Taloak
Zer lirateke gure herriko jaiak janari barik, familia artean egiten diren oturuntza eta lagun arteko tripa-festa gabe? Nolakoak lirateke egitarauak paella, marmitako, tortilla, eta abarren lehiaketa gastronomikoak falta balira? Zer litzateke dohainik banatzen diren jaki tipikoak kenduko bagenitu? Noiz jango genituzke txistorra, txokolatea, txurroak, taloak eta sardina erreak? Zer egingo genuke goizeko ordu txikietan txosnetan solomo-ogitartekorik egingo ez balute?
Ez dago jairik janik gabe, hala da. Elikagai horiek, sabela bete eta alkoholari aurre egiten lagundu ez ezik, bizipen eta komentario askoren iturburu ere izaten dira. Halaxe gertatu zitzaion lagun bati. Donostian zebilen jaietan, eta talo-postu baten ondoan hauxe entzun zuen: «Arto-ogia pobreen janaria zen. Ilaran (taloa) jateko zain egotea, nazionalismoaren eta ezjakintasunaren ondorioa baino ez da». To, Aste Nagusian arrantzatutako perla!
Bai, taloa pobreen elikagaia izan da duela gutxira arte. Ameriketatik ekarri zutenetik, hamaikatxo euskaldun elikatu du; izan ere, sekulako deskubrimendua izan zen. Gariaren aldean, errazago erein eta uzta oparoagoak ematen zituen. Gainera, gure klima eta lurretara oso ondo egokitzeaz gain, ederki kontserbatzen da. Gariak leku iluna eta lehorra behar du, bestela ernatu egiten da; artaburuak, ostera, ez. Artoari (eta esneari) esker, gure aurrekoak ase joaten ziren ohera.
Ez dakit zer ginatekeen Amerika barik. Ezin dut imajinatu patata, piper, tomate, indaba eta txokolate bako bizitzarik, besteak beste.
Pobreen jatekoak, bai, eta? Gure sukaldaritza tradizionaleko platerik famatuena, indabak, animaliendako ereiten zituzten, gosete handia etorri zen arte, eta animalien jana gizakiena bihurtu zen. Hara hor, zelako gozamena hartzen dugun baba-jana daukagunean txirotasunari esker!
Pobreziak pobrezia, horrelako esaldiak esaten dituenak nagusitasun morala duela erakutsi nahi du. Bera dela neurtzeko puntua, uraren izoztea eta irakitea termometroan 0 eta 100 diren legez. Normalean, bera lakoek uste dute elitea direla, kultuak eta erudituak, Gizon Jakintsua Zaldieroaren pertsonaia bailiran, eta ilaran zain daudenak bere zamaketari M'Ongolo. Ziur nago munduko hiritartzat duela bere burua, eta txistorra, talo eta jai herrikoiak barbaro eta ezjakinen kontuak direla begitantzen zaiola.
Mespretxuz eta erdeinuz betetako berba horiek, nire ustez, oso adierazgarriak dira; izan ere, jende-modu hori konbentzituta dago salbatu behar gaituela gure basakeriaz eta kultura ezaz. Ez daki, ordea, kasu honetan bera dela hezigabea, mamuak ez dauden lekuetan ikusten baititu, eta bere aurreiritziek lausotzen diotela entendimentua. Gizajoa!
