Izparkarixanak
Asko gustau jata liburua, eta duda barik liburu hau -papel kontainerretik erreskatautakua- ondo gordeko dot. Idazlan moduan dakan balixuaz gain (bizixa eta irakorterreza) kontsulta liburu modura be erabilliko dotelako, bai gerrako ibillerengaittik jakiña, baiña baitta Eguna egunkarixan historia motza dokumentatzen daben lekukotasun baliotsua dalako.
Ez nekixan “Eguna” egunkari militarizatu bat zanik; itxuraz, agintarixen aldetik erabagi politiko bat izan zan egunkarixori sortzia, eta di-da, halan egin zan, agindua iñuxente egun baten emon, eta urte barrirako urten zan lehelengo zenbakixa. Detalle interesgarri asko emoten dittu; adibidez, bilbotar euskaltzaliak (=Alderdiko euskaltzaliak) atxakixak ipintzen zetsezela, euren euskeria "nahikua sabindarra ez zala" eta. Izan be, kazetarixak jentiak albistiak ulertzia nahi zeben, eta hori gatxa zan garbikeri totalera jo ezkero. Bestalde, militarrak bai, baiña Egunan zentsurian hartazixak ez ziran Euzkadi "arreba nagusixan" bezain zorrotzak; han argitaratzen ez zittuanak euskerazko izperringian etara zittuezen askotan (gaur egungo moduan: total, "iñok irakortzen ez dittuezenez"…). Dana dala, apaltasun osoz, Zubikaraiek onartzen dau "Eguna"n egin zeben behar asko inprobisaua eta txapuzero xamarra izan zala; baiña prestakuntza faltia gogo haundixakin bardindu zebela, ezinbestian. Erreportari beharretako pasarte batzuk be kontatzen dittu, gordiñena Durangoko bonbardaketa erdixan herrixan sartu ziranekuak. Kontatzeko eria laua da, zehia, baiña bertatik bertara bizi izandakuan zirraria emoten dau: lehelengo erasuen ostian ezarrittako kontrolak pasatzeko lanak, iñok jakin ez zer gertatu dan zehazki, iges datorren jentia aurkittu, kanposantuan pillatutako hildakuak, hurrengo eraso baten bonbetatik ezkutatu beharra (hillobi baten sartuta, gorpuzkiñen artian)… historia liburuetan falta izaten dirazen pasarte bizixak, hain zuzen be.
“Izparkari” honen lumatik, benetako gertakarixak bizi izandakuak baiño ekarri ezin leiken pultso bizixa agertzen jaku. Lehengo jentian estiluan, baiña: sarreratik bertatik adierazten daben legez, “Garrazkeri batzuk, odolkeri batzuk… naiago dodaz ixillean gorde. Gure atzetik datozenak ez dauke zertan odol txipriztiñez busti”. Hórrek gordinkerixok bertatik bertara bizi izandako pertsona gehixenetan legez, pakezaletasun nabarmena be igartzen da idazteko eran.
Halan be, gerra kronikan liburu honek lekukotasun baliotsuak emoten dittu; ez lehelengo lerrokuak, baiña bai ostera Bilboko azken orduetan, Artxandako mendixetan kañoi eta eztanda hotsa entzutzen zala, gabaz basamortu zan Bilbo horretan idatzittakuak. Bakardade haundiko uniak...
Zubikarai Santoñako errendiziñuetan be izan zan, eta tropa barruko giruan barri emoten dau: gauza haundirik ez zekixen, hara eta hona, ardixen modura, etsipena, bazterkerixia (errepublikanuen artian, jeltzaliak atoliko bakarretakuak izan ziran), lotsia… azkenian zer eta ustezko tratua erdi ustel suertatu arte. Hortik aurrera, trabajadorietan ibilli zan (historia ezagunan beste ikuspegi bat, Santi Arizmendiarrietak eta beste batzuk emon izandakuen legez, kuadro osuan ikuspegixa egitteko balixo deskuana) harik eta katigu truke batekin beste izparkari batzuekin trukatu arte. Baiña… Zubikaraik ez zeban “txakurki” jokatzen jakin (berorrek aitortzen dau: "Beti be borondate on eta andiko tonto lapiko ni"), eta oso osorik guardia frankisten esku ipiñi zan, Bilbora joan nahixan. Noski: barriro trabajadorietara, Gaztela eta Andaluzian zihar, harik eta bost urtera Ondarrura bueltatzeko bidia topau arte.
Kontatzen dabena kontuan hartuta, liburua haundiustetasunetik eta epikatik idatzitta izan zeikian, baiña ez dago halakorik, iñundik iñora be. Kontuan hartu daigun 1983 urtian memoria historikua landu barik zeguazela, eta hónek historixok “abuelo Cebolleta” batzuen buruan baiño ez zirala gordetzen; horren erakusgarri dogu liburu hau autoediziño bat izatia, idazlian poltsikotik ordaindutako tapa biguneko argitalpen xume bat; artian ez zegoan halako materixala interesauko jakon editorial askorik…
Azken fiñian, liburu hau (oin jakin dot liburu hau Zubikarairen autobiografiatzat hartzen dala) norberari buruz idazten ohittuta ez dagon pertsona baten idazkixa da, barruak askatu beharrez. Eta horrek badaka halako benetakotasun plus bat.
