Denon hizkerak inporta du
Sarritan iruditzen zait amaitutzat ematen genituen antzinako eztabaida batzuk ziklikoki berpizten direla. Esaterako, orain pare bat urte atzera ere irten zen hau: nor da euskal idazlea euskaraz idazten duena ala Euskal Herriko edozein idazle? Aho bete hortz geratu nintzen, orain 30-25 urte ere izan zelako zalantza bera, eta nire ustez behin betiko erabakita zegoelako.
Egunotan, Bibliako Lazaro bezala etorri da gurera aspaldiko eztabaida: euskalkiak versus batua. Batua versus euskalkiak. Ufa! Baina zenbat buelta eman behar zaizkio kontu berari?
Ibon Sarasolaren esanek isiotu dute sua. Bere azken liburua aurkezteko Naiz-i eskaini zion elkarrizketak izenburu hau zuen: Bizkaierak euskalki izateari utzi beharko dio, jatorkeria baztertu (orain aldatuta du izenburua berriak). Gero, Euskadi Irratiko Faktorian duen saioan, leundu egin zituen berbok, eta bizkaiera beharrean euskalkiak zirela zehaztu zuen. Kontua da egunkariko lerroburu handiak bizkaieradunok, edo hobeto esanda, mendebaldeko hizkera dugunok sutu egin gintuela.
Momentuko haserrea pasatuta, hala ere, irratian entzundakoari buelta batzuk eman ondoren, nahasketa hutsa iruditu zitzaidan; izan ere, erregistro formalaz jardun zuen bere etxeko euskaran! Halakorik! Estandarra hori ote da? Desager daitezela euskalkiak, baina nirean egingo dut irratian!
Gainera, kultura popular falta, edo folklorearen ezagutza eza erakutsi zuen Oskorriren ‘Hauxe da despedidia’ diskoaren izenburua kritikatu zuenean. Ea nola jar dakiokeen “despedidia” disko baten izenburuari zioen. Ez du Maurizia Aldaiturriaga ezagutzen euskaltzainak! Jakina, urbanita da! Jakin dezala Maurizia handiak beti amaitzen zuela horrela emanaldia. Ruper Ordorikak ere erabiltzen du horretarako, barren! Keinu bat egin nahi zioten gure figura bati eta bertso zahar batzuei Oskorrikoek! Zer irudituko litzaiokeen beste talde batek Munduyan ezta gauzaric hayn eder ez plazentic Etxeparek idatzi zituen moduan aukeratu izan balu musika talde batek disko baten izenbururako? Horrezaz gain, ez dut elegantea ikusten disko eta talde horren aipamena egitea beti eta hain nabarmen.
Beste kontu bat ere esan zuen, Durangon pankarta feminista bat ikusi zuela bertako euskaran! Durangon bertako euskaran! Zelako sakrilegioa! Nire ustez herri horretako euskaran ondo idatzia, osorik eta ortografia ona badu egokia da, oso egokia!
Baina, finean, ideia entsalada bat egin zuen: estandarra, aldaerak, erregistroa, jasoa, euskalkia, jatorkeria, batua… eta denak dira desberdinak. Alde batetik batua edo estandarra dago deklinabidea, aditza, ortografia eta gauza gutxi gehiago dauzkana batuta. Honek aldaerak ditu adibidez Ladron Aranak bere liburuetan erabiltzen duena edota Eneko Bidegainek artikuluetan baina biak dira batua. Erregistroak ere baditu: jasoa (albistegietan, Urkulluren diskurtsoak,…). Kolokialagoa-edo magazina den irrati saio batan erabiltzekoa. Lagun artekoa ere badu, kuadrilla giroan edo familian erabiltzen dutena batez ere euskalkia erabiltzen ez dutenek.
