Patxito, amatxito!
-Amatxito!
-Zer, bihotzito?
-Eman patxito!
Ez naiz zoratu, ez dut ezer asmatu. Kalean entzundako berbak dira, euskaldunen ahotik. Familiaren transmisioaren bidezko euskaradunak, sarritan alfabetatuak, euskaraz bizi direnak, herri nahiko euskaldunetan. Aitzakiarik gabeak. Ulertezina!
Badakit gure lagun Marimaistrak oihu eta espantuka jardungo lukeela halakoak entzutean, baina niri neuri negargura sortzen didate; zeharo normaldu eta hedatu direlako, batez ere umeei zuzentzen gatzaizkienean. Arrunta da guraso eta zaintzaileen ahotik entzutea kremita, frutita, txaketita, platanito, bokadillito,… horrela zuek nahi dituzuen guztiak! Eredu paregabea gure umeendako.
Etxeko txikienekin erabiltzearen poderioz, gainera, nagusion hizkuntza ere bihurtzen hasi da. Lagun batek esan zidan kuadrillako afarian batek “beltzito” esan zuela, mutil beltz batez berbetan zebilela! Beltzito! Ufa!
Baina zer dela eta munstrokeria hau, euskaraz badugunean txikigarririk? Ez ote du nahikoa txikitzen -txo atzizkiak? -tila-k? -xe-k? -xka-k? Kontuan hartu patxito-k eta amatxito-k patxo eta amatxo dutela oinarri! -ito gaztelaniazko atzizkia gehitu, zertarako?
…eta kitto aldizkarian 2016ko ekainaren 3an argitaratutako zorion agurra
Zergatik gertatzen da hau? Ez dakit burmuinean zer dugun, baina argi daukat gaztelaniak agintzen duela gugan. Izan ere, gaztelaniaz arlo batzuetan txikigarriak oso-oso zabalduta daude. Esate baterako, sukaldaritzan: unas verduritas, con patatitas, pescadito, un vinito, … Horrela, badirudi jaten eta edaten dugunak ez gaituela gizenduko, edo kolesterolik sortuko. Arinagoa dela, alegia.
Umeekin gaztelaniaz hitz egiten dutenen artean ere oso zabalduta dago txikigarriena: un besito, las frutitas, ten caramelito, la cremita, dame un abracito, ¿quieres agüita?, límpiate la carita,... Esaten zaien ia guztiak dauka -ito/-ita. Konturatu ez bazarete, zabaldu belarriak! entzungo duzuenak txundituta lagako zaituzte! Etengabe ari dira dena txikiago bihurtzen, horrela gozoago balitz bezala.
Betiko moduan, erdararen legeari jarraitu behar diogu. Gazteleraz txikigarriak? guk ere bai. Jakina, arrotza egiten zaigu krematxoa, frutatxoak, txaketatxoa, platanotxoa, bokadillotxoa esatea, euskararen tradizioan txikigarriak gauza txikiak adierazteko balio duelako, ez dira erabiltzen kontu afektibo edo goxoetarako. Horretarako beste modu batzuk ditugu.
Halere, ezin diot azalpenik eman patxito eta amatxitori! Logika guztietatik kanpora geratzen dira! Norbaitek aurkituko balu, mesedez argitu diezagula!
Azkenean, baina, gure errealitate gordina, beti agertzen dena: gaztelaniari men egiten diogu, etengabe, gurea ahaztuta! Irauliko ahal dugu jokamolde hau!
