Plazerra izaten jiharduk nere speleo eszenarixo nagusixetako bat dan Urdaibai begi barrixekin ikustia. Irakorri ahala, gero eta gogo gehixago jaukadaz ihitzok esploratzeko! Katiuskak jantzitta noski. Argatxa, Argasburu, kanal inguruko ubide zaharra...
Notario biharra
Oier Gorosabel
2025/01/20 17:07
Itzak. Urdaibaiko kultur paisaia, Josu Narbarte, Eneko Iriarte. 30 x 21 zm, 195 orrialde. euskara hizkuntza. 2023ko urt. 1a(e)an Aranzadi Zientzia ELkartea(e)n argitaratua. ISBN: 978-84-17713-84-3
Azken urtietako lehengoratziakin (museo pribatu bat erdixan plantatzen ez bajeskuek) Urdaibaiko isungurak antxiñako itxuria hartuko juek, ihitzez eta animaliz beteta. Horrekin, XVIII eta XIX mendetan eregittako polderrak eta lubanak galduko dittuk, eta eurekin bertan biharra egindako nekazari eta abeltzaiñen oroimena. Horixe dok liburu horretan jasotzen dana. Eta, neure aldetik, ixa etxekotzat dakaten eskualde honen geografixia hobeto ezagutzeko balixo izan jestak. Argatxa, Anbe, Busturia... speleo aldetik ezagutzen dittudazen lekuak testuinguruan ipiñi eta ulertzeko liburu ona.
Paperjale.eus-en botatako beste iruzkin batzuk (atzetik aurrera):
- Kuriosua dok, baitta be, "Portupin" toponimua topau izana, Gautegiz-Arteagako lurretan, Urdaibaien egon ziran 8 marea-errotetatik bat. Lekittoko dokumentu zaharretan agertzen dan Portupin hori argitzeko balixo leike: geografia? patronimia? Inperixuan herentzixia?
- Liburuakin, baitta be, ikuspegi paradoxiko bat hartzen dok. Gaurko Urdaibai -hain naturala eta hain politta- XIX mendeko giza interbentziño oso traumatikuan ondorixua dok: polderrak, kanala. Baiña beste itsasadar batzutan be egin ziran halakuak: Barbadun, Nerbioi, Butroe, Lea, Artibai, Deba, Urola, Oria, Urumea, Oiartzun, Bidasoa, Urdazuri, Atturri... eta gehixenetan, polderrak bakarrik ez: munen ordez moillak, eta ihitzen gaiñian betelanak eta asfaltua. Gizakixa!
- Kuriosua dok, baitta be, ihitzen humanizaziñuan sorreran ezagun bi aurkitzia: Thouvenot lehendakari-ahalduna (eibartarrok integrista giñaneko "laguna", p.66), eta Juan Bautista Belauntzaran (Lekittoko ur hornikuntziakin burrukan jardundakua, p.68).
Sorpresia hartu juat, ez najuan uste polderren fenomenua hain barrixa zanik, XIX mendekua nagusiki. Eta 100 urte be ez zittuan egin, ezebeza millaka urteko historixan
Herri lurren desjabetzian beste detalle bat. Foru aintzindari izan zan "liberaltasun" horretan: "Agintari liberalentzat, itzak udalen esku egotea "alferrik" zen, "aurkitutako egoera berean mantentzearekin" konformatzen baitziren; haatik, esku pribatuetan, itzak itxi eta drainatu zitezkeela uste zuten, "Bizkaiak hain beharrezko duen aberastasuna sortuz" ". Etekiña etara biharrez, ondare naturala lauskittu, iraunkortasunan kaltetan. Bizkaixan aje historikuan beste adibide on bat.
- Eta behiñ gaixan sartuta, interesgarrixa polderren (ihitzen) eta dikien (lubanen) kontua be. 1789 osteko ideia liberalen, gerretako zorren eta desamortizaziñuen ostian egin zittuan, herri lurrak saltziakin batera.
- Halako dibulgaziño biharretan askotan gertatzen jatan legez, sarreran eta testuinguruan jartzen daben kapituluetan (gai nagusixan sartu aurretik) gauza barri ikasten dittudaz. Barrena: - Gaur egun Ozollo modura ezagutzen dan marea-errotia, dokumentu zaharretan, Kobaerrota moduan agertzen dana. Anteparan Argatxako haitzulotik urtetzen dan errekia biltzen dabelako, mareekin batera! - Ameriketako diruak ekonomixan izandako eragin sakonan detalliak, bestiak beste basarri eraikuntzan, eta landare barrixekin. Eta "piper" (latiñez) eta "turkie wheate" (inglesez), piparrak eta arto amerikanua izentatzeko berba zaharrak!
