Alfonbra(oriental)peko historia
Tuterako txoko ugarixetatik bat.
Banu Qasitarren arrastuen billa juan gara, nahiz eta azkenian, umien onbiharrez, Ane eurekin Queiles kaleko parke baten geldittu dan: hau da, Wadi Qalash errekia estali ostian geratutako pasialeku zabala.
Beraz, nik ordubeteko bisitta autogidatua egin dot, eguzkixa altu-altu zeguala, adobezko kale estuen freskuria aprobetxauta. Arrastuak, gitxi: badirudi Tuterako herrixak lotsaz begiratzen detsela hasierako bultzakadia emon zetsan musulmanei. Esanguratsua da Musa ibn Musa buruzagixan omenezko monumentua izenik bako plazatxo baten egotia (Granados eta Serralta kalien gurutze inguruan), eta elkarte pribau batek ipiñittakua izatia (Rotary Club). Bai: gaur egungo kristau fundamentalistak ez detse moro bati oiñordezkotzarik aitortu nahi, gitxiago Eneko Aritza erregian anaia izanda.
Halan be, ezkutau arren, pista batzu topau dittudaz:
- Erdi Aroko herrixan forma jenerala: Ibru eta Qalash ibaixak emondako perfilla, auzo mozarabe eta judixuak (behekua; goikua modernuagua da), musara...
- Mezkita nagusixa = gaur egungo eliza katedrala. Sartu-urten bat egin dogu, dohan bisittau leikian eskiña bakarrera; egurrez hesittutako kaixolan genguazela, abare batek takillara bideratu nahi izan gaittu baiña alde egin dogu.
- Murallen arrastuak, bai zatiren bat osorik (Granados kalekua), bai bestelako eraikiñetan “birziklatuta” (Descalzos, Muro kalietakuak...).
- Alkazabako tontorra; haren gaiñian egindako gaztelu kristaua be zihero eraitsiko zeben kontizu (Nafarroako konkista ostian, seguraski). Izan be, han Jesukriston monumentu frankistia da onduen ikusten dan gauzia; bestela ez dago bideko señalik, ez plaka edo azalpenik, han egon zanaz idea bat emoteko... Aurretik zeozer dakixanak bai, ikusiko dittu gauzak: pareta lientzo erdi tapautako batzu... kubo baten barrenak... menditxuan terraza-egitturia... kataren bat eta bihar arkeologikuen arrastoren bat... gunian kokapena eta bista parebakua, fortifikaziñorako ezin aproposagua...
Gaixa guztiz aldatuta, esan bihar dot kristauak sartu ziranian dan-dana be ez zala txarra bihurtu. Esate baterako, musulmanak-eta be ba dakez siniskera ergelik, txarrikixa ez jatiana adibidez. Hori baztartuta, hestebete klase ugari sortu ziran, herririk herri zihero desbardiñak dirazenak. Biaje honetan nere ikerketa kulinario-etnologikorako hartutako lagiñak:
- Magrozko longanizak.
- Txarri-buruzko longanizak.
- Odoloste gazi eta gozuak.
