin ahal izateko, asaskatzeko. Noizean behin hauxe egitea beharrezkoa dut: burua erantzi; fribolitatean murgildu; eta atzera ere, egurastutakoan, burua jarri eta jantzi, aurrera egin ahal izateko. Euskaraz, jakina. Mesedez.
Traganarruak jan ez gaitzan
Aurreko astean irudi lazgarri batzuek bete zituzten komunikabideak eta sare sozialak. Milaka pago lurrera botata ikusten ziren fotografietan, eta beste asko, kaltetuta. Araban izan zen, Entzia mendikatean, pasa den asteko asteazkenean tornado batek eraginda. Hamaika kilometro inguruko perimetroa ei du hondamendiaren zonaldeak, eta 72 hektareatik gora daude hondatuta. Ikaragarria!
Izugarria bezain bitxia zaigu tornado batek eragin duela kalte itzel hori. Izan ere, haize-zurrunbilo bortitz horiek Ameriketako Estatu Batuetako Ordoki Handiekin lotzen ditugu, ez Europarekin eta, are gutxiago, Euskal Herriarekin. Baina egon badaude, edo kasu honetan egokiago, ibili badabiltza. Horren lekuko traganarru eta tragarroia hitzak. Wikipediaren arabera, haize-zurrunbilo indartsuak dira, azpian itsasotik jasotako ur-tantaz edo lurretik jasotako hauts, harea edo zaborrez osaturiko anabasa bat edukitzen dute, gainera. Traganarru, beraz, berba ederra izateaz gain, arriskutsua ere bada.
Tristuraz bete gaitu tornadoak egindako triskantzak, bat-bateko fenomeno meteorologiko batek eragin duelako, beharbada. Denbora laburrean hondamendi handia sortu du pagadi eder batean. Larria da, baina ez gara kontziente egunero eragiten ditugula txikizioak, oharkabean.
Brastakoan iritsi zaigu uda, eta kantsatuegi gaude hain luzaroan jantzitako arroparekin. Gainera, merkealdia da, eta hain gutxi saldu dutenez, dendetan prezio ezin hobeak daude. Hara joan gara, ustez behar dugun kamiseta erostera. Baina hain merke topatu dugu soinekoa non erosi egin dugun, behar ez izan arren. Segituan jarri diogu aitzakia geure buruari: familiako urteko bazkarira joateko ezin ederrago egongo gara. Sartu gara zurrunbiloan, jan gaitu traganarruak.
Txapliguak jaurti dituzte erakunde ekologistek Espainiako estatuko supermerkatuetan plastikozko poltsak kobratuko direlako. Baina fruta erosteko orduan, plastiko maskaleko poltsetan sartzea beste erremediorik ez dugu; hori bai, dohainik. Kobratuko dizkigute batzuk; ontziratzeko erabiltzen duten plastikoa, ordea, tonaka xahutuko dute. Zirimola etengabea, beraz, tragarroi bihurtu da, eta atzera ere xurgatu gaitu.
Iaz suteek goitik behera kiskali zuten Portugal. Hildako eta zauritu ugari izan zen. Eragile asko izan ziren errudunak, baina sua zabaltzearen faktore garrantzitsuena eukaliptoa izan ei zen, zuhaitz pirofitoa, sua maite duena, alegia. Erre egiten zaizkio adarrak, baina sustraiak bizirik mantentzen ditu, gero ingurua kolonizatzeko. Gainera, Australiako arbola honek ur guztia kontsumitu eta lurra azidotzen omen du. Orain, Gipuzkoan gure pinuak dirurik eman ez, eta gaixotasun bat duenez, bada, eukaliptoa sartzeko programa egin dute. Ederki! Epe laburreko etekinen sorgin-haizeak irentsi gaitu, eta klima-aldaketaren zikloia hauspotuko dugu.
Europako Batasunak argitaratu berri du Europako AHT sarea garestia, mantsoa eta ez-eraginkorra dela, eta berriro ere planteatu beharko litzatekeela osorik. EAEn, ostera, obrek aurrera jarraitzen dute, milioika euro alferrik xahutu arren. Negoziokeriak eta modernokeriak burmuina hurrupatu digute, eta hemen gabiltza haize-erauntsian ziba baten moduan bueltaka, buru barik.
Geldi dezagun haize-bolada zoro eta zentzubako hau, kontsumismo eta diru-gosearen traganarruak jan ez gaitzan.
Karamelu zaparrada
San Joan bezpera da, jaiak Eibarren. Danborrada noiz pasatuko zain gaude, ume talde batekin. Logurak eta nekeak jota daude, baina itzelezko ilusioa egiten die konpainien desfilea ikusteak. Berandu da eurendako, bihar kontatuko dute sekulako parranda egin dutela.
Pasatu dira gure aurretik banderadun, kantinera, danbor- eta upel-joleak. Herriko banda ere ikusi dugu. Karroza besterik ez da falta.
Oso urrun dator eskubaloi jokalariz betetako kamioia, eta hurreratu zaigunean konfeti eta karamelu zaparrada jaurti digu. Hori zoramena! Asfalto zikina inoiz baino arakatuago, gozoki galduaren bila! Umeen aurpegi zoriontsua! Eurek jasotakoez gain, helduok batutakoak ere eskuratu baitituzte! Zelako azukre festa!
Karrozaren ondorik ere ibili gara, ea gehiago harrapatzen genituen. Poltsikokada bete gozo lortuta abiatu gara etxera, irribarrea ahoan.
Kontua da ume horiek ez direla oso litxarreroak: kutxa baten sartuko dute altxorra, ahoan beharrean. Halere, ehiza bizian ibili dira.
Ez gara karamelutan ibili gozo-goseak bultzatuta; baizik eta doako gauzen lilurak mugituta, denok barruan dugun harrapakari senak akuilu. Metatzea dugu helburu, inork baino gehiago edukitzea. Gehiago-guran beti, ase ezin.
Sofan etzanda, euskara bultzatzeko
Telebista aparatua aspalditik da egongela ia guztietako parte, ezinbestekoa esango nuke, gainera. Gurean, ni jaio eta gutxira sartu zen Helmotz markako gailua, Eibarren bertan egindakoa. Zuri-beltzeko trepeta hartan ikusi genituen luzaroan kanal bakarreko saioak. Hain zen gogorra tresna, ezen ez zen hondatzen, eta, hondatu ezean, telebista berririk ez. Beraz, ETB1 ikusten oso berandu hasi ginen, etxeko gazteenok irrikan egon arren.
Oraingo etxera bizitzera joan nintzenean, ez neukan telebistarik, eta lau urte eman nituen horrela. Erosi nuenean eta kateak sintonizatu, militantziaz-edo, ETB1 lehenengo postuan jarri nuen, orduan euskaraz ikus nezakeen telebista kate bakarra zelako. “Ikus nezakeen” esan dut, baina ez nuen ikusten. Askotan esan izan dut ETB1 ez zela niretako, saio gutxi interesatzen zitzaizkidalako, saio gutxiegi.
Beste alde batetik, esan beharra dago pasa den asteburuan Trio Medianocheren emanaldia izan zela Eibarko Untzaga plazan, San Juan jaien barruan. Honaino, dena normala, jakinekoa baita “hiri guziz eredugarrian” zaletasun handia dagoela halako musikarekin. Ondo eta egoki deritzot estilo guztietako musikak jartzeari festetako programan. Baina emanaldi honek lotuta daraman beste albisteak ernegatu nau: ETBkoak Trio Medianocherekin harremanetan jarri ziren sanjuanetako kontzertua grabatzeko proposamena egiteko. Beraz, badakizue, larunbat gau batean, Oholtzan saioan, prime time-an izango dugu emanaldi osoa! Bravo! Beste saio interesbako bat!
Hau da ETBk eskaintzen diguna euskaldunoi, euskal hiztunoi. Herrietako jaietako emanaldiak grabatu eta eman, edozein telebista lokalek egingo lukeen bezala. Penagarria, benetan! Izan ere, horrelakoez osatzen dute programazioa. Oso ohituta gaude mariatxiak ikustera, eta dantza txapelketak, jota lehiaketak, kantu afariak, kantuzale topaketak… Eta ez zait txarto begitantzen halakoak ematea; eman behar dira, baina ez beti audientzia altuenaren lekuetan, eta ez hain gordin, azalpen eta testuinguru barik, alegia. Horri guztiari betelan usain itzela dario!
Bitartean, ETB2n filmak ematen dituzte, edo eztabaida saioak. Pilotaz eta futbolez betetzen dute, ostera, asteburuko euskarazko kanalaren parrila. Horrela, euskal hiztunoi telebista euskaraz ikusteko aukera lapurtzen digute, eta erdaretakoetan zapping egitera bultzatu. Euskararen proselitismo hutsa!
Baina ezin gintezke harritu. Izan ere, Maite Iturbe EITBko zuzendari nagusiak adierazpen hauek egin zituen pasa den astean: “Telebista, agian, ez da tresnarik egokiena kultura zabaltzeko. Kultur eskaintzan sakondu ahal izateko, Internet izan daiteke bitartekorik egokiena”. Horrela doaz gauzak gure euskal erdian!
Egia da telebista kontsumoa aldatu egin dela, baina oraindik ere betiko telebista formatuak funtzionatzen du. Horregatik —eta berandu baino lehen— euskaradunok ganorazko telebista bat behar dugu, gure informazio gosea aseko duena, dibertituko gaituena, denbora-pasa emango diguna. Era berean, argota sorrarazten lagunduko diguna, esaldi eginak eta errepikakorrak bultzatuko dituelako. Gainera, euskal iruditeria zabaldu eta indartuko duena, bertako erreferenteak sortu eta bultzatuko dituena. Herria mamituko duena, berba baten esanda.
Turismoa katalanez
Eguraldia dugu hizpide Euskal Eurian, halabeharrez. Gutariko asko eguzki-gosez gabiltzanez, egun libre batzuk izanda, hor abiatu ginen Eba Mirentxu legez eguzki bila hondartzara. Abestiko protagonistaren moduan Mediterraneorantz jo genuen, nahiz eta Benidorm ez izan helmuga. Kataluniara joan ginen, Tarragona aldera, kosta hartan dauden herri hiperturistikoetako batera, ezlekutzat har genezakeena. Komertzioak, dendak eta abarrak ikusita non dagoen jakin ezin den horietako bat. Kanarietan, Katalunian, Murtzian edo Huelvan egon zitekeen leku hura.
Aspaldi baten ere izanak ginen bertan, euskaldun asko bezala. Baina oraingoan topatu genuen harritu gintuen zerbait, aurrekoan antzeman ez genuena: hizkuntza erabilera.
Jakinekoa da halako turismo mota duten herrietan sarri ingelesa dela jaun eta jabe, kartelak hala egoten direlako. Edo asko jota, gaztelaniaz, Katalunia izan arren. Oraingoan, ordea, katalanaren presentzia askoz nabarmenagoa zen, edo hala begitandu zitzaigun guri.
Gure hotelean hizkuntza asko entzuten ziren. Kale-neurketa eginez gero, Euskal Herriko leku askotan baino erabilera altuagoa emango luke euskarak. Jakina, beste batzuk ere entzun genituen: errusiera, frantsesa, ingelesa, gaztelania… eta katalana. Ostatu hartutako lagun asko katalanak ziren, eta bertako mintzaira erabiltzen zuen.
Horregatik, beharbada, hizkuntza-paisaia osoa katalanez zegoen, errotulazioa elebidun ia beti, baina katalana lehenengo lekuan. Harrigarriagoa egin zitzaigun jatorduetan buffetean plater guztietako karteltxoak lau hizkuntzatan izatea, eta beti katalana agertzea lehen postuan. Horrela ikasi genuen olagarroari pop esaten diotela; hori dela eta, pop musikak beste dimentsio bat hartu zuen gure irudimenean!
Hotelak bainugelan eskaintzen dituen xanpu, gel eta abarretan ere berdin: lau hizkuntzatan eta lehenengo postuan katalana.
Era berean, langile askok “bon dia” esanez agurtzen gintuzten, jakin gabe nongoak ginen. Euren artean ere katalanez jarduten zuten (hori agian ez da hain bitxia gure begietatik ikusita).
Baina benetan begiak talo laga gintuena telebistarena izan zen. Telebista bi zituzten etengabe isiotuta eta ahots barik hall-ean, harrera-lekuan bata, eta bestea itxarongela moduko baten. Bietan TV3 (telebista katalana) zegoen jarrita edozein ordutan!
Ezin saihestu gurearekin konparazio etengabekoa egitea! Jakin arren Euskal Herrian ez dagoela horrelako turismorik hartzen duen gunerik, eta euskarak ez duela halako masa kritikorik, ezinezkoa iruditzen zitzaigun halakorik; adibidez, Donostiako hotel handi baten era horretako hizkuntza-erabilerarik. Agian jarriko lukete Ongi etorri-ren bat sarreran; pintxos, txakolí tx-z idatzita, baina ezer gutxi gehiago. Eta ETB (bat zein bi) ipinia izatea? Zientzia fikzioa!
Egia esatera, Euskal Herria txikia da, eta esango nuke gure mugetan barruan bidaiatuz gero normalagoa dela landetxeren baten egonaldia egitea, ohiko hotel baten baino, eta landetxe askotan euskararen erabilera zabalduago dagoela. Hala ere, esango nuke kostatuko zaigula aurkitzea Tarragonako hotel horretakoaren modukorik.
Ez dakit hotel-enpresaren jarrera den, edo proces-ak hauspotutako ahalduntze nazionalak eragindakoa, berdin dio. Hemen ere gustura hartuko nuke halako zerbait, naturaltasunez euskara nonahi agertzea. Eskutik oratuta lortuko ahal dugu!
Pilota kontuak
Parkean nago, umezain. Zanbuluak daude, eta espazio huts bat. Inguruko pretilean jarri naiz. Badaroat tartetxo bat, eta mutiko batzuk hasi dira futbolean, aurrean. Halako batean, indarrez, pilotak oinean jo nau. Min handirik ez dit egin, baina ume bat altzoan dut, eta beldur naiz ez ote duen beste jaurtiketa batek magaleko umea kolpatuko; izan ere, konturatu naiz porteria bat kokatu dutela, eta ni atearen erdi-erdian nagoela. Agiraka egin diet, eta hamaika urte inguruko mutiko batek, hartzekoekin, esan dit ea ez ote den parkea denona. Nik, baietz, baina gurea ere badela.
Egia esan, espazio gutxi dago kalean horrelako kiroletan jarduteko. Gune bat dagoenean, gainera, enbarazu egiten dute, eta lekuz aldatzera behartzen ditugu, Donostiako Egiako kantxetan lez.
Halere, eremu ez espezifikoetan elkarbizitza gaitza da. Eskoletako jolastokietan ondo dakitenez, futbolak dena okupatzen du, zentralitatea hartu, beste guztiak periferiara baztertu, eta jaun eta jabe bihurtu. Batez ere jaun, baloi erabiltzaileak nagusiki mutilak direlako.
Uste nuen gaztelaniazko por pelotas esamoldeak gizonezkoen anatomiaren zati bati zegokiola. Baina baloien kontuari begiratuta, ez ote dago dena lotuta?
Aspaldiko gazteak
"Gazte ziren, gazte, eta ez daude konforme”, horrela kantatu beharko diegu geure erretiratuei Lurdes Iriondoren abesti famatu haren bertsio eguneratua; izan ere, euren gazte denboretakoa da, eta ziurrenera, makinatxo bat bider abestuko zuten. Orduan sasoian zuten kemena, orain ere badute-eta gure jubilatuek, zorionez.
Erretiratu berba gomendatzen digu Euskaltzaindiak lan-bizitza laga duenarentzat, baina baten bati irakurri nion moduan, erretiratu izendatuta, gizarteak baztertutako pertsona dela dirudi; jubilatu-k, ostera, latineko iub?lume hitza omen du jatorrian, eta poz, bozkario, poztasun, alaitasun esan nahi du. Ederra aldea, ezta? Gainera, aktibo eta bizi daudela erakusten dute etengabe.
Kontua da erreibindikazio hutsean dabiltzan nagusi horiek ohituta daudela borroka egitera. Euretako batzuek Pariseko 68ko Maiatz famatu hura bizi izan zuten. Gehiengoak esan lezake benetan grisen aurrean egin zutela antxintxika. Ondo gaztetxotik ezagutu eta sufritu izan dute diktadura eta errepresioa. Sasoi baten eguneroko ogia izan zuten protestan jardutea.
Hori dela eta, erraz batu zaizkie beste borroka batzuetako kolektiboak. Aniztasuna delako euren ikurra. Adibidez, feminismoa integratu dute, ezin bestela izan. Izan ere, emakumeak dira pentsio txikienak kobratzen dituztenak, Hego Euskal Herriko emakumeen %71k dute mila eurotik beherako pentsioa, eta %25ek, berriz, Iparraldean. Andre adindu askok diru-sari barregarria jasotzen dute. Sarritan, alargun pentsioak kobratzen dituztelako, miseriazkoak. Bestetan, euren lan-jardun ordaindua beltzean izan delako, kotizatu ez zietelako enpresetako buruek, gizonezkoena baino soldata txikiagoa izan dutelako, edota etxetik kanpoko lan-bizitza oso txikia izan delako —andrazko horietako gehiengoari gertatu zitzaion ezkondu zenean enpresak berak dotea ematen ziola etxera joan zitezen. Eta beharginok onartzen ez bazuten, lehenengo umearekin lan egiteari laga egin behar zioten, ia behartuta—. Normala, horretara, jubilatuen borroka emakumeen borroka ere izatea.
Gure zaharrak (eta zahar hitza ez da mespretxagarria!) oso ohituta daude borroka egitera, ez dutelako bizitza erraza izan, oro har. Pazientzia handia ere badutelakoan nago. Eta haserre baino haserreago daude. Hori dela eta, agintean banengo erne egongo nintzateke, ez dutelako hain erraz amore emango antzinako gazte horiek. Gainera, ez dute ezer galtzeko, baina bai irabazteko. Denbora ere badute, eta konstantzia. Ekinak dira, eta argi ikusi da ez direla %1,6 horren amarruan jausi. Ez dute irentsi aurrekontuen itunaren amua.
Badakit PPk kontu larriagoak eta premiazkoagoak dauzkala Gurtel auziak ekarri duen guztiarekin. Baina boterean itsatsita segituz gero (gaurkoan erabakiko da hori), hobe luke jaramon egitea aspaldiko gazteei. Era berean, EAJk ere badu zer zaindu. Garbi ikusi da jeltzaleek ez dutela ia inor despistatu sinatutakoarekin, eta disgustua etor lekiekeela hurrengo boto-kutxetan, plantak egitea ez baita inoiz ona.
Kantuak dioen moduan, zaharra ez da izandakoa, luzaroan dena baizik. Eta gehituko nuke: luzaroan gazte dena baizik. Gazte eta heldu asko baino biziago, orduan bezain kementsu. Eredu dira, bejondeiela!
