Frisku edo muxikak
Badira hiru bat urte, andrian basarrittik etortzen dan jenero ugarixan artian fruta arrarotxo batzuei erreparau netsanetik: melokotoiak zirala uste neban, baiña ezetz esan zesten, muxikak zirala.
Harrittuta ni, jakiña: kaletarra izatiaz aparte, nere alfabetatze modesto honetan siñistuta negualako muxika berbia melokotoian euskerazko ordaiña baiño ez zala.
Tira, hortan geratu zan gauzia; Killimoko arbol xelebriorri begirakuna batzu bota, eta zelan neretako arbola guztiak bardintsuak dirazen, ba konforme geratu nintzan. Ale batzuei erretratua etara netsen, hori bai, fruta exotiko modura.
Argazkiak.org | Frisku edo muxikia © cc-by-sa: txikillana 
Argazkiak.org | Frisku edo muxikia II © cc-by-sa: txikillana
Aurten be etorri da ba, muxiken sasoia, eta hamen hasi gara, urbi et orbi partitzen. Eta hara nun amari banastatxua eruatian, entzutzen detsaten: “A esto frisco le llamamos”. Einnn??? Nere berba-ezezagunen-detektore-automatikua ixotu jatan, eta hala jakin neban frisco erderaz, friskua euskeraz, fruta ezaguna ei dala Eibarren.
Hurrengo pausua: Eibarko Euskara hiztegira jo, eta... ttak! hantxe: “Frisku: Melokotoi txikixa, uletsua, lehen ugarixa zan eta oin ixa zihero galduta dago. Frutua zein zugaitza”. Joño joño, ez neban esango... Jakiña: hau irakorritta, frisku-arbolan abospolua izateko inpultsua etorri da, eman ta zabal zazu munduan friskua, eta hazixak gordetzen hasi naiz nunnahi ereiñi eta galdutako euskal espezie hori errekuperatzeko...
Baiña itxain pizkat: basarri giroko pazientiei pizkat galdetu. Mutrikuko Laranga auzokuari: “Bai, bai, friskua, gure etxepian badago bat”. Tira, orduan galdu-galduta be ez dago. “Ez, ez, gitxi baiña egon badagoz”. Jakiña: berez melokotoia baiño txikixagua da, ez hain gozua... eta horreaittik ez daka exito askorik; txorikeixa eta keixakin gertatzen dan modura izango dala pentsatzen dot. Bueno, friskuen salbatzaillia etxian geratu leike orduan; baiña gorabeheriau nahikua izan da interneten informaziño pizkat billatzeko, eta halan be hazixak gorde gordeko dittudaz jakin badakittelako Amaren kooperatiban biodibersidade kontuan dabillen jentia dagola...
Ulertu dotenangaittik, prunus familian barruan gabiz denpora guztian. Zihetzago, esango neuke Prunus armeniaca (albarikokia) eta Prunus persica (melokotoia) arteko tartian dagola gure friskua, espezie bixen barruan dagozen milla sinonimo eta ñabarduretan ikusi leikianez. Hori bai, badirudi berez erromatarrak Txinatik ekarrittakua dala... ¿baiña zer ez? Trikitrixa Italiatik, arto-babia Mexicotik, zerealak Asiatik...
EGUNERAKETIA 2012-VIII-10
Eta bai, nahikua zabalduta ei dago kaletarrondako ezezaguna dan frutihau. Twitterren egindako aipuak batziarren: alperretxiku (Mendigreenek Beasainen), prixku (Idurre Eskisabelek Ataunen -Idurrek Lasturko “melokotoi txarrak” eta ikastolako “mertxikak” be honekin lotzen dittu-), preskue (Onintza Enbeitak, Muxikan). Alberjigo– merjigo – merjika –mujika (“j” lekitxarrez, jakiña) berben arteko konexiñua nahikua ebidentia dirudi.
Hazi batzuk be kolokau dittudaz; Eibar aldetik mensajero-bizikletero bat etorriko ei jata billa, eta biharbada Gorosta Valley polo teknologikuan be ernatuko da kimuren bat, mazeta haundixian sartuta, landara ornamental estiluan...
