Edukira salto egin | Salto egin nabigazioara

Tresna pertsonalak

Eibarko peoria, San Blasa baino hobia
Hemen zaude: Hasiera / Blogak / Garagoittiko Orakulua / Descripción sumaria de la Villa de Lequeitio (1740)

Descripción sumaria de la Villa de Lequeitio (1740)

Oier Gorosabel 2014/03/01 15:55
XVIII hasierako Lekeition: portuko barrako buruhaustiak, Malekoia eta Konpañia erdi eginda, Zingi-zango potzu misteriotsua, matxinadia, Donostiarako “komando suizidak”, Isuntzako zubi mobilla, korsario lekittarrak...

EGUNERAKETA 2017-VI-21: "bizanacerretia" hori "bizarrac erretia" da. Bistan da transkribatzailliak "n" minuskula "rr"-ekin nahastau zittuala.

********************

Oso dokumentu interesgarrixa herriko historixan interesa dakan edozeiñendako. 41 pajinatako PDF hau Estudios Vizcainos aldizkariko artikulu baten testua da (ez dakitt transkribapen dijitala zeiñek egindakua dan). Bertan, Angel Rodriguez Herrero historialarixak Lekeittiori buruzko eskuizkribu bat aurkezten desku, hitzaurre eta oharrekin lagunduta. Itxura danez, eskuizkribu hau Juan Eustaquio Delmas historialarixan esku egon zan; gero Rodriguez Herrerok Juan Ramon Urkijon bibliotekan topau zeban.

Dokumentu hau Iñaki Madariaga ikerlarixan bittartez ezagutu dot nik (honek be material ederrak dittu argitaratuta bere blogian).

Testu orijinalan idazlia zehaztu ezin bada be, ze familia ingurukua zan dakigu: Kortazar, Loibe, Asterrika... (p.1).

Eskuizkribua 1737 eta 1740 artian idatzittako artikulo soltez osatuta dago. Idea bat egin deizuen hau da indizia:

  1. Su breve y sumaria descripción
  2. Plaza, Casa Consistorial, Armas
  3. Patronos (P. Bernardo y figura de San Antolin)
  4. Puerto
  5. Puentes y fuentes
  6. Molinos y manutención del pueblo
  7. Fondos
  8. Obligaciones
  9. Pesas y medidas, Regimiento y mudanzas
  10. Forma en que se entrega la vara
  11. Elección de mayordomos y fiestas de San Pedro
  12. Lebas de marinería
  13. Lebas de soldados
  14. Iglesia Parroquial
  15. Plata
  16. Renta de la fábrica
  17. Beneficiados
  18. Convento de Señoras Religiosas
  19. Colegio de la Compañia
  20. Ermitas, Obras pías
  21. Prebostada
  22. Confirmaciones del Privilegio de la Villa
  23. Año 1718, llamado de la Machinada
  24. Decreto
  25. Función el día de la anunciación
  26. Presa inglesa (apresamiento)
  27. Asientos en la sacristía
  28. Iglesia de las Señoras Religiosas
  29. La muralla seca para enderezar la canal del rió a la parte de Carraspio
  30. Presa de un navío de 70 toneladas hecha el año 1739
  31. Relación de diferentes casos que han sucedido, así en la Villa de Bilbao, como en otras partes el Señorío de Vizcaya, sacada del archivo de la Villa de Lequeitio

Bistan da informaziño interesgarri asko dagola hamen. Horregaittik, ez naiz laburbiltzen hasiko; horren ordez osorik irakortzia gomendatzen detsuet, patxadaz. Gaixak asko dira gaiñera, eta bakotxari batzuk edo bestiak gehixago interesauko jakoz bere zaletasunen arabera. Adibide moduan, hamen dagoz nik hartutako notak:

  • XVIII gizaldi hasieran galdutako dantzia deskribatzen da, Bizanacerretia izenekua (="Bizarra ez erretia"? izen honi eta beste guztiei buruz, kontuan hartu daigun eskribauak, askotan, ahoz jasotako izenak txarto transkribatzen zittuezela; eta gero, testuak kopixatzerakuan be, akatsak gehitzen zirala): “desde la vispera del Santo hasta el dos de Julio todos los dias hacia el anochecer se hacia hasta ahora muy pocos años la celebre, danza crineterada llamada Bizanacerretia; tenia diferentes mudanzas de volatines pelea puestos unos sobre otros encima de brazos y hombros y se remataba andando todos sobre un pie, y del otro iba agarrado el que subseguia; el que guiaba traia en la boca un tironcillo ardiendo y con esto en la postura sobre dicha iba quemando á cada uno las barbas, y para esto la porfia y resistencia andando todos sobre un pie y agarrados del otro, era para la gente que miraba de grande risa y complacencia” (p.12).
  • Auriatoponimua birrittan agertzen da. Erromatar trazia hartzen detsat (Arropain be hala ei da), eta bertan deskribatzen dan itturrixa Mandaska izan leikianez... ¿ez ete da gaur eguneko Audijo izango? Hona aipuak:
  1. Batetik, bertan zeguan galtzada baten erreferentzixia dago (p.7): “en fin el año mil setecientos ventitres habiendo una gran sequia se abrió una zanja desde el agua de Yturrioz (que en lo antiguo fue tanteada pero desgraciada por poco) hasta las calzadas de Auria en distancia de menos de un cuarto de legua; traida por ella se reconoció era suficiente con que el año siguiente mil setecientos veinticuatro se emprendio encañarla: la dicha agua de Iturrioz se reduce a dos fuentecitas, la una llamada Insusaran, que esta debajo de la Cofradia de Gardata y de esta se sirve dicha Cofradia, la otra debajo de los caserios de Urquiza; se hizo una presa mas abajo de donde se junta dichas dos fuentecitas, y de la presa se encaño hasta el portal, vino en cañeria de barro, muy bien barnizada por dentro y se hizo plazuela en dicho portal viejo y en medio de ella se fabricó en pilon ó taza circular de piedra muy bien labrada con piramide en medio y su remate de talla, y se pusieron cuatro chorros en boca de mascairones que vierten el agua al pilón”.
  2. Bestetik, intxausti bat aittatzen da, San Pedroko ospakizunetarako lekua (p.12): “al ponerse el sol iban á los nogales de Auria el cabildo eclesiastico y los dos regimientos se empezaba alli la danza y detras marchaban el dicho cabildo, con manteos y bonetes, y los dos regimientos en forma hasta dicha Naza y de aqui á la plaza”.
  • Kuriosidadiak be badagoz, adibidez: 1737ko urrixan 4an (San Francisco egunez) Pasaiko bokalian Terranovatik zetorren bakillau-ontzi bat galdu zan. Eskifai osua itto zan, tartian 22 lekittar. Ontzixan izena San Francisco zan, kapittanak Francisco izena zekan eta pilotuak be Francisco (p.9).
  • Lekeittioko lurrazpiko uren datu bat: 1737xan, 100 urte baiño gehixago pasauta zeguazen Trakamalleko ura (el agua de Tracamaris) ekarri zanetik, berun hodixekin (p.7).
  • Malekoiari buruz (p.7,35,37):
  1. Gaurko malekoia ez zan lehelengua izan: XVIII hasieran beste bat eregi zan, Kurlutxutik Isla Mauro aldera; baiña dana hondatu zan, diru asko galduta.
  2. Errekian ibilbidia ez zan beti bardiña izaten, eta hau oztopo haundixa izaten zan portuan erabillerarako. 1738 urtian errekiak Garraspio aldetik urten zeban, eta portua askoz be hobeto mantendu zan. Hori ikusitta, beste malekoi bat saiatzia erabagi zan: harrixa Esunza aldetik etara zan, eta mollia Lazunarrietan oiñarrittu zan. Eskuizkribu honen fetxan ondiok amaittu barik zeguan, eta urak Belenchio izeneko lekutik urtetzen zeben.
  • XVIII hasierako agor haundixetan, erreketako errotak garauak eixo ezinda zeguazela, Algortako marea errotia eta Ispasterko haizerrotia jarri ziran martxan. Haizerrotia orduan eregittakua zala ba nekixan, baiña ez ostera marea errotia aurretikua zala. Eta bai: testuan aittatzen danez (p.8), lehendik apurtuta zeguan marea errota bat berregin zan.
  • Eskolape aldian potzu bat ei zeguan antxiñan, mareekin gorabeherak izaten ei zittuana. Kontu hori behiñ bakarrik entzunda nekan (Txabi Ajuria irratikidiari) baiña ez nekan beste erreferentziarik. Testu honetan topau dot lehelengua, izen eta guzti (Zingi-zango). Bertan irakorrittakuekin eta nik dakittenakin, baiña, ezin dot potzua ondo kokatu:
    1. CALLES. Para mayor y mejor inteligencia se empezará desde el Sto. Cristo llamado Portalezarra (...) hasta las primeras casas hay como ciento cincuenta pasos de ellas, que es el arrabal de Atea, medianamente poblado hasta la muralla y portal de Ntra. Sra. de la Esperanza ciento sesenta; la calle de Atea; que empieza desde dicho portal y llega hasta un pozo llamado Zinguizango, poblada por ambas partes; tiene ciento noventa y dos pasos: Gamarreco calle, desde dicho pozo hasta la plazuela de Gururmendia...” (p.4).
    2. Junto al dicho pozo Zinguizango remate de la calle de Atea á la derecha hay un recuesto para el varrio llamado en lo antiguo Uriarte y ahora de Monjas” (p.5).
    • Entzunda nekan beste kontaera bati buruzko zehaztapenak datoz hamen: Amorizeko (=Antzoriz) Santa Catalina ermittatik zetorrela akabau zeben abadiana, Elenetarutz (=Eluntzeta) doian bide baztarreko harrizko kurutziana. Itxuria, eskualdeko elizako agintarixen arteko liskar bat izan zan, 1503an (p.19).
    • San Juan Talako ermitta zaharra itsasora jauzi zaneko erreferentzixia be hamen dator. 1715ian gertatu zan, eta 1722xan eregi zan oingua (p. 21).
    • Badirudi Lekeittiok eta Donostiak, historikoki, harreman ona dakela aspaldittik (horregaittik ete, herri bixen arteko autobus linea arraro hori?). Harreman estu honen erakusgarri da frantsesak ipiñittako lehelengo setiuan (1719) Lekeittioko herrixak Donostiari emondako laguntza deigarrixa (p.29-35). Deigarrixa diñot, laguntziau sutsua baiño sutsuagua izan zalako, pasarte batzutan ikusten danez: “Por parte de tierra los Franceses se habian apoderado de la falda del Zeldo (= Igeldo?) y asi sucedia algunas veces, que precisadas las chalupas á arrimarse hacia esta eran acosadas de fusilazos, por los Franceses, corriendo este mismo riesgo si un poco se alejaban por las barcazas de quienes á veces á fuerza de remo se escapaban y como ya habian perdido la verguenza, tenian por algun genero de pendegeria hacer arribada a Guetaria y al mismo paso del riesgo se les aumentaba el valor; les parecian tardios los viajes pues continuamente deseaban hallarse en estos y con grandisima frescura introducian los socorros, hasta que la misma ciudad escribió no los necesitaba mas por hallarse en visperas de entregarse, aun con todo esto pretendieron y pidieron bastimentos para llevarlos y fué preciso casi mandarlos estuviesen quietos en sus casas, pues habia orden para que no se enviasen” (p.34).
    • Abantarria toponimua aittatzen da (p.35), baiña kasu honetan ez dirudi akatsa, ez bada eze, Amandarriko molla azpiko atxan jatorrizko izena.

 Hónek izan dira nere irakorketan ikasi dittudazen gauza barri batzu. Zuek be irakorri, eta seguro beste hainbeste edo gehixago etarako dozuezela...

Artikuluan erreferentzia zehatza:

  • RODRIGUEZ HERRERO, A. 1970. Descripción sumaria de la villa de Lequeitio. 1740. Transcripción, prólogo y notas, por Angel Rodríguez Herrero. Estudios Vizcaínos 2:259-332. RSVAP, Bilbo.

etiketak: lekeitio, zaharreologia
Oier A
Oier A dio:
2014/03/03 11:29
Oso interesantia dantza deskripzioa. Axeri-dantzakin akordatu naiz hor esaten dituenak irakurrita: http://www.dantzan.com/[…]/image_large

Testu horretan agertzen diren dantza-kontuak Iñaki Irigoien eta Emilio Xabier Dueñas-ek artikulu honetan aztertu zituzten: http://www.euskomedia.org/PDFAnlt/zainak/15/15101139.pdf
eta mojigangen kontestuan jartzen dituzte, eta izan ere, bai giza-dorreak eta trokeo-dantzak XVII. mendean modan izan ziren balentziar erako dantza taldeetan ohikoak izaten ziren.

Iruzkina gehitu

Erantzuna formulario hau betez utzi dezakezu. Formatua testu arruntarena da. Web eta e-posta helbideak automatikoki klikagarri agertuko dira.

Galdera: Zenbat dira hiru ken lau (idatzi zenbakiz) ?
Erantzuna:
Aurkezpena

Oier Gorosabel Larrañaga, Lekeittioko Eibartar bat

 preacher.gif

Eibarrespaziuan zihar esan zesten pizkat mesianikua nintzala idaztian, eta bloga sortzerako orduan horregaittik ipiñi netsan izenburu hau. Lehen nere gauza guztiak (argitaratzeko morokuak, behintzat) hamen idazten banittuan be, espeleologixiari buruzko gauza guztiak ADES-en webgunian emoten dittudaz, eta osasun asuntoko artikulu guztiak hona mobidu dittudaz, gaika klasifikauta.

Txorrotxioak
Etiketak
ETB1 Eibar EibarOrg Info7 Zer erantzi abertzale abittaga abortuak adela larrañaga aitor_eguren aittitta raduga aldatze amarauna amuategi andoain antzerkia araba arantzazu aranzadi ardantza argentina_2005 armando gorosabel armeria eskola arrajola arrakala arrantza literarixuak arrate arrosa artxanda aulestia axpe_martzana azkue ipuin bilduma azpimarra banu_qasi baxenafarroa baztan belaunologia berasueta berbologia berriatua bidai_aluzinantia bilbao bittorixa buruntza chill_mafia comunitat_valenciana covid19 culineitor deba desempolving diaspora diego-rivera egillor eibar eibarko_lagunak ekialdeko nafarrera eraikinologia erdialdekoa erresuma_batua erronkari espeleologia etxebarria eup euskadi_irratia euskal_erria_aldizkaria euskalkia faktoria felix_arrieta felix_ruiz_de_arkaute galicia ganbara gasteiz gatobazka gce gernika girua gisasola gorosabel hormasprayko igotz_ziarreta ikerkuntza ilegales indalecio ojanguren info7 irabiaketa irati-filma irratia irun iruñea izarraitz iñigo_aranbarri jacinto_olabe jamo_savoi jendartologia jeremiah_alcalde jon-etxabe juan de easo juan san martin julen_gabiria julian etxeberria kalamua kanposantuak katarain kirola komikiak koska kuku kurik-3 kurosawel labordeta lagunologia lalolalia lamaiko_operia lasarte leintz_gatzaga lekeitio lekeitioko_lagunak lituenigo lopez maeztu magia manex_agirre maputxe markina-xemein markues matrallako mendaro mendebalekoa mezo_bigarrena mineralak morau musikeruak muskildi mutriku nafar_lapurtera nafarrera noain oiartzun oioioi-lur ondarroa opaybo orakulua otsagabia ozeta paisajiak parakaidistiarenak paris patxi_gallego pedro chastang pedro gisasola polo_garat rufino sande sagartegieta san antoni sartei sasiola sega segura slovakia tafalla2016 talaiatik telebista toribio_etxebarria umeologia urberuaga urkiola xabier_lete xoxote zaharrea zaharreologia zaragoza zer erantzi zerain zornotza zuberera zuberoa
hgikj
2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021 2022 2023 2024