Bada hiri sordido bat

Edward Hopper (1929) "Automat"

Irakorketa giro berezixan amaittu juat liburua, Kruzetako dilataziño gelan ordu txikixetan, Tomax jaixo baiño lehentxuago. Berez liburua amaittuta najekan ordurako, baiña, izan be, bere ezaugarrixengaittik liburu herena hartzen daben hitzaurre, testu komentario, ohar bibliografiko eta bestiak irakortzeko gogua nekan (eskerrak azkenerako laga nittuala). Hasieran kostau jatan harixa hartzia, baiña behiñ erdittik aurrera oso gustora irakorri juat, baitta ohera juateko gogoz egon be (gauza arrarua), haxe irakortziarren.

Badirurik 40ko hamarkadarako oso barritzaillia izan zala liburuan estruktura kaotikua, gero bat egitten daben puzzle píezekin; gaur egunian be, ez dok normala nere ustez. Traman elipsis haundixak dagozak be, autoriak interesatzen jakona bakarrik erakusten jok, eta bai, prologuistiak esaten daben modura, irudi impresionista xamarra hartzen jok osotasunian. Amaieria be, apurtzaillia –baitta gaur egunian be, esango neuke-, ez dabelako argitzen zein dan Martin Marcon gaiñian mehatxuka dabillen arrisku haundi hori.

Gaur arte ez najekan Cela honen ezer be irakorritta. Pertsona modura atzeraka egitten jestan gizonak, ez arrazoi senduengaittik halan be: bere azken urtietan ezagutu izandako agure polemikua, gerran eta frankismuan zer egin zeban erdi-entzunda... Baiña ohizko moduan, gauza gehixago jakin ahala ikuspegixa be aldatu jatak. Batez be nobeliak berak harrittu nok: zentsuriakin arazuak izan ei zittuan... Zelan ez, eta ez bakarrik Madrideko erlauntza horretako ziega ezin sordiduaguetan erabiltzen dirazen miseriak eta gordinttasunak erakustiangaittik –zita etxia, alkahuetia, bihargiñak, noraezeko bizitza hutsak...-, ez bada be eze, gerrako galtzaillien alderdi humano eta moralan alde urtetziangaittik, zeharka. Zeiñen aldetik, eta gerran Francokin ibilli izandako baten partetik, zentsore biharretan ibilli izandakua gaiñera. Bueno: askotan legez, gauzak ez dirazela zuri edo baltzak; eta palanganazale honen beste libururik parian ipiñi ezkeriok, duda barik hartuko dotela.