Herriko plazta

Aurreko baten, familixa elkartze gozua izan genduan Ronkalen (naparrena, ez ondarrutarrena). Egualdi eskasa dala eta, ez genduan aparteko aukerarik izan hárek bazterrak ondo begiratzeko. Etxeko epelian asko egon, eta kanpuan ahal zana ibiltziakin konformau bihar izan giñan.

Halan be, muzturrak handik eta hamendik sartuta, herrialde txito interesgarrixan itxuria hartu detsat hari, erregular. 1988 aldian egon nintzan estraiñekotz, gurasuekin, baiña gustora egon banintzan be, 16 urtekin ezin gauza askori erreparau mendi tontorretatik aparte. Oinguan gaiñera, kasualidade kausalak katigatu jataz: ba da denporatxo bat Juan San Martinen izena handik eta hamendik agertzen jatala, espiritu lotsabaku baten moduan. Normalian baiño gehixago, esan gura dot: izan be, etxian beti jarraittu izan dogu zeozelan bere produkziño kulturala; biharbada Mekolan auzuak izan giñalako. Espeleologixan serixo hasi nintzanetik barriz, takian potian topau dot bere izena juan dan 55 urteko erreferentzietan: ikerlanak, esploraziñuak, barrikuntza teknikuak, argazkixak... Zeiñek esango zestan neri, komunidadeko errezibua kobratzera bajatzen najakonian, sotanoko bulegoko tipo ixil ha hainbeste bihar interesante egitten zittuanik... Oin dala hille batzuk be, gurasuen diapositiba zaharrak eskaneatzen, Erronkarirako lehelengo biajianak agertu ziran (70ko hamarkadan), eta háren harira jakin genduan Juanitok jirau zeskuala ostatua Isaban (Charranco etxian), ha eskiatzen ibiltzen zala, ondiok iñok ez zebanian egitten... Orduan egongo zan bai, bere ikerketen erdi-erdixan: Pax Avant museuan behintzat (museo bikaiña, “oroimenan etxe” moduan antolatuta) han agertzen da, Erronkariko kulturia jasotzen ibillittako beste ikerlarixen artian. Artian, azken uskaldunak bizi ziran ondiok; ez denpora luzez...

Simona Anaut, 1965.

Gipuzkoako Foru Aldundixan webgunian be, San Martiñen erretratuak ipiñi dittuez ikusteko moduan; tartian Erronkariko hainbeste eta hainbeste irudi. Destinuan diarra izango dok: “Ju’hari Erronkarira, Oieeeeer... Un lugar por descubriiiiir....”.

Onlineko bilduma horretan topau dittudaz, esate baterako:

Izabako azken uskaldunen arpegixak: Antonia Anaut Garde (Katalingarde etxekua) eta Ubaldo Hualde (Esandi etxekua).

 Gure arreba Emma eta beste neska bat, Erronkariko traje tipikuekin jantzitta Eibarko Mekola auzuan, 1967ko euskal jairako: hamen eta hamen.

Julian Gaiarren museua uste nebana baiño gehixago gustau jatan, Erronkari herrixan. Basarrittar haren ibilbide estelarra, ardixak zaintzen egotetik Pariseko opera famatuenera kantatzera... edozein transtornatzeko moroko saltua, orraittiok... Museuan ez da ezer aittatzen, baiña behin eta barriro kontu bat etortzen jatan burura: zenbatek egingo ete zeben dirutza bat gaixo haren kontura. Urtainen modura.

Halan be, duda barik, Isabako Pax Avant museua gustau jatan gehixen. Dan-dana ikusteko denpora asko bihar da (opor kultural majuak egin leikez Erronkarin, museo danak ikusitta), eta denpora askorik ez genkanez azken plantako altxorra ikustera juan nitzan zuzen-zuzenian: ahozko ondaria. Ikerlarixak jasotako lekukotasunak dagoz bertan, entzuteko moduan, eta hori zan neretako nobedade nagusiña: bueltaka dabillen grabaketa bat dago bertan, eta dan-dana entzun arte ez neban pakerik izan. Azkenian entzun dot ba, jatorrizko doiñua. Ez da-ta bardiña irakortzia eta entzutzia. Oindik aurrera, beste irakorketaren bat egittia suertatzen jatanian ez naiz "zerotik" abixau biharko...

Burgiko museua geratu jakun ikusi barik, almadixena-eta. Ni neu kotxian geratu bihar izan nintzan Nikon lua zaintzen, Radio3-eko irratsaio ederra belarrixen gozagarri. Eta senidiak, bueltau ziranian, opari bat ekarri zesten. Nere akats eta graffitixak biltzeko zaletasunan barri ba dake, eta argazki honekin etorri jatazen:

Argazkiak.org | Herriko Plazta © cc-by-sa: txikillana

Nik neuk be ospatu neban akatsa, eta bapatian pentsau neban oso ondo geratuko zala Euzkal Errian Euzkaras taldeko muralian. Halan be, barruan argitxo bat ixotu jatan: “hori egin aurretik, konprobaik”. Eta hara nun, kartela zuzena dala dirudi. Hala ondorioztatu leike Koldo Artolan artikulu interesgarri honetatik.

Bertan, Fidela Bernat andrian berbetia aztertzen da (dokumentatutako azken “uskalduna”, 1991an hil zana). Eta 495garren pajinako transkribapenian agertzen da “plaztan”. Egixa da ikertzailliak gero, 509 pajiñako vocabularixuan, galdera ikurrakin ipintzen dabela berbiori. Baiña nahikua argi ikusten da: Burgiko kaleko letrero horretakua ez dirudi akatsa, ikerketa filologiko baten ondorixua baiño. ¿Gure moduko zenbat ignorantek egingo zeben barre kartel horren kontura (ez bakarrik Burgin, beste lekuetan be ba dagozenak) Erronkariko biztanlien ganorabakotasun linguistikua dala eta? Ikasgai politta dana dakigula uste dogunondako.