Kundia
Ordurarte nik uste neban kartzela batetik besterako trasladuak zuzenian egitten zirala, burua asko ez neban nekatu. Baiña noski, pizkat pentsatzen hasi ezkero laster ikusten da hau ezinezkua dala: espainiar estatuan 100.000 bat pertsona gagoz preso, eta “justizixa“ sistemiaren dinamikiaren trasladuak, epaiketak... dirala eta, egunero ehundaka preso mobitzen dittuez batetik bestera. Trafiko ederra. Ba hauxe da egitten dabiena: imajinatu autobus haundi eta zahar bat. Formika marroizko jarrileku bikote bakotxa altzairuzko plantxekin aurre, atze, eskuma, ezkerra, goi ta behetik ixten da. 20 bat watixotako ipurtargi bat, eta reja txiki baten atzian kristal blindatu hirukotx lausotuak ez dau kanpua ikusten lagatzen. Tente ipintzeko alturarik ez dago. Haizia ustela da. Mikroziega bakotxak mikroate bat dauka, automatikoki zabaldu, eta autobus erdiko pasabide estu illunera urtetzen dana. Pasabide honen punta bixetan, armadun guardiazibillak. Atzeko zaindari postuaren onduan, beste ziega bat asiento barik, soluan metalezko enbudo moduko bat daukala, bertatik begiratu ezkeriok asfaltua ikusten da autobus pian pasatzen. Komuna da. Mamotreto honi “kangurua“ esaten detze; kanpotik “Guardia Civil“ letreruarekin zuriz ta orlegiz pintxauta dago, eta 40 bat preso kabitzen gara. Beste presuak diñuenez, halako lau edo bost dagoz espainiar estatuan, eta eten barik ibiltzen dira “Vuelta a Españia“ egitten. Egunero etapa bat betetzen dabe kartzelaz kartzela, geltoki bakotxian batzuk deskargatu eta beste batzuk kargatuta. Pablori galdetu detzat ibilbidiari buruz (orain nere onduan dago, idazten bera be), nik izenetarako oso memorixa txarra daukatelako, eta zera esan dezta: Langraitzetik Burgosera juan giñala, eta hantxe pasatu gabia. Bixaramonian Palentzixa (Dueñas), Valladolid (Villanubla), Segovixa eta Valdemoro, eta hantxe lo egin. Hirugarrengo egunian, “kundia“ren lehenengo geltokixan jatxi giñan gu, Aranjuezen, eta “kanguruak“ bere ibilbide tristiarekin jarraittu zeban, Madril inguru guztian dagozen espetxe pillotik (Meco, Soto del Real, Navalcarnero...).
Basauritxik Madrillera heltzeko eguen goixian urten eta zapatu eguardixan heldu, beraz. Zelako bidaixa! Mobidu ezinda, arratoizulo itxu, ilun eta kakaztutakuan, arnasian haize ustela... Klaustrofobixia daukanarendako jasanezina. Burgoserarte denbora gehixenian txaboluetan alkarrekin jarri gintxuezen. Burgosen banatu gintxuezen estraiñekotz, nahiz eta gu batera egoteko eskatu. Kasualidadia ala errepresalixia? Éguardíxan heldu giñan eta ziegatik momentu baten bez ez gintxuezen etara, bixaramonian alde egin arte. Palentzixako heavy batekin jarri ninduen ziegan. Burgoseko ziegia Basaurikua baiño txarragua zan, beraz etara kontuak. Biharbada ez zan Basaurikua besain zaharra eta zikina, baiña bai estu eta txikixagua. Horixka kolorekua hauxe be. Masmak sabaixan. Komuna taza hutsa zan (tapa barik noski), eta txaboluaren zoko baten zeguan, ate onduan askiarekin batera, bape estalki barik eta papel rollua soluan. Kaka egitten zengozela urdiñak atia zabaltzen bazeben han topauko zintxuen ofizinan jarritta, aurrez aurre. Eskerrak nik ez daukatela bape lotsarik ezta eskrupulorik, baiña bazeguan han egunak obratu ezinda pasatu zittuanik. Han be mahai eta aulka bakarra zeguazen, eta Miguel ziega-lagunak beretako “hartu“ zittuazenez, ni ohe gaiñian bazkaltzen neban, bandejia altzuan eta mahai auxiliar legez komuneko tazia erabiliz. Bateronbatek txixa egin bihar zebanian, orduan komerixak (eta gauzak taza barrura ez ba jatazen jausten, pozik). Argixa ez zan bonbillia, fluoreszentia baiño. Gitxienez, txaboluan sabaixa Basaurin baiño bajutxuagua zan eta nik neuk soltau ahal neban goiko literatik lo egitteko (bai, hamen bebai, urdiñei “ahaztu“ egin jaken gabaz argixa emetatzia eta).
Ez neban walkmanik bihar izan; gabian, beheko literako lagunaren Rammsteiñen kaseta lau edo bost bidar ederto entzun ahal izan neban, bere kaskuen bolumen izugarrixari esker. Neure walkmanak ez zeban kontrola pasatu, grabagaillua be ba zalako. Basaurin geratu zan, argazki kamariarekin batera. Hain zuzen be, kartzelan ez dabe lagatzen ez soinu grabagailu ez argazki kamararik sartzen: barruko infrañuaren itxuria eta soinua kanpokuak jakitzia mingarriegixa izango litzake gizartiarendako. Barixakuan, Burgosetik Valdemorora 9 orduko “kunda“ hiltzaille ahaztu ezinezkua. Burgoserarte banatuta juan ba giñan be, orainguan bixok batera behintzat. Guardiazibillak poltsa bana banatu zeben ganaduentzako: mortadelia ogibittartian, sagarra eta litro ta erdiko ur botillia. Poxporo kaja itsu hartan orduak pasa eta pasa. Itolarrixa eta aspergura mortalaren kontra, pizkaka presuen artian solasa hasi zan, panel blindatuen azpikaldian libre geratzen zan zirrikittuetatik oihuka. Atzeko ijittuak kante jondoan, gu (“loh vajcos“) txaluekin laguntzen, takian potian bateronbat atiaren kontran ostikadaka, zaindarixak komunera urtetzen lagatzeko... Ni, egixa esan, ez neban oso-oso txarto pasatu kunda edo kondukziñuan. Lehenengo egun haretan oso sendo nenguan moralez (nahiz eta korputzez izorratuta) batetik gure ekintzaren zillegittasunarenagaitxik eta bestetik ez nebalako uste gure kasua luzerako zanik. Kartzelero eta poliziakuen aurrian tinko eta duin mantendu, euren iraiñei edukaziñoz erantzun... eta trasladuetako ordu luziak hausnarketan pasatu, barruko ixiltasun paketsuan.
Valdemoron espetxe modernua ezagutu genduan. Sasoi baten modernua eta gaiñera aseptikua izango zan, baiña gu berandu heldu giñan itxuria, eta ordurako bakarrik modernua zan: dana kakaztuta zeguan beste toki guztien modura. Han ez zeguan leihuan barroterik. Leihuak lau kristal luze eta estu zekazen bertikalian, bakotxa altzairuzko marko baten sartuta, eta kristalak hausi arren markuen artetik ezin zan pertsona bat pasatu. Horman kortxo panela zeguan pegatuta, dan-dana boligrafoz egindako euskerazko idazkixekin. Orain arte pasatutako espetxe gehixenetan euskerazko pintadak topatu doguz hormetan. Eta hauen artian, gehixen errepikatzen dan mezua hauxe da: “Utzi ezazu ziega garbia, hurrengo etorriko den lagunarentzat“.
Ziegia askoz be haundixagua zan, ordurarte ezagututakuen hirukotxa edo holan: nasaixa, luzia, punta baten leihua eta bestian atia. Erdixan kakalekua. Leihuan onduan hormigoizko mahai bat eta plastikozko aulkia. Ni bakarrik nenguanez, txaboluan luzeran pasiadak egin ahal nebazen, punta batetik bestera. Kundiaren kontuarekin ez genduan azkenengo egunetan gure buruak garbitzeko aukerarik izan, eta hamen lortu genduan. Valdemoroko dutxak patixuan dagoz. Irailla zan, euzkixa zeruan eta hala eta guzti be hotza zeguan; ez dot nahi pentsatzia be zer izango zan neguan dutxatzia Gaztelako toki galdu hartan. Basauriko txarrikortiaren aldian ha benetako gozadia izan zan: ur berua! soro garbixa! jaboia lagatzeko lekua!... lujo asiatico.
Aurrerago kontatu dot arratsalde hortan Carlos Almorza euskalduna ekarri zebela gure ondora. Pablo 3garren txaboluan ba zeguan, ni 2garrenian eta bera 1guan sartu zeben. Onezkero berba egin dogu gure familixekin, eta jakin dogu zelako txarto pasatu zeben “kunda“ egun haretan. Ez zetsen esan nahi ez nun genguazen, ezta nun bukatuko genduan be. Zoramena eta negarretan, Penitentzixa Sistemiaren horma hotz impenetrabliakin txoke egitten zeben. “Justizixia“ren hatzapar luziak gure familixa eta lagun artetik lapurtu gintxuezen, hormigoi manta isil batez estali eta munduarengandik isolatu. Carlosi ezker, isolamendu hori hausi eta lasaittasun izpi bat bidaldu ahal izan gentzen.
