Franco, gugan bizirik
Berandu nabil. Hamabost egunean behin zutabegintzan jarduteak hori du, tarteko datak aste bien artean ahaztuta geratzea. Baina gai batzuk beti dira gogoan izatekoak.
Azaroaren 20ko data atsegina izatea nahiko nuke, lagun handi biren ezkontzako eguna izatea, besterik ez. Arraten izan zen, eta egun osoan zehar elurra mara-mara egin ondoren autobusean jaisteko izandako komeriak akorduan edukitzekoa soilik.
Data hori eztegua ez ezik, hainbat heriotzarena ere bada. Ankerrak ia guztiak, bat esperantza emaile ere bai. Franco diktadorearenaz dihardut.
Zazpi urte nituen gertatu zenean eta gomutan ditut kontu asko. Umeegia banintzen ere, gogoratzen dut agonia luze hartan jendeak posturak egiten zituela. Hil-hurren zegoela atera zioten argazkiaz ere oroitzen naiz. Tira, esan nezake non nengoen Arias Navarrok Españoles, Franco ha muerto esaldi famatua lehenengoz entzun nuenean ere.
Ez dakit nintzen ume hark zer espero zuen gertaeraz. Orduko haurrok pozez bizi izan genuen hiru eguneko doluagatik jai eman zigutelako eskolan. Zuri-beltzezko telebista bakar hartan hil kaperan sartzeko zeuden ilara amaigabeak baino ez zizkiguten erakusten, eta hilotzaren aurrean jendearen malkoak. Gogoan dut koroatzea ere ikusi genuela, eta nire inozentzian ez zuela balio esaten nuela, koroa ez ziotelako buru gainean jarri, behar den bezala, Disneyren eraginez edo…
Baina ez pentsa hau Cuéntame telesaio zaharminduaren beste atal bat denik. Inguruan ikusten nuen esperantza ere kontatuko nuke. Aurreikuspen batzuk nahiko zapuztuta geratu ziren, batez ere, arlo politikoan eta askatasunen alorrean. Ez dut hori jorratuko, ni baino jantziago daudenek ederto azaltzen dute-eta.
Ez naiz hasiko sakontzen bide-bazterretan hamaikatxo fusilaturen gorpuzkinak daudela, seguritate indarren metodo anti-demokratikoetan, justiziaren justizia faltan, politikari batzuen ustelkerian, enpresari handien arpilatzean, obra erraldoien megalomanian, entxufe zikinetan, Mendebaldeko Sahararen abandonuan, ez. Berrogei urteko frankismoak berrogei urte geroago ere ondorio psikologikoak laga dizkigu, denoi inkontzientean, behintzat.
Izan ere, pentsamendu erreprimitua eta kontrola utzi digu herentzian. Beti frogatu behar dugu nortzuk garen, adibidez. DNI noranahi eraman eta edonori erakutsi behar diogulako. Erosketak kreditu-txartelaz eginez gero, erakutsi egin behar da, nahiz eta kodea tekleatu behar izan. Berdin dio, zintzo, edonon. Beste herrialde “aurreratu” batzuetan ez dago, ordea. Hau diodan guztietan, jendea, harriduraz, defentsiban jarri, eta sentimendu deserosoa sortzen zaie –Baina orduan nola jakin benetan nortzuk garen?– Bo, gezurretan gabiltza, ala? Beti demostratzen jardun behar ote dugu? Frantzian ibili izan naizenean, berbarako, inoiz ez didate ezertarako ere eskatu dokumentua, inon ez. Gure Hegoalde maitean, berriz, ezin kalera irten DNI barik. Estatu polizial frankistaren ondorio zuzena.
Ergelkeria galanta bota dut, agian. Baina gauzkan estatuak diktadorearen mausoleoa mantentzen du, metafora itzela. Gai batzuetan pentsamendu bakarra nagusitu da, nazioaren batasunarena. Ez izan disidente. Ez sartu politikan, amamaren aholkua. Ez ezker, eskuin, hori da onena. Ideologia izatea txarra da. Apolitikotasunaren aldarria nonahi. Francok ere hori esaten zuen, bera apolitikoa zela.
