Durango, Eibar, Gernika: hiru bonbardaketa, gezur bakarra
Durango izan zen lehena, Otxandiogaz batera. Bertan, herritarrez gain, Gipuzkoako errefuxiatuak zeuden. Izan ere, frentea geldirik zegoen 1936ko uztailetik Eibar-Elgeta artean. Durangon bonbardaketak izan ziren, bat baino gehiago, alegia. Izua eta segurtasun eza zabaldu zen herrian. Hainbat etxe (tartean gure aitarena eta familiarena) desegin zituen eta baita elizak eta komentuak ere. Santa Maria basilikan mezatan zeuden ia guztiak hil zituzten, meza esaten ari zen abadea ere bai. Komentu kaleko komentu baten ere moja batzuk hil zituen. Eliza katolikoak ez ditu inoiz ohoratu bere kide horiek, errepublikanoek hildako moja eta-apaizak ez bezala, santu, dohatsu eta abar izendatu dituztelako.
Bonbardaketa itzela, hildako asko. Baina isildua eta ezkutatua.
Hilabeteren buruan Eibar eta Elgeta bonbardatu zituzten. Elgetan sartu, indarrez hartu eta emakumeak bortxatu. Eibar erre eta txikitu. Hau guztiau 7 hilabeteko gerra jasan ostean, frentea geldituta egon zelako Arrate bailaran eta Intxortan. Hainbesteko sufrimendua pairatu ondoren, entzun behar izan zuten "gorriek" eurek erre zutela herria. Eta 75. urteurrenean, beste irain bat: Espainiar ejertzitoa maniobratan Elgetan herria desegin zuten egun beran. Auzolotsa! Samina! Sumina!
Hurrengo egunean, Gernika. Errenteriako zubia txikitzeko aitzakiaz, herria bonbardatu, erre eta ihes zihoazenak metrailatu. Zubia, hala ere, zutik geratu zen. Atzera ere, entzun behar izan zuten "gorriek" erre zutela Gernika. Gai ere ez ziren izan egindakoa onartzeko.
Dirudienez, herri hauek eta aitatu ez ditudan besteek merezi zuten horrelako txikizioa, hainbesteko hondamena eta heriotza.
Oraindik ere, irabazleen ondorengo batzuek ukatu egiten dute benetan zer gertu zen. Ez dute barkamenik eskatu, ezta gaitzetsi ere. Gerraren kontuak ei ziren, eta lobok ahaztu behar ditugu, iragana direlako, nahiz eta askoren gorpuak topatu ez, ostutako gauzak itzuli ez dituzten eta bahitutako umeek ez dakiten lapurtuak direnik.
Antzina gertatutakoak dira. Baina nola ahaztu txikitatik etxean entzundakoa? Bizi izan barik kontakizun hutsak malkoak badakarzkigu begietara? Koadro bati begira familiak bizitakoa berriro sentitzen badugu?
