Boneta eta txapela
Kantu hau institutuan nenguala entzun neban estraiñekotz, 1988 aldian beraz. Txomin Artolan bertsiñua zan, radixotik grabautako zintta-potpourri baten. Hasiera-hasieratik gustau jatan: Artolak modu arraro baten pronuntziatzen zebala konturatuta nenguan (solaskide bixen abotsak desbardin kantatzen dittu, abots normal/grabez eta ahoskera gipuzkoar/xiberotarrak txandakatuta); eta, letrian zati haundi bat ulertzen ez neban arren, gitxi gora behera argumentua aitzen neban. Artian, neretako, Zuberoa Benito Lertxundin diskoren baten aittatzen zan toki indefinidua baiño ez zan.
20 bat urte geruago, zeozer gehixago nekixan. Orduan etorri zan nere eskura "Ipar Euskal Herria Kantuz” diskua (Gara, 2002). Bertan, “Boneta eta txapela” bertsuen bartsiño barriztua topau neban, "5 gazteak" taldian bertsiñuan. Bizi-bizixa, gaurkotua, Negu Gorrien bertso-hop erara, zuzenian akats eta guzti grabauta (kantuan erdi partian kantarixak koplekin nahastatzen dira, baiña kikildu barik aurrera egitten dabe). Gaur arte ez nekixan “5 gazte” horren izenik. Interneten topau dittudaz: Laurentx Oihenart, Celine Oihenart, Thierry Oihenart, Beñat Laran eta Johañe Etxebest.
Louis Ligueix honi buruz, barriz, gauza gitxi dakitt, justu-justu armiarma webgunian topautakua: zuberotarra zala, 1901 eta 1935 artian bizi izan zala, eta bertsuotan Parisera juandako emigrantien satira zorrotza, gordiña eta ankerra egitten dabela.
Montaje txiki honetan “5 Gazteen” audixua azpitituluekin ipiñi dot, harixa hobeto jarraittu ahal izateko eta argazki batzukin lagunduta (herrimusika.org, Javier Garaialde, eltranvia48.blogspot.com.es, artbible.net, bobaparis.free.fr, eke.org, xirula-mirula-duny-petre.over-blog.fr, sarakoondarea.com, mairie.urcuit.free.fr, Indalecio Ojanguren, justacote.com, etnoleon.blogspot.com.es, Oier Gorosabel).
140222BonetaEtaTxapela from Oier Gorosabel Larrañaga on Vimeo.
Igaran egün batez egin dügü erri;
Hortaz nahi deiziet eman zerbait berri:
Parisetik jin zaikü bidajez Pettiri,
Urthe bakhotx fortüna eginik üdüri.
-Agur, eta zertan hiz, Pettiri gaizua?
Ene haur-denborako khantüko aizua!
Igaran dük ordünko denbora goxua,
Eta hi aberastü, ezpehiz zozua!
-Parisetik horra nük zien ikhustera,
Han untsa bizi gütük, adixkide Pierra
Hiaurrek ikhusten dük egin diat afera,
Txapela ezarri diat bürütik behera.
-Txapela badük bena arhin barnekua:
Nun ützi dük buneta Üskal-Herrikua?
Txapel horrek eztereik edertzen kaskua:
Basta ederra gatik, asto dük astua.
-Ez diat ez axolik laiduen batere!
Han ezagützen diat hanixko andere!
Itxürari so-ginez aberats bai ere
Ezkuntüren ahal nük, ez erran deüs ere.
-Arren, badük ideia hola ezkuntzeko?
Lagün franko bat banink Parisen sartzeko, (Lagun frango badukek hortan segitzeko, )
Aberats izan gabe, auher bizitzeko! (Ofizio bat balitz Parisen hartzeko)
Aberats izan gabe, auher bizitzeko!
-Ez nük ez hi bezala lanian akhitzen;
Lan anplexagorik dük hirian agitzen.
Ene alde hasi nük Parisen bizitzen:
Arrüaren xokhuan oskien argitzen…
-Ofizio ederra oski-argizale:
Har ezak emaztia ziraje-saltzale.
Haurrak jinen zaitzie gose-bazkazale:
Utziren dük Parise ahal bezain zalhe.
Ni ja nahi nük egon buneta kaskuan,
Ene sor-lekhü maite Üskal-Herrikuan.
Ihurk e jakin-gabe zer düdan goguan,
Kobla zunbaiten huntzen süthondo-xokuan.
