Hurreko historixia

Gure urtietara hurreratu ahala, normala dan modura, historixak misterixo pixkat galtzen jok. Bestalde, dokumentuak be ugarixaguak dittuk, eta horretara, aukeraketan materixal asko kanpuan laga biharra jagok. Hori guztia igartzen dok bildumian hirugarrengo ale honetan (azkena ustez), baiña halan be ondo baiño hobeto betetzen jok bere helburua: idatzixak eta irudixak, argitaratutakuak baiña ez oso ezagunak, dibulgatzia. Beste liburuen modura, sarri kontsultauko dotena duda barik.

Hamen paperjale.eus-en botatako iruzkin batzuk, atzetik aurrera:

• "Don Pako" Okamikan ekarpen historiko-etnografikueri etxakok bihar dan besteko garrantzirik emon izan -frankistia izan zalako, seguraski-, baiña datozen urtietan hori aldatuko dala uste juat. "Pisto"k behintzat, ondo balioesten jittuk, eta azken txatal honetan neuri, pertsonalki, Lekitton eta Ondarrun antxobiari emoten jakon garrantzixa ulertzeko balixo izan jestak. Gaur egunian be festa haundixa egitten jakok, antxoba sasoia hastiari, eta ez najuan ulertzen zergaittik. Klaro: gaurko aittitta-amamen gaztaruan, arrantzaliendako negua gose eta diru falta sasoia zuan. Antxobia hastiakin batera etortzen zan dirua, eta dendetan lagatako zorrak kittatzia. 1960tik aurrera hori aldatu zuan (neguan Afrikan arrantzatzen hastiakin batera) baiña menderik mende pasautako gosia, ondiok goguan jagok!

• Idazliak dokumentuak antolatzeko erabilli daben irizpidia gustatzen jatak: fetxa bat erabiltzen dok "ainguratze-punto"rako, orden kronologikuan, nahiz eta gero, txatal bakotxian, historian aurrera-atzera egin. Horretara, kontakizuna txukun gelditzen dok, bestela dokumentu bilduma kaotiko izango litzakenari zentzua emonda. Neure idazlanetarako hartu biako juat ideia!

• Liburuan azken zatixan, metahistoria: historiazalieri buruzko aipuak, Lekeitioko Udal Artxibuak urtietan zihar izandako billakaerak (eta espoliuak) aitzera emoten, eta falta dirazen dokumentu garrantzitsuak seiñalatuz, egunen baten merkatu baltzian edo ganbara partikularren baten agertu ezkeriok (1516ko berunezko sellu horrena, pekatu mortala dok). Ondo eginda.

• Eta argazkixak, o, argazkixak. "Pistolas Productions"ek berezittasunik bajaukak alde grafikua dok: irudi onak, ezohikuak, eta kalidade on eta haundixian inprimiduta. Nere speleo begixak herri santu honen sustrato karstikuari beti detsan arretia, epoka ezbardiñetako irudi txorta ugarira joiak, eta zona bata edo bestian angulo askotako irudi bilduma ederra argitaratzen joiak, gizon honi esker. Partikularki interesgarrixak, gaurko Ikusgarri zinema inguruko dolinian egin izan dirazen interbentziño urbanistikuak, urterik urte.

• Hortaz gain, turismua bultzatzeko lehelengo kanpaña antolatuen kontua be kuriosua dok: Club de Pesca inguruko jauntxuak, Correo Español eta Jaurlaritza frankistian kontaktuak izan ziran detonantia. Ordura arte hau herri zoragarri eta jatorra zuan, faroleko bidian akanpada libriakin.

• Beste parte interesgarrixa: euskal baporrak (hasieran bajurakuak) Venezuelan eta Senegalen hasi ziranian (1955 ingurua). Betidanik entzun izan juat nik, han ibilli izan dirazela, baiña ez nekixan zelan HASI zan asunto guztia. Egurrezko intxaur-oskol baten Atlantikua zeharkatzia ez dok ez, ahuntzan gabardiko eztula!
• "Eraikuntzaren booma" txatala interesgarrixa eta ausarta. 1960. hamarkadan, esan leikek konplot bat egon zala kontratista, erosle, udal teknikari eta kristo guztian artian eraikuntziari azeleragaillua zapaltzeko. Arrantza sektorian diru asko, asko, asko sartzen zuan, eta hirigintza kontzeptua eta ingurumena etxakon iñori ardura. Sekulan ez dok gai hau aztertu, nik dakittela. Eta artikulu honetan aittatzen dirazen eragille asko bizirik jagozak ondiok...
• Hur-hurretik jarraitzen najabilk, Aitor Iturbek azken urtietan argitaratzen diharduzen materialak. Artxibo arakatzaille fiña, lehelengo "Kurik" aldizkarixan (4 liburuki), gero "Escolatik Eskolara" liburuan, eta oin "Kresaletik" bilduman, argitarabako informaziño, irudi eta argazki mordua jarri jittuk Lekittoko historixia maitte dogunon esku. Liburuki honetan (sailleko azkena, ustez), 1936tik honako kontuak biltzen jittuk. Ohiko moduan, lehelengo zaitixian saski naskixa eta errata zuzenketak jatozak, umorez eta ikerketa lanen zailtasunekin gogoratuz. Gero, Pistolasen postal bilduma partikularra, falta jakozen "kromuak" aitzera emonez. Gero, normala dan moduan, gerriari buruzko 17 artikulotako txorta bat, hainbat gai ikututa, irudiz eta kontakizunez ondo hornittuta; neretako interesantiena, errepresiñua (afectos/desafectos), ondiok guztiz garbittu ez dan alfonbra azpiko hautsa astintzeko gonbidapena, Lekitton eta herri askotan pendiente dagon memorixa biharra. Loibak ez dake zetan aittitta-amamak egindakua ordaindu bihar, baiña ez jagok zertan betirako ixilik gorde biharrik be.