Motxaileak, laido eta enbarazu
Asteartean auzoko bazar txinatarrean sartu nintzen erosketa bat egitera. Elkarrizketa bitxi bat entzun nuen gizon nagusi bat eta kobratzen ziharduen mutil txinatarraren artean:
-¡Qué gitano! ¡Chino, pero gitano! ¿En China ya hay gitanos? (Ijito halakoa! Txinatarra, baina ijitoa! Txinan badago ijitorik?)
-Ni hemen
-A! Zu hemengoa zara? Pero de raza china.
Kontua da lezioa eman ziola txinatarrak autoktonoari. Justu mutil horrek euskaraz dakien guztia erabiltzen du, eta asko ez bada ere, prezioak, kortesia kontuak, eta abarrak euskaraz egiten ahalegintzen da. Jarrera positiboa eta txalotzekoa!
Bestalde, nagusiak mespretxu nabarmena erakutsi zuen txinatarrarenganako, baina batez ere, ijitoenganakoa. Euskarara itzulita ez da ondo ulertzen, baina gaztelaniaz ijito hitzak badu iruzurrarekin zerikusia, engainuarekin (ikusi 4. adiera), nahiz eta iruzurgilerik handienak "egaxuak" (payo) aberats eta boteretsuenak izan Espainian.
Beste alde batetik, jakin nuen Donibane Lohitzunen poliziak ijito kanpamendu bat desegin zuela. Urtero gertatzen zen kontua da Estatu Frantsesean. Antza denez, bertako buhameek ohitura dute udan elkartu eta kanpamendu handiak egiteko. Beti izaten da arazotsua; izan ere, egotzi nahi izaten dituzte kanpatzen duten udalerritik. Udaro izaten dira horrelako albisteak.
Hegoaldean bitxia egiten zaigu kanpaldi hauen kontua. Baina ez dugu ahaztu behar motxaileak ibiltariak izan direla duela gutxira arte. Gogoan dut, txikitan automobilean gindoazela ijito-gurdiak pasatzen genituela, zaldia aurrean eta txakurra atzean lotuta zihoazenak.
Horrela esaten diete komunikabide frantsesetan: nomada. Horrek nahastu egin ninduen albistea irakurri nuen aurreko aldietan. Nomadak kanpatu dute herri bateko futbol zelaian? Zer dela eta? Gero, albisteak ondo irakurrita nonbait "ijito" berba agertzen zen. Hori berori gertatu zitzaidan telebistan zapping egin eta saio britainiar bat topatu nuenean. Hasita zegoen eta ez nekien zeri buruzkoa zen, beti nomada eta bidaia-jendea esaten zietelako. Bitxia begitandu eta aurrera egin ahala bertako ijitoez ari zela jakin nuen. Saioaren izena "Mi gran boda gitana" zuela izena jakin nuen.
Dena egun berean. Gainera, Jon Garmendiak artikulu hau argitaratu zuen munduan libre ibiltzeaz duten eskubidearen gainean. Eta diot nik, bidaltze horien atzean zer dago? Molestatu egiten dutela? Zikindu? Ala benetako ikusi ezina, xenofobia sekularra? Eta esaten dietenean nomada, ibiltari eta bidaia-jendea, zer da eufemismoa? Edo Garmendiak esan zidan bezala: kaleratzen ditugu besteek bezala herriko zergak pagatzen ez dituztelako, ez larruazalagatik. Hau da, ez esan xenofobiagatik egiten dugula, ez dugu ijito hitza aipatu…
Bata zein bestea izan arrazoia, atzean diskriminazioa dago, argi eta garbi. Eibarren zein Donibane Lohitzunen laidotzeko erabiliak edo baztertuak izanak, beti dira enbarazu. Xenofobia ez bada, klasismoa; izan ere, ijitoak, motxaileak, ijitanoak, buhameak beti izan dira pagaburu, gure gizartearen bizimoldea eta jokaera ez dituztelako onartu izan, eta bere bizitzeko era hobetsi dutelako.
Baina zer litzateke gure folklorea buhame, kaskarot, kalderero eta abar barik?
