Kalamuatik Txargainera

Abenduaren bata da, eta antzokian gaude “Ez dok hiru” ikusteko zain (ahal baduzue, joan merezi du-eta. Barre piloa egingo duzue!). Funtzioa hasi aurretik Mikel Martinez irten da antzezlan hori Mikel Laboari eskaintzeko, bere heriotzaren urteurrena delako.

Orduan, ikasle batek galdetu du: nor da Mikel Laboa?. Klasekide bik begiak talo eginda, “Hegoak ebaki banizkio” kantatzen zuena esan diote, eta pixka bat abestu. Galdera egin duenak leloa kantatzeko eskatu die! Zeharo haluzinatuta, ez duela erantzun diote. Berak inoiz ez duela kanta entzun adierazi digu. Jakina, ni, ondotik oso arduratuta, antzerki-lana euskal kantutegia duelako oinarri.

Amaitu eta galdetu diot ea gustatu zaion, eta baietz, barre egin duela. Baina ezagutzen zuen kantu bakarra “Eskerrik asko, Jauna” zela. “Lau teilatu” ere ez zuen ezagutzen. San Mamesera joan arren, inoiz “Ikusi mendizaleak” entzun bakoa...

Kontua da ikasle honek 30 urte dituela, EAEn jaioa dela, bertan bizi dena, eta hemengo hezkuntza sisteman ikasi duela. Eskola kontzertatuan eta A ereduan, baina berton eta autonomia betean.

Argi dago mutil honek ez dituela begiak eta belarriak zabalik. Baina adierazgarria da euskararekin duen edozer ez ezagutzea, parranda baten ere ez du “Aldapan gora” entzun…

Badakit herri txiki honetan mundu asko daudena, eta asko ez direla inoiz gurutzatzen. Hain gertu bizi izanda, ondokoon berririk ez. Kontua da, guk Mikel Laboa ezagutzen dugunok ezagutzen dugula nor den Joaquín Sabina (barkatu konparazioa, inkonparableak baitira).

Hainbeste urte eskolan euskarako klasea izanda, zertarako? euskara ikasi ere ez bazuten egin, kultura pixka bat transmititu izan baliete, sikiera… Baina hori ere ez! Zein tristea den, benetan.

Gero adoktrinatu egiten dugula esango digute. Bada, eskerrak adoktrinatzen dugun!

Info7n

Goizean okindegira joan naiz. Etxetik irtetean ez zen euririk, baina zaparrada ederra bota dit bidean. Ogia eta erositakoa plastikozko zorro garden baten sartu dizkit dendariak, busti ez zitezen. Esan diot ea poltsa garden horretan sartu beharrean, heltzeko lekua duen baten sartuko zidan guztia, euria goian-behean ziharduelako; berak ezetz, kobratu barik ezin zidala halakorik eman.

Gero, botikan sartu naiz. Zoritxarrez, gauza bat baino gehiago erosi dut, eta ezer esan gabe, plastikozko poltsa heldulekudun baten sartu dizkit botikok. Eskatu eta kobratu barik. Eskerrak, pentsatu dut, horrela okindegian erositakoa hala moduz eroateko aukera emango dit.

Askoz geroago, Eroskira joan naiz. Ordaintzeko ilaran jarri, eta kutxara ailegatu bezain laster, langileak, agurtu ostean, “poltsarik?” galdetu dit, era guztiz automatizatuan, agurraren partea balitz lez. Ordurako, etxetik pasatuta nengoen, eta zorro iraunkorragoa, errekaduetarako poltsa, hartuta nengoen. Jakina, ezetz esan diot.

Hiru saltegi, hiru errealitate. Beti plastikoa protagonista. Hiruretan, baina, poltsa hauen kudeaketaz badago zer esana. Batetik, okindegian. Eskatu (eta kobratu) barik zorro garden bat eman dit, plastikozkoa, jakina. Heldulekuduna handixeagoa izango da, baina ez horrenbeste. Beraz, zergatik bata kobratu eta bestea, gardena, kobratu ez? Ez ote dute biek antzera kutsatzen? Inguruneari sortzen dioten kaltea ez ote da parekoa?

Bestetik, botikan —inongo botikatan— ez dute inoiz zorrorik kobratzen. Normalean, produktu bakarra erosita ere, zorrotxo ñimiño baten entregatzen ahalegintzen dira botikariak. Eta beti esan behar mesedez ez emateko plastikozko poltsarik, nire eskuko poltsan sartuko dudala. Sarritan, hau esaten dudanean harridura aurpegiz begiratzen didate, jende gutxik errefusatuko dien seinale.

Azkenik, Eroskin egiten dutena bada bitxia, zerbait esateagatik. Arrandiaz zabaldu dute lau haizeetara plastikoen murrizketaren alde dabiltzala, halako neurriak (poltsak kobratuta, alegia) ezarrita. Baina, era berean, soltean erositako produktu batzuk plastikozko doako poltsa gardenetan sartu behar dira, bai ala bai. Esate baterako, fruta eta barazkiak. Pieza bakarra erosita ere, plastikoan sartu behar da pisatu eta etiketa jartzeko (hori zoritxarrez, supermerkatuetan ez ezik, auzoko fruta-dendetan ere pasatzen da). Antzeko-pareko supermerkatuetako arrandegi, harategi, urdaitegi eta abarretan. Baina kutxara iritsitakoan ordaintzeko poltsa eskaini. Zein da helburua, beste salgai bat gehiago izatea zorroa? Edota gizartearen aurrean ekologista itxura ematea?

Honetaz gain, ezin dugu ahaztu alferreko zenbat ontzi daramaten jaki askok, batez ere fruta eta ortuariek. Platanoak, esaterako, poltsaratuta egoten dira ia gehienetan. Absurdoetan absurdoena. Normala da Biluztu ezazu fruta kanpaina martxan jarri izana. #DesnudaLaFruta sartuz gero, edozein bilatzailetan ikusiko dituzue zenbat plastiko alferretan dauden ontziratuta elikagaiak. Noren mesedetan? Zein asmorekin? Etxe, kale eta itsasoak mukuru betetzeko? Gu geu plastiko bihurtzeko?

Zer egin? Birziklatu! Ezinbestekoa da, jakina. Ezinbestekoagoa, baina, berrerabiltzea. Baina guztiaren gainetik murriztea da premiazkoena, zeharo plastifikatu ez gaitezen, ez gaitzaten. Biluztu dezagun gure erosketa!

Gipuzkoako Hitzan

Irakorri barri dot Eibarko udaltzain batzuek suzko armia eruatea eskatu dabela. Babes barik sentitzen dira, itxuria; eta uste dabe pistolia mokorrian erabilitta, herrittarrok errespetu haundixagua izango detsegula.

Harrigarrixena da sasoi honetan eskatzia, armagabetze girua bizi izan dogulako oin urtebete. Era berian, Estatu Batuetan be eztabaida betian ibili dira arma kontrolaren gaiñian. Gaztetxuak protesta bizixan jardun dabe gobernuak iskilu-baimena zorroztu daixan. Horretara, esan geinke herriko poliziak haize kontra dabizela eskaera hori eginda.

Delinkuentzia eta biolentzia maillak inguruko herrialdietakoak baiño bajuaguak, eta inoizkorik txikixenak ei diranian, udaltzaiñek sekula baiño babesbakuago sentitzen dira. Aittu ezinda nabil!

Oin denbora bat, honetaz jardun genduan Ermuko udaltzain pistoladun batekin, eta esan zeskun armiak arriskua baiño ez zetsala gehitzen edozein egoerari. Berak ahal izatera, lehengo moduan ibiliko litzakela; hau da, pistola barik.

Arriskuak arrisku, esango neuke gerrikuan armia zintzilik eruatiak jendiarengandik urruntzen dabela udaltzaiña, irudixa gaiztotzen detsalako; aguazil biharrian, poliziago bihurtzen dabelako. Aguazillago izan daittezela nahi neuke, Europako polizia tasarik altuena dakan bazter honetan.

...eta kitto!-n

Apirila da hilik krudelena”, hasten da T.S. Eliot-en Hilen ehorzketa poema. Apiril hau ere krudela izan da arlo larregitan. Azken astea, batez ere, oso intentsua eta gogorra. Tristura, haserrea, amorrua, higuina, mina… sentimendu horiek guztiak pasatu ditugu, bat baino gehiago batera. Horregatik gaude lur jota, porru eginda.

Ankerra izan da hilabete hau, emakumeen kontrako bortizkeria erakutsi digulako gordin. Oihu kolektiboa egin dugu egunotan. Sentipen horiek denak lagunartean, lantokian, sare sozialetan okatu ditugu. Makina bat artikulu idatzi eta irakurri dugu epaiaz, hamaikatxo ideia eta hausnarketa jaurti dira horietan.

Artikulu honetan, baina, gizonengan jarri nahi nuke jo-puntua, uste dudalako badela sasoia eurek, zuek, zeozer egiteko. Emakumeok aspaldi jarri ginen martxan, baina gizasemeek oraindik buelta asko eman behar dituzte, dituzue. Bada garaia zuek ere mugitzeko! Ondo dago sumindura agertzea, manifestazioetara etortzea eta lagundu nahi izatea. Ederki, baina pauso gehiago daude.

Goizaldean, emakume bat etxerako bidean, kalea hutsik, eta bat-batean atzean pauso batzuk entzuten ditu. Beste emakume bat da. Uf! Zelako lasaitua, pentsatuko du lehenengo andreak. Baina, gizon bat izanez gero, atezuan jarriko da. Agian, giltzak hatzen artean ipiniko ditu, badaezpada ere. Emakume horrek gizona sumatu duenean, ez du pertsona bat ikusi, erasotzaile potentzial bat baizik. Bazenekiten, mutilok? Hori berori lankide gizon bati azaldu behar izan nion pasa den astean, eta haluzinatu egin zuen. Emakume guztioi gertatzen zaigu kontatu dudana. Gizonezkoa izango banintz, eta halakorik kontatuko balidate, lotsa-lotsa eginda egongo nintzateke nire generoak eragiten duen izuarekin! Zelako beldurra sortu diguten txikitatik! Zer egin behar duzue hori aldatzeko?

Inori esajerazioa iruditzen bazaio esandakoa, Twitterren #MeToo, #BalanceTonPorc, #Cuéntalo, edo neurri txikiagoan #KontaEzazu bilatzea dauka. Mundu osoko milaka emakumek bizitzan zehar jasandako eraso sexualak kontatzen dituzte. Batzuetan, ume-denboretakoak ere bai. Leitzeak oilo-ipurdia jartzen du. Are izugarriagoa da jabetzea eguneroko kontua dela, Lur bira osoan gertatzen dela, eta erasotzaileak beti gizonezkoak direla!

Orain ez dadila inor hasi “gizon guztiak ez gara horrelakoak!” esanez. Jakina, hori baino ez genuen behar! Ondotxo dakigu. Horregatik eskatzen dizuegu beste pauso bat emateko: jarki, aurre egin, esan stop emakumeen kontrako mespretxuei, txiste sexistei muzin egin zuen taldeetan, kargua hartu bortxaketaz dihardutenei… Asaldatuta bazaudete, mugitu! Ez onartu lagunartean halakorik! Hori da bide bakarra.

Horretaz gain, beste gauza batzuk ere eskatuko dizkizuet: ez gaitzazue kondezendentziaz trata, ume txikiak bagina lez, aitakeriaz, askotan gertatzen den moduan, ez baikara umeak. Entzun iezaguzue, mesedez, sarriegi gure ahotsa ez delako aintzakotzat hartzen; edota berba egiten dihardugunean ez moztu gure hitza. Eta honekin lotutakoa, ez egin arzalpenik, mansplaining-ik; hau da, ez guri azaldu ondotxo dakiguna, gu ere ikasitakoak gara eta.

Eta izan enpatia gehixeago, jarri gure lekuan. Inflexio puntuan gaude, eta denok egin beharko dugu bira, apiril krudel gehiago egon ez dadin.

Gipuzkoako Hitzan

Munillak blokeatuta nauka Twitterren. Duela hilabete batzuk konturatu nintzen, kasualitatez. Txiolari lagun batzuekin komentatu, eta euretako batzuek ere hala zeudela aditzera eman zidaten. Kontua da blokeatutako kide horiek ez diogula inoiz berbarik egin gizon horri, eta normalean blokeatzearena txio gurutzaketa baten ostean izaten da.

[Sare sozial hori erabiltzen edota ezagutzen ez duzuenoi oharra: Twitterren blokeatzearena neurri latza izaten da ia beti, egiten zaiona jazartzen duen jendeari, iraintzen duenari, trolei, jasan ezinak direnei… Blokeatzearen ondorioz, blokeatuak ezin ditu blokeatzailearen mezuak ikusi. Zigor moduko bat ere badela esan genezake, kokoteraino gaudenean egiten dena soilik].

Sareko lagunok barrezka jardun genuen. Arduratzen ez bagintuen ere, sekulako harridura sortu zigula esan nezake. Dena den, barreak egin ostean, buelta batzuk eman nizkion kontuari, eta iruditu zitzaidan Munilla oso kristau txarra zela, ez zuelako ebanjelioetan dioena betetzen. Izan ere, bataiatutako pertsona naiz; beraz, katolikoa Elizaren begietan, inoiz ez baitute inor borratzen, apostasia egin arren. Kontuan izan, euren zerrendetan agertzen garen guztiok zenbatu, eta kopuru horrekin presioa egiten dietela gobernuei. Hori horrela, ikuspuntu horretatik begiratuta, bera nire gotzaina da, gipuzkoarra naizelako. Horregatik, nola baztertu du elizakide bat? Zer dela eta? Ez dut esan, baina hori guztiori greba feminista baino lehenago izan zen, bere adierazpen deabruzko horiek baino askoz lehenago, alegia.

Ziur naiz blokeatu ninduenean sumatuko zuela nire profilean (eta lagunenean) demonioaren sufre usaina. Bekatari zantzuak ere ikusiko zizkigun. Horretara, eta betiere bere ikuspegitik, ardi galduak gara, bide okerretik joan direnak. Seguru nago ondotxo ezagutuko duela apaiz horrek ardi galduaren parabola, zeinak dioen artzain onari ardi bakar bat galtzen bazaio, artaldea laga, eta desagertutako horren bila joango dela; izan ere, ardi galdu horrek artalde osoak baino gehiago balio du. Kasu honetan gu ardi galduak (ejem), bera artzaina; beraz, gu blokeatuta bere harrokeria eta lan txarra baino ez du erakusten.

Baina jokaera horrek ezin gaitu harritu. Eliza katolikoaren hierarkiako kide nahikotxok erakusten dute txakur amorratuaren jarrera hori. Latza egingo zaie boterea galtzea, euren ideiak ezin inposatu, eta konturatzea gero eta jende gutxiagok egiten diela jaramon, gero eta pisu gutxiago dutela gizartean. Ahaleginak ahalegin, ez dute lortzen berreskuratzea beste erregimen batzuetan izan zuten itzala, zorionez.

Horregatik, gustuko ez dutena gaitzetsi behar dute gizon hierarka horiek. Munillak berak esan zuen deabrua emakume feministen artean dagoela, eta gaineratu feminismo ona eta txarra daudela. Bitartean, guk deabrua bere aurpegian ikusten dugu, eta Pierre de Lancreren jarraitzaile modernotzat ere jo genezake, XVII. mendean Lapurdin jardun zuen inkisidorearen oinordeko. Hark 200 bat lagun, ia denak emakumeak, sorgintzat hartu, zigortu eta hil zituen. Munillak ezin du halakorik egin, baina hitz eta ekintza horiekin kondenatu gaitu. 400 urte pasatu arren, gauza batzuk ez dira aldatzen!

Gipuzkoako Hitzan

"Apiril hontan beteko ditut nik nahi baino urte gehio“ kanta nezake, Ruper Ordorikaren Bertso berriak abestia parafraseatuta. Egia esatera, artikulu hau irten orduko beteta izango ditut urteok; nahiko nukeena baino zaharragoa naiz, alegia. Zenbaki biribila, eta hamarkada aldaketa. Latza! Urtebetetze eguna okasio berezia dela baderitzot ere, nire asmoa ez da zorion agur gehiago jasotzea —baina opariak hartzeko beti prest nago, kar, kar, kar—, digitu aldaketa beti hausnartzeko momentua izaten da defendatzea baizik.

Esango nuke jaiotze datak dioena gugan islatzen dela, nahiz eta batzuk hobeto kontserbatuko diren, eta beste batzuek zaharragoak emango duten. Azkenean, zahartze programatua dugu gure geneetan. Gainbehera hasita dago aspaldi.

Bitxia da, ostera, geure buruan zer gertatzen den: edadea (zenbakia) ikusi, eta ikara sortzen du. Izan ere, ez datoz bat barruan dugun irudia, adin horretako pertsonak izan beharko lukeena, eta geu garena. Jakina, gu askoz gazteagoak gara, gazteago gaude, ideia modernoagoak dauzkagu, modan janzten gara… Berba batean, gazteak gara oraindik.

Tira, baina egia da hau? Ez ote zaizkigu zimurrak igartzen? Ile zuriek ez ote dute zahar itxurarik ematen orain? Haragia eta azala hogei urterekin bezain leun eta tente ote daude? Begi-zuloak, girgiloak eta nekeak ez dira ageri gure gorputzetan? Menopausiaren mamuari ez diogu oraindik ere izararen barrena ikusi, ala? Irakurtzean hizki guztiak ez zaizkigu txikiegiak begitantzen? Gorputza ez zaigu aldatu, horratik? Larruan ez ote zaigu irten mantxarik?

Bai, jakina. Baina gorputzak oihuka esaten badigu ere heldu-helduak garela, gaztaroa laga dugula, guk entzungor egiten diogu, edo ez-entzunarena egiten dugu. Zelan izango gara, bada, zaharrak? Beti-gazte belaunaldikoak gara, barren! Txosnetan gure lehenengo gaztaroko musika jartzen dute-eta!

Pista batzuk, baina, jasotzen ditugu kanpotik ere. Aspaldian esan ziguten lehenekoz señora, por favor hura. Dena den, azkenaldian, gaztelaniaz atenditu izan nautenean komertzio edo halako batean, askotan usted esan didate, inoizkorik gehien. Hasieran pentsatu nuen moda berria zela, bezeroarenganako tratua hobetzeko asmotan egindako zerbait —niregan kontrako eragina duena, halere—. Gerora, ostera, oker nengoela iruditu zitzaidan, eta benetan emakume heldu-heldutzat hartzen nindutela, señoratzat naukatela, alegia.

Señora eta usted guztiak gorabehera, eta besteen pertzepzioak alde batera lagata, badago helduaroan bete-betean gauden seinale argi bat. Kalean adinkide ezagun batekin topo egindakoan argi eta garbi ageri dena. Lehentxeago, lagun horri seme-alabez edota lanaz galdetuko geniokeen. Baina orain galdera horiek egiten baditugu ere, gurasoen osasunaz itauntzen dugu, batez ere. Aldaketa nabarmena, bai horixe. Gurasoak zahartzeak ere ematen duelako, orokorrean, gure zahartzearen neurria. Sasoi eta aro berriek beste arazo mota bat dakarkigutelako.

Zahartzea da dagokiguna. Denoi. Hogei urtekoa ere zahartu egin delako, ez bakarrik hirurogeikoa. Zahartzea programatua dugulako, edozein traste edo trepetxu legez. Horrelakoa da bizitza, egin ezazu behar duzuna.

Gipuzkoako Hitzan

Artikulu hau irakurtzen hasi zareten asko opor usainean ibiliko zarete, laster etorriko zaizkizuelako Aste Santuko jaiegunak, batez ere Hegoaldean egiten baduzue lan. Beste batzuk dagoeneko oporlekurako bidean ere izango zarete. Besteak, berriz, deskantsu nahian. Oro har, zoriontasuna dela iritziko diozue lasai asmoko tarte horri, errutina alde batera lagata, nahi dena egiteko aukera ematen duelakoan.

Zoriontasuna. Baina zer da zoriontasuna? Aste honetan, hilaren 20an da Zoriontasunaren Nazioarteko Eguna. Hala dauka izendatuta Nazio Batuen Erakundeak martxoko egun hori. Gezurra badirudi ere, halakoetan ematen du denbora munduaren gobernuak —orain ulertzen da zergatik ez duen gure planeta honetan agintzen—. Erakunde horrek ikerketa bat egin du zoriontasuna zertan datzan aztertzeko. Zoriontasunaren gaineko aurtengo Nazioarteko Txostenaren arabera, herrialde eskandinaviarrak dira zoriontsuenak, Finlandia da txapelduna, eta Norvegia dago bigarren postuan. Bizi maila garrantzitsua dela aitortu dute halako rankingak egiteko orduan. Nahiz eta esaerak dioen diruak ez duela zoriontasuna ematen, argi dago lortzen lagundu egiten duela.

Egia esan, oinarrizko beharrizanak ase izatea ezinbestekoa da zoriontasunaren bidean. Egunero jateko bila ibiltzea, edota lolekua aurkitzen jardutea ez da parte onekoa ditxa badugu xede.

Baina bizi maila ona izatea ote da zoriontasuna? Zoriontasun kontzeptua ez da pixka bat finkatu maitasun erromantikoarekin batera? Zoriontasun txepela, zozongoa, alegia? Ez da asmakeria bat, azken finean? Ez ote da irentsarazi nahi diguten amua, beti deskonforme, baina beti eroso egon gaitezen? Ez dakit. Zeren zoriontasun absolutua ezin baita egon, ondo dakigun moduan. Beraz, etenbako zoriontasun utopiko horren bila jardutea da saldu nahiko liguketena, aurreko hipotesia zuzen balego, behintzat!

Horregatik esan genezake zoriontasuna unetxoak direla, euforia hutsa ere ez dela, gainera. Adibidez, Martxoaren 8an kaleak lepo ikusi genituenean, poz ikaragarria izan genuen. Txundituta geunden, oilo ipurdia jarri zitzaigun, emozionatu egin ginen, zoramena izan zen, kabitu ezinda geunden. Baina zoriontsu izan ginen? Ostean, bai!

Era berean, zorionak badu baretasunetik ere. Esango nuke berotasunean ez dagoela zoriontasunik, subidoia delako. Endorfinek ematen diguten gorakada hori ez da zoriontasuna, horren ostean datorkigun asebete sentimendua baizik. Iraunkorragoa eta egonkorragoa da dontsutasuna, patxadarekin zerikusia du, eta emozioen oreka ere bada. Gainera, grinetatik aparte dagoela begitantzen zait. Zerbait helduagoren traza hartzen diot. Nik, behintzat, hala bizi dut. Dena dela, emozio horiek ere ez daude gaizki. Azkenean pilak bezalakoak dira, bateriak kargatzeko modua, bizirik gauden seinale.

Egia da bizimodu honek ere ez digula lagatzen baretasun hori lortzen, dena antxintxika egin behar izateak astirik ere ez digulako ematen. Izan ere, atsegintasun geldoa da felizitatea, laino baten moduan egotea: liburu on batekin, tximinia ondoan jesarrita, kanpoan elurra, mantatxo batekin, edari beroa ondoan dugula. Aldamenean, maite gaituen norbait, baina bakean lagako diguna liburua irakurtzen. Baina hortxe dagoela jakinda, ttak! Zoriona!

Gipuzkoako Hitzan