Edukira salto egin | Salto egin nabigazioara

Tresna pertsonalak

Eibarko peoria, San Blasa baino hobia
Hemen zaude: Hasiera / Blogak / Garagoittiko Orakulua / Larra gutarra

Larra gutarra

Oier Gorosabel 2018/06/14 11:10
LARRA, Mariano José. Artículos de costumbres. Edición de Jerry L. Johnson. Bruguera. Barcelona, 1972 (3. edizioa, 1981).
Larra gutarra

Irudixa: José Gutiérrez de la Vega

XIX gizaldiko prosa korapillotsuan zalia izan ez arren, mutil honi buruz (28 urtekin hil zan!) nekan kuriosidadiak oztopo hori gainditzeko kilikatu nau. Testuinguru oso interesgarrixan bizi izan zala jakin dot: aitta Napoleonen aldekua izanda, Fernando VII berrezarri zebenian familixiak Frantziara hanka egin bihar izan zeban, eta Mariano umia han bihurtu zan nerabe; Madrillera bueltau zanian, gazteleria ahaztuta zekan, eta guztiz lekuz kanpo zeguan, absolutismotik liberaltasunera poliki-poliki eta nekez pasatzen ziharduan gizarte baten barruan. Formakuntza urtiak amaittu ostian, idazle bihurtzeko gogo sendua erakutsi eta frankotiratzaille bihurtu zan, zinismuan armia eskuan hartuta, gizartia aurrerabidian jartzeko akulu modura erabiltzeko.

Bere pertsonalidadia oso erakargarrixa da: dandyxa, histrioia, sofistikatua, erromantikua, benetalarixa –makiñatxo bat entsegu egin ei dira hori aztertzen-, eta artikulu bilduma honetan bere posiziño publikuen barri dakagu: absolutisten –karlistak barne- kontrako aldarri sutsuetatik, liberaltasunenganako ilusiñua, honek poderian dagozenian egindakuen gaiñeko etsipena –gaur egunian lez!-, zentsurian eta heriotz zigorran kritika erradikala eta iraultzaillia...

Halan be, XIX gizaldiko Espainiarako bai, baiña ez da ulertu bihar “iraultzaillia” gaur eguneko zentzuan. Esate baterako: Larrak klase bakotxa (altua, bajua eta ertaiña) bere lekuan nahi dau, eta nahastatziari absurdua deritzo; izatekotan, herrixa bere maillara jaso nahiko leuke; bistan da, denporiakin eziñezkua dala ikusiko dau. Absolutisten denporatik datorren “ardi saldua” ondiok berdeegi dago, eta liberalan moltzuan be (Mendizabal famosuan urtiak diraz) zatirik haundiña heldu barik dago. Horregaittik, Larrak ez dau begi txarrez ikusten herrixan alde biharra egingo daben despota bat.

Oso interesgarrixa da Larrak bizitza politikuan mamoneo eta zittalkerixei eskaintzen detsan harretia. “El hombre globo” artikuluan trepak modu umoretsu eta oso zorrotzian erretratatzen dittu, gaur egunerako be balixoko leukian eran. Bestalde, XIX gizaldi hasieran Espainiak bizi izandako konbultsiño politikuen (“Viva la Pepa” vs. “Vivan las caenas”) karikatura ezin grafikuaguak egiten dittu. Esate baterako, “Buenas noches, segunda carta al amigo en Paris” artikuluan (1836-I-30):

“Hay entre nosotros unos pocos hombres que andan jugango a la gallina ciega con nuestra felicidad, y que tienen el raro tino de hacer siempre las cosas al revés. Estos tales habían leído ya el año 12 los escritos del siglo pasado y se habían hecho ellos solos liberales, que no había más que pedir. Oyeron el grito de independencia nacional y dijeron para su sayo: ¡Oiga! La España se ha ilustrado; con lo cual no tuvieron duda en que se podía dar una Constitución, y diéronse una especie de código, sagrado, respetable siempre como paladión que fue de nuestra independencia y cuna de nuestra libertad pero cuya bondad no hubo de ser comprendida por los pueblos todos, realmente atrasados para tanta mejora, pues en cuanto se presentó el amo de casa hubo día de sábado, y quedó el suelo limpio de innovaciones. Los hombres de que te voy hablando dijeron Esto ha sido una traición, y otra vez sucederá mejor. Esperaron, y el año 20 helos aquí que tornan a poner la mesa y los mismos manjares sobre ella, porque el apetito, decían, era el mismo. Pero van y vienen días; van y vienen franceses, viene y se va la Constitución, y vienen y se van nuestros hombres otra vez. Ya en medio de los tres años entró en reflexión alguno de ellos, y dijo para sí empezando a escarmentar: “Acaso no está la España bastante ilustrada y no tiene su estómago tanto apetito como yo le había supuesto; no será malo sustituir las Cámaras o la Constitución”. Pero el tercero en discordia decidió la cuestión, y mientras que aquellas y esta se andaban representando la comedia de ¿Quién ha de mandar en casa?, se adjudicó él a sí mismo la parte del león de la fábula. Nuestros hombres pasaron diez años en el extranjero, y aquellos de quienes te voy hablando, en lugar de decir esta vez como dijeron la primera: “Esto ha sido traición”, que entonces hubieran acertado, dijeron: Está visto, la España no está ilustrada. La cosa es clara: malograda la intentona dos veces, era preciso inferir una de dos cosas: o los gobernantes o los gobernados no sirven para el paso. Alguien que hubiese sido modesto hubiera dicho: ¿Si seremos unos torpes? Pero nuestros hombres dijeron: Ellos son unos sandios. Y pusieron de nuevo la mesa: Pero esta vez, añadieron, no os hemos de ahitar, porque si el año 12 no teníais apetito, si el año 23 dejásteis hundirse el banquete, ¿cómo podréis digerirlo el 34? Rara consecuencia; yo hubiera sacado precisamente la contraria; porque algo habíamos de haber adelantado del año 12 al 20 y del 23 al 34. De suerte que ellos, que habían andado demasiado cuando los demás estaban parados, comenzaron a pararse cuando los demás empezamos a andar.”

Honaiñoko azalpena ezin argigarrixagua da; baiña jarraixan emondako adibidiakin, Larrak kuadrua biribiltzen dau.

“Figúrate, amigo mío, que eres sastre, y que le haces a un niño de siete años un uniforme de consejero; ¡claro está que ha de venirle ancho! Tú, sastre, entonces, dices: Vea usted, ¡qué niño tan torpe!, le hago un uniforme de consejero, tan hermoso y tan bordado, y al muy necio no le viene.

Coges el uniforme, desprecias al niño y te vas. A los siete u ocho años vuelves con el mismo uniforme, y el niño tiene quince: ¿Ancho todavía? –exclamas-: esto no se puede aguantar; si el uniforme está lo mismo, ¿cómo no le viene? Está visto que este muchacho no sirve para consejero, es un sandio. Vuélveste a tu taller, y escarmentado de las pasadas experiencias hácesle una bonita envoltura, y vuelves con tu lío debajo del brazo a los diez años, y entonces el muchacho tiene ya veinticinco. ¡Qué diantres!, gritas asombrado, este muchacho es el diablo, ¡tampoco le viene la envoltura! ¡Ay!, ¡ay!, ¡ay!, pues, señor, es investible, y coges y le dejas en cueros.

¡Vive dios, señor sastre, qué consecuencia y qué tijera!

He aquí, amigo mío, la historia de España desde el año 12 hasta el 34, más clara que la del padre Duchesne, traducida por el padre Isla. Me parece que habrás entendido cuál es la envoltura, y excuso decirte quién es el sastre. Ahora que nos podíamos empezar a vestir nos viene con la envoltura, y porque no nos asienta dice que somos unos brutos.”

Historia epe hori serixuago be azaltzen dau, detalle gehixagokin “De 1830 a 1836, o la España desde Fernando VII hasta Mendizabal” artikuluan, berez Charles Didier historialari frantziarran testuan itzulpena dana.

Bistan da, idazlanen artian asko “artículos de costumbres” puruak dirazela; etnografikoki oso baliotsuak, esango neuke, adibidez XIX gizaldi hasierako Madrillen (herritxo bat), bidaiak eta garraiuak egittia zelako abenturia zan azaltzen dabena. Edo Meridara juan zanekua: 1000 biztanleko herritxo bat, munduak ahaztuta (artian kontu arkeologiko guztiak lez), eta ruina erromatarrak harrobi moduan erabiltzen zittuana; irakurtzekua da Larra sentikorrak hara sartzian izan zeban Stendhalen sindromia; gidari ezjakiñekin izandako xelebrekerixak; anfiteatrua (artian industu barik) naumaquia lekua edo zisterna haundi bat zala uste zebenekua... edozein esploratzailleren amesa, 1836ko Meridan sartzia.

Oso sinpatikua egin jata Larra. Penagarrixa baiña (heroi erromantikuen estiluan), bere gar horrek ez zebala gizarte “karka” hartan surik ixotu, eta azkenian bere burua bakarrik ikusi zebala (azken urtietako idazkixetan etsipena da nagusi). Gauza guztiekin nazkatu eta kaxa hori hartako pistoliakin kendu zittuan buruko miñak.

Iruzkina gehitu

Erantzuna formulario hau betez utzi dezakezu. Formatua testu arruntarena da. Web eta e-posta helbideak automatikoki klikagarri agertuko dira.

Galdera: Zenbat dira hiru ken lau (idatzi zenbakiz) ?
Erantzuna:
Aurkezpena

Oier Gorosabel Larrañaga, Lekeittioko Eibartar bat

 preacher.gif

Eibarrespaziuan zihar esan zesten pizkat mesianikua nintzala idaztian, eta bloga sortzerako orduan horregaittik ipiñi netsan izenburu hau. Lehen nere gauza guztiak (argitaratzeko morokuak, behintzat) hamen idazten banittuan be, espeleologixiari buruzko gauza guztiak ADES-en webgunian emoten dittudaz, eta osasun asuntoko artikulu guztiak hona mobidu dittudaz, gaika klasifikauta.

Txorrotxioak
Etiketak
ETB1 Eibar EibarOrg Info7 Zer erantzi abertzale abittaga abortuak adela larrañaga aitor_eguren aittitta raduga aldatze amarauna amuategi andoain antzerkia araba arantzazu aranzadi ardantza argentina_2005 armando gorosabel armeria eskola arrajola arrakala arrantza literarixuak arrate arrosa artxanda aulestia axpe_martzana azkue ipuin bilduma azpimarra banu_qasi baxenafarroa baztan belaunologia berasueta berbologia berriatua bidai_aluzinantia bilbao bittorixa buruntza chill_mafia comunitat_valenciana covid19 culineitor deba desempolving diaspora diego-rivera egillor eibar eibarko_lagunak ekialdeko nafarrera eraikinologia erdialdekoa erresuma_batua erronkari espeleologia etxebarria eup euskadi_irratia euskal_erria_aldizkaria euskalkia faktoria felix_arrieta felix_ruiz_de_arkaute galicia ganbara gasteiz gatobazka gce gernika girua gisasola gorosabel hormasprayko igotz_ziarreta ikerkuntza ilegales indalecio ojanguren info7 irabiaketa irati-filma irratia irun iruñea izarraitz iñigo_aranbarri jacinto_olabe jamo_savoi jendartologia jeremiah_alcalde jon-etxabe juan de easo juan san martin julen_gabiria julian etxeberria kalamua kanposantuak katarain kirola komikiak koska kuku kurik-3 kurosawel labordeta lagunologia lalolalia lamaiko_operia lasarte leintz_gatzaga lekeitio lekeitioko_lagunak lituenigo lopez maeztu magia manex_agirre maputxe markina-xemein markos_gimeno_vesga markues matrallako mendaro mendebalekoa mezo_bigarrena mineralak morau musikeruak muskildi mutriku nafar_lapurtera nafarrera noain oiartzun oioioi-lur ondarroa opaybo orakulua otsagabia ozeta paisajiak parakaidistiarenak paris patxi_gallego pedro chastang pedro gisasola polo_garat rufino sande sagartegieta san antoni sartei sasiola sega segura slovakia tafalla2016 talaiatik telebista toribio_etxebarria umeologia urberuaga urkiola xabier_lete xoxote zaharrea zaharreologia zaragoza zer erantzi zerain zornotza zuberera zuberoa
hgikj
2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021 2022 2023 2024