Mikro-Orlandoak
Aurreko asteko ostegunean, trena hartu nuen Elgoibartik Eibarrera etortzeko. Iluntzea zen eta nahiko beteta zetorren, sasoiko lehenengoetako eguraldi eguzkitsua izan baikenuen. Jendea, ni legez, etxera bueltan zetorren, asko eta asko hondartzatik, Debatik. Halakoetan gertatzen den moduan gaztetxo asko zegoen bidaian.
Nire ondoko konpartimentuan hiru mutil eta neska bat zetozen. Ez dakit zenbat urte izango zituzten, baina lehenengoz botoa emateko adina ez zuten urrun izango. Hortxe, mugan, adindun bihurtu berri edo bihurtzeko puntuan. Neska erdi-lo zetorren mutiletako baten sorbaldan burua jarrita. Biak ikusten nituen nire aurrekoen ondoan eserita zeudelako; hau da, ia parez pare gindoazen.
Kontua da, mutilak ahots ozenez –adin horretan sarritan gertatzen den moduan– azaltzen ziharduela zein gutxi ikasi zuen. Harro zioen bere gelako neskek whatsapp-ez ari zirela kontatzen ikasi eta ikasi zebiltzala; eta bera bitartean futbol amerikarra ikusten. Harritzekoa zela, neskak agobiatuta, bera lasai.
Lautan edo errepikatu zuen hau. Beti ere neskenganako mespretxuz, exajeratu hutsak zirela, bizitza sozialik ez zutela eta abar. Ar gazte bat bere arkeria aldarrikatzen adiskide eta neska-lagunaren aurrean.
Segitu zuten berbetan. Eta halako baten gogoratzen ez ditudan futbolari batzuen izenak aitatu zituzten. Ar gazteak, ozen atzera ere, esan zuen jakin berri zuela futbolarietako bat marikoia zela (gaztelaniaz ari zen eta “maricón” esan zuen). Disgustu itzela hartu zuela, mito bat erori zitzaiola, twitterren fondotzat jarrita zuela bere argazkia hain idolo handia baitzen berarendako. Eta horrelakoak komentario guztiak. Nik purrustada bat egin nuen ozen eurei begira. Ez ziren konturatu, nahiz eta zuzen eta erdeinuz begiratu nien.
Jarraitu zuen diskurtsoa esanez aitatutako beste jokalariak nesken prakak erabiltzen zituela, eta horrela janzteko hobe zuela buztana moztea, gizon ez bazen sentitzen! Zerbait esateko gogoz nengoen, baina ez nintzen ausartu. Gainera, nire geltokira iritsita nengoen. Aitzakia ederra aurkitu nuen ezer ez aurpegiratzeko!
Koldarkeriagatik ez nion ezer bota, ernegatzen banengoen ere. Halakoetan ez naiz batere ausarta, aitortu behar dut. Marmarrek, purrustadek eta begirada okerrek ez zuten ezertarako balio izan, ez zirelako interpelatuta sentitu. Egia esatera, konturatu ere ez ziren egin.
Pasatu zen eta ahaztu nuen. Baina igandean berriro ere etorri zitzaidan pasadizoa, Orlandoko sarraskiaren berri izan nuenean. Benetan damutu zitzaidan konturik ez hartu izana, errieta ez egitea mutil gazte hari. Uste dudalako ez dugula onartu behar inoiz halako adierazpenik inon. Badela ordua denok halako lelo homofoboei aurre egiteko, ez onartzeko eta gaitzesteko.
Kargu hartuta ez genuen Orlandokoa saihestuko, jakina. Baina, beharbada, gazte horiek niri agiraka entzun izan balidate, hausnartzeko momenturen bat hartuko zuketen, ahotik jaurtitako guztia egokia izan zen ala ez pentsatzeko, mikro-Orlando bat egin zutela, alegia.
Seguruenera ez zuen ezertarako balioko. Hala eta guztiz ere, konbentzituta nago pausu bat aurrera eman behar dugula halakoetan, nik egin ez banuen ere. Horrela baino ezingo dugulako homofobia akabatu eta deuseztatu.
Save
Patxito, amatxito!
-Amatxito!
-Zer, bihotzito?
-Eman patxito!
Ez naiz zoratu, ez dut ezer asmatu. Kalean entzundako berbak dira, euskaldunen ahotik. Familiaren transmisioaren bidezko euskaradunak, sarritan alfabetatuak, euskaraz bizi direnak, herri nahiko euskaldunetan. Aitzakiarik gabeak. Ulertezina!
Badakit gure lagun Marimaistrak oihu eta espantuka jardungo lukeela halakoak entzutean, baina niri neuri negargura sortzen didate; zeharo normaldu eta hedatu direlako, batez ere umeei zuzentzen gatzaizkienean. Arrunta da guraso eta zaintzaileen ahotik entzutea kremita, frutita, txaketita, platanito, bokadillito,… horrela zuek nahi dituzuen guztiak! Eredu paregabea gure umeendako.
Etxeko txikienekin erabiltzearen poderioz, gainera, nagusion hizkuntza ere bihurtzen hasi da. Lagun batek esan zidan kuadrillako afarian batek “beltzito” esan zuela, mutil beltz batez berbetan zebilela! Beltzito! Ufa!
Baina zer dela eta munstrokeria hau, euskaraz badugunean txikigarririk? Ez ote du nahikoa txikitzen -txo atzizkiak? -tila-k? -xe-k? -xka-k? Kontuan hartu patxito-k eta amatxito-k patxo eta amatxo dutela oinarri! -ito gaztelaniazko atzizkia gehitu, zertarako?
…eta kitto aldizkarian 2016ko ekainaren 3an argitaratutako zorion agurra
Zergatik gertatzen da hau? Ez dakit burmuinean zer dugun, baina argi daukat gaztelaniak agintzen duela gugan. Izan ere, gaztelaniaz arlo batzuetan txikigarriak oso-oso zabalduta daude. Esate baterako, sukaldaritzan: unas verduritas, con patatitas, pescadito, un vinito, … Horrela, badirudi jaten eta edaten dugunak ez gaituela gizenduko, edo kolesterolik sortuko. Arinagoa dela, alegia.
Umeekin gaztelaniaz hitz egiten dutenen artean ere oso zabalduta dago txikigarriena: un besito, las frutitas, ten caramelito, la cremita, dame un abracito, ¿quieres agüita?, límpiate la carita,... Esaten zaien ia guztiak dauka -ito/-ita. Konturatu ez bazarete, zabaldu belarriak! entzungo duzuenak txundituta lagako zaituzte! Etengabe ari dira dena txikiago bihurtzen, horrela gozoago balitz bezala.
Betiko moduan, erdararen legeari jarraitu behar diogu. Gazteleraz txikigarriak? guk ere bai. Jakina, arrotza egiten zaigu krematxoa, frutatxoak, txaketatxoa, platanotxoa, bokadillotxoa esatea, euskararen tradizioan txikigarriak gauza txikiak adierazteko balio duelako, ez dira erabiltzen kontu afektibo edo goxoetarako. Horretarako beste modu batzuk ditugu.
Halere, ezin diot azalpenik eman patxito eta amatxitori! Logika guztietatik kanpora geratzen dira! Norbaitek aurkituko balu, mesedez argitu diezagula!
Azkenean, baina, gure errealitate gordina, beti agertzen dena: gaztelaniari men egiten diogu, etengabe, gurea ahaztuta! Irauliko ahal dugu jokamolde hau!
Berdeguniak nun?
Zarata, porlan eta asfaltua. Halakua da gure herrixa. Mendi berdez inguratuta, baina zulo grisa da, eta naturalezatik gitxi dakana. Arrate ballen nahikua ei dakagu.
Jardiñeta izeneko kalia be badago. Gaur egunian haluzinantia egitten jaku institutoko alde horren izena. Jardiñak nun dagoz? Antxinako izenak gordetzen onak izango gara eibartarrok, baina benetakua, esentzixa, aspaldi galdu genduan!
Parke barrixa egin, parterre guztiak kendu, zinbili-zanbuluak ipiñi eta lurra berdez pinttau. Arbola txikixak be jarri dittue, lorontzi itzeletan. Hori badakigu egitten, zugatzak kaixoletan sartzen. Edo estresatzen, Untzagako arboleri pasau jakuen moduan.
Plazetan dittugun platanuak be guri ondo datorkigunian iñausten dira; ez zugatzak bihar dabenian, ostuak larregi zikindu ez deixen. Dana oso logiko, baiña ez ekologiko.
Txakurrak kaka egiten dabela bedarretan? Kendu deigun bedar hori eta pakia!
Ointsu, Bidebarrixetako blokietan lanak. Parkiok umetan leku magikuak izan dira askorendako. Akorduan dot, guretako inguru basatixa zala, toki sekretu eta ezkutuak zittuana herrixan bertan. Baiña azken bi obrekin bezau eta benderau dittue: oin kanposatu itxuria hartu dau batek; bestia baldosa eta porlanez beteta laga dabe. Lastimia!
Jakiñekua da, Eibarren herriko berdeguniak edo margotutakuak dira, edo guardia zibillaren kuartela. Noiz arte?
Ezkortasun borrokalaria
Ezkor nabil, oso ezkor. Azken hilabeteetan inguruan sumatzen dudanak ikuspuntu ezkor hori sortu dit, ez nuke esango izaera kontu hutsa denik. Edozein komunikabide zabalduta motiboak nonahi ikusiko ditugu: gerrak, jendea goseak eta ihesean, beroketa efektua eta klima aldaketa, emakumeen kontrako erasoak, lan prekarioak eta pobrezia, eskubide sozialak murriztuta, presoak etxetik ehunka kilometrora, aberatsak gero eta aberatsago, esplotazioa,… Hau guztiau gero eta nabarmenagoa izateaz gain, zailago ikusten dut konponbidea, hara hor nire ezkortasuna.
Ezkortasunak badu halako fama txar bat. Nire ustez, fama txar hori kontzeptuak nahastetik dator; izan ere, ezkortasuna sarriegitan etsipenarekin lotzen da, amore ematearekin. Ez dut esango harremanik ez dutenik, batzuetan ezkortasun horrek paralisira eramaten gaituelako: hain gaizki badago guztia zer egin dezakegun, bada? Ezer ez. Hori da kasu batzuetako arrazonamendua, prentsa txarra ematen diona ezkortasunari. Maiz, pentsatzen dut, baikorrek zabaldutako desprestigioa dela. Gaur egun, auto-laguntza liburuen erruz eta paulocoelhotarrek lau haizetara hedatutako ideiak daude horren muinean.
Baina baikortasunak ere sortzen du paralisia. Dena ondo irtengo da, gauzak hobeto daude, dena ondo doa. Mantra moduan errepikatzen dute hainbat politikarik (denoi etorriko zaigu burura Aznarren “España va bien” famatua). Eta tanta txinatarraren moduan, buru-hezurra zulatzen digu, hondora sartu arte. Don’t worry, be happy! Happy izatea baita garrantzitsua, worry, kezkatu barik. Positibotasun hutsala, poziktibity.
Pesimismoak zenbaitetan, perlesiak jota utz gaitzake, egia da. Baina beste batzuetan, ostera, aktibatu ere egiten gaitu. Amorruz bete, haserretu, sumindu. Eta borrokarako grina piztu, jakin arren irabazteko lanak izango ditugula, edo bataila galdua dela. Baina ez dezatela esan ekin ez geniola, ez genuela ezer egin horren alde. Horrela nago ni: ezkor baina borrokalari, kementsu. Edo gehiago gustatzen zaidan eran esateagatik: guerrera nago. Oso!
Ezkor eta borrokarako gogoz nago ni, adibidez, euskararekin. Zabaldu den diskurtsoak dio euskararen egoera hobea dela, osasuntsuagoa. Inoiz baino euskaldun gehiago dagoela, eta inoiz baino gehiago erabiltzen dela idatziz euskara. Ados. Baina nire pertzepzioa beste bat ere bada: euskara gehiago jakin baina gutxiago erabiltzen dela, eta sarritan erabiltzen den hizkuntzak men egiten diola erdaren arauei. Gaztigatu izan didate ez halakorik esateko, ezkortasunak ez duelako inor erakartzen, eta guk, euskaldun euskaltzaleok, erakarri egin behar dugula jendea, ez uxatu. Baina erakargarritasun kontu hauekin beti etortzen zait burura emakumeoi etengabe bidaltzen dizkiguten mezuak: izan zaitez eder, erakargarri bestela ez duzu inor limurtuko. Guk geure kabuz ez dugula ezer gutxi balio, alegia. Dena faltsua eta artifiziala izan behar garela, gezur bat saldu behar dugula.
Konforme egon ninteke ideia horrekin, jendea gureganatu behar dugu euskaldunok. Baina ez gabiltza hileta jotzen, nahiz eta Koldo Izagirrek autopsiarako frogak idatzi, ez dugu izkinetan negarrik egiten. Jon Sarasuak esan bezala, botila ez dagoelako ez erdi-hutsik, ez erdi-beteta; botila zulatuta dago.
Hemen Gipuzkoako Hitzaren webgunean
