Garagoittiko Orakulua

Entzuizu hamen ipoiñori.

*** "Azkuen Ipoin Bildumia" Arrakala Irratijan 2004 eta 2007 urtien artian grabautako ipoin txorta bat da. Resurreccion Maria Azkuek bere "Euskalerriaren Yakintza" liburu kolekziñuan (4 tomo), tomo bat osorik eskintzen detsa ipoiñei, eta berau izan da ekoizpen honetarako erabilli dogun oiñarrixa. Azkuek jatorriko euskalkixan jaso zittuan ipoiñak, 1910 inguruan. Guk hórrek euskalkixok mantendu doguz, herri bakotxeko doiñu eta hizketak ahal danik eta fidelen errespetatuta.

 1. Itxinako maketa transparente bat, lurpeko haitzulo sarian 3 dimentsiñotako irudikapenakin. Oker ez banago hau egittia posible da onezkero, GAES eta beste espeleologia taldekuak dakezen datuak mendiko topografixekin erkatuta.

 2. Gerra aurreko Eibarren erreprodukziño birtuala, gaur eguneko bideo-jokuetan erabiltzen dirazen teknikekin. Seguru nago hau be teknikoki posible dala –gaur eguneko Eibar irudikatu izan da-.

 Halan be, gatxa ikusten dot: espeleologuen, historiazalien eta programatzaillien munduak alkarri bizkarra emonda bizi diraz-eta.

Entzuizu hamen saiuori

Eta saio guztiak hamen dakazuz entzuteko moduan. Bestalde, Aittitta Raduga uhiñetan entzun zeinke: Lekeitioko Arrakala, Eibarko Matrallako, Bittorixako Hala Bedi, Iruñeako Eguzki, Bilboko Tas-Tas, Oreretako Zintzilik, Urruñako Info7, Oiartzun irratixan... Eta interneten, Arrosa Sareko podcast bikaiñian be topauko gaittuzu.

Entzuizu hamen ipoiñori.

*** "Azkuen Ipoin Bildumia" Arrakala Irratijan 2004 eta 2007 urtien artian grabautako ipoin txorta bat da. Resurreccion Maria Azkuek bere "Euskalerriaren Yakintza" liburu kolekziñuan (4 tomo), tomo bat osorik eskintzen detsa ipoiñei, eta berau izan da ekoizpen honetarako erabilli dogun oiñarrixa. Azkuek jatorriko euskalkixan jaso zittuan ipoiñak, 1910 inguruan. Guk hórrek euskalkixok mantendu doguz, herri bakotxeko doiñu eta hizketak ahal danik eta fidelen errespetatuta.

 Gustau-gustau gustau ez bajata be, liburua entretenidua dala ezin ukatu. “Pulp” liburuen usain gogorra daka, urtian halako dozenaka idazten daben batek egindakuana, eta tipuak ba daki nun dagozen kakuak irakorlia harrapatzeko. 1950 inguruko irakorliak, jakiña. Eze, gaur egunguendako –pelikula amerikanuak guztiz barneratuta- ez da bape harrigarrixa, esate baterako, hiltzaillia gitxien uste dozuna dala deskubritzia (neuk hasiera-hasieratik susmau dot). Grazixia egin desta nobela baltzen topikuetako asko bertan topatzia: trama judizialak (“¡Protesto!” diñuen abogauak-eta)... kapitulo baten amaieretako “punch” karakteristikuak, hurrenguan hasieriakin lotuta datozenak (seguraski txatalka argitaratutako nobelia izan zan hau)... Irudi zinematografikoz betetako liburua izan da, atsegiña baiña begi batetik sartutako moduan bestetik urtengo dabena, arrasto askorik laga barik, udako hode zurixa zeru urdiñan zihar pasatzen dan lez.

PD: interneten begirada bizkor baten ostian, ez dot lortu ezer jakitzia autoriari buruz. Justu-justu liburu honetan oiñarrittu zala “La dama de Shanghai” pelikulia, eta kittu. Oiñ ez dakitt zer pentsau...

PPD: pelikulia ikusi eta gero, ederra sorpresia hartu dot. Klasiko bat, eszena referente batekin gaiñera: espilluen laberintoko tiroteo famosúa.

Dokumentu solte bat bada be, komentatzia merezi dabena. Beti da plazerra norberak baiño gehixago dakixan jentiangandik ikastia, eta zentzu honetan koplen argitarapenakin batera egindako hainbeste interpretaziño oker zuzendu, eta bakanen bat konfirmau ahal izan dot. Filologia aldetik akatstzat jo nittuan batzu, herriko euskerian antxiñako ezaugarrixak zirala ikastia zoragarrixa izan da (“ezkontzakia”, “Lecaytioric” eta halako amaierak...). Graziak azterlarixan jakitturixiari, beste herri eta usarixuekingo konparaziñuekin gauza asko argitzen dira be; tartian Markina-Xemeingo euskeriakin, Eibarkua hobeto ulertzeko hainbestetan balixo izan destana (ez da alperrik elikatu Eibar gizaldi eta gizaldixetan markiñarrez). Beste baten be, antxiñako erretrato bizi-bizi bat usaintzeko aukera politta emoten dau dokumentu honek. Eta, jakiña, kantutarako nekan letra probisional horri bertsiño definitibo eta fidagarrixa emotia.

Entzuizu hamentxe saiuori.

Eta saio guztiak hamen dakazuz entzuteko moduan. Bestalde, Aittitta Raduga uhiñetan entzun zeinke: Lekeitioko Arrakala, Eibarko Matrallako, Bittorixako Hala Bedi, Iruñeako Eguzki, Bilboko Tas-Tas, Oreretako Zintzilik, Urruñako Info7, Oiartzun irratixan... Eta interneten, Arrosa Sareko podcast bikaiñian be topauko gaittuzu.

Gizakixak garanez, hazkunde egokixan aldeko aldarrixak eginda be ez gagoz huts egittetik libre. Samiñez, arrazoia emon bihar detset hasieran adarra jotzen zesten lagunei; arrazoia, bai, “umia dakazunian egingo dogu berba” esaten zestenei. Gauzak teorixan eta praktikan ikustia oso desbardiña dalako. Horregaittik, umiltasunez eta belarrixak flazido, hárek aholkuak emon zestezenei barkamena eskatzen detset. Gurasuan eskarmentuakin oso desbardiñ ikusten diralako gauzak, hala San Josepen adarrak!

 Eguneroko bizitzia da giza portaeren laboratorixo onena, eta hor izan dot nik errebelaziñua, nere lekuan jarri naben egitate gogorra. Tortillia prestatzen, hain zuzen be.

 Danok dakigu momorro txiki bat sortzeko bidian, tratu preferentiak dakan garrantzixa. Hau da: jatekuan atalik onena, zatirik gozuena, letxugarik samurrena, okelarik delikauena, elikagai ekologikuena, etxeko barazkirik etxekuena, gure moñoñuandako izan bihar dala beti. Gizarte prehistoriko brutal ha ahaztuta dago onezkero: “cuando seas padre comerás huevos” esaldixan laburbildu leikian maltrato infantil aruak; animali batzu gosia pasatzen dagozenian euren kumiak jatera allegatzera eruaten detsan instinto basatixakin alderatu geinkiana...

 Lagaidazue, bai –oi guraso amantisimuak- etenaldi bat egitten sasoi basati háretako kuadro kostunbristia gogora ekartzeko. Imajinau daigun familixa osua soloko biharreko atsedenian, andriak basarrittik ekarrittako baba-lapikuari begira. Mantela erdixan ipiñi eta danok lurrian jarritta –ez dago aulkarik, ezta platerik be-, talo bana eskutan, han hasi dira ukondoka bakotxa bere kollaria lapikuan sartu nahixan. Gosetutako hárek fristixok ez dira ez, asko arduratzen mantel gaiñeko jatekua danondako bardin partitziaz. Hori biharrian, bizkorrago irunsten dabenak izango dau bentajia eta, motelaguak lapikua hutsik topauko dau konturatu orduko. Tartian etxeko txikixenak, jakiña –hárek be soloko biharrian, esplotadore infantillen biktima gaixuak- (nun zeguan justizia! nun asistente sozialak!). “Egon hadi lo, eta jango duk mehe”: horra bidegabekerixia gordintasun osoz esaldi bakarrian laburtuta. Umetxo koittauak talo apurrekin konformau bihar... eta hurrenguan espabillauago ibilli noski. Hala ziran-eta hárek sasoi basatixak...

 Urriñeko gogoetatik bueltan etorri gaittian, gaur eguneko gizarte zoriontsura, nun umiak bere lekuan ipiñi arren (etxeko tronuan) batzutan instinto prehistoriko-cimmerio baten deikada atabikua entzutzen dan. Eta, hotzikaretan, gaur eguardixan egindakuan damua sentitzen doten, iztarrixan garrotillo donga legeztxe.

 Ez naiz santua. Gure umia bihar-dan-moduan hazteko ahalegiñetan, nik be ba dakat zer aitortu eta hamen egingo dot, ante toda Españia. Aitortzen dot, bai, lotsaz beteta, umia izatia ez dala izan nere bizitzako parterik inportantiena. Damu dot bebai, pedagogia liburuak irakortzian, burura galdera zittalak etortzen jatazela behiñ eta barriro (guraso hitzaldi baten esan ezkeriok, aretotik ni harrika etaratzeko morokuak). Hónek pekatu gogorrak dira, bai, edozein gurasok dakixan moduan. Baiña konparaziñorik bez, gaur eguardixan egin dotenakin; honek ez daka izenik; honek ez daka jangoikuan barkamenik.

 Danondako tortillia prestatzen nenguan. Patatia eta piparra prijidu eta gero, arrautziakin nahastatzeko momentua heldu da. Basarriko bost arrautza genkazen, onak baiño hobiak; eta dozena bat gehixago Eroskin erosittakuak. Ba, entzun ondo –oi zeruko aingeruak, lotsatuta nago!- plater baten arrautza onak ipiñi dittudaz, eta bestian korrientiak. Eta, jausi bedi zeruko maldiziñua nigan! lehelengokuekin gurasuondako tortillia egin dot, eta bigarrenekin umiandako... Negarrez, vestidurak rasgatzen, gogoratzen dot gaiñera ekintza despreziagarri hau konszienteki egitten niharduala egindako barre karkajadak...!

 (Bost minutu ta gero, nere onera barriro etorritta). Egindakuak eginda, aurrera egittia baiño ez da geratzen. Hurrenguetarako ba dakitt: remordimientuak ez nabenez lagako halakorik barriro egitten, generuan parterik onena umiandako gordeko dot. Bardin detsa txangurrua paretera botatzen badau; edo delicatessenak ketchupez estaltzen badittu. Azken fiñian: zergaittik ez onartu txarrixei margaritak jateko eskubidia?

****

EGUNERAKETA: 2023-I-14ian, amaittutzat emoten dot nere "guraso estreinatu berri" fasia; atzetik etorriko dirazenendako, erabilgarrixa izan leikialakuan, momorró txiki bat sortzeko aholku guztiak hamentxe ipiñi dittudaz.