Kultur iraina Mutrikun

Kultur irain gorria da, bai, Mutrikun Berriatua dorrearekin (Suilaingua izenez ere ezagutzen den etxea) gertatzen ari dena. Lehengo egunean bertara sartu ginen, ezkutuan, lapurrak bagina legez (hala sartzea bait da gaur egunean erdi aroko etxeorratz bitxi eta abandonatu hau ikusteko modu bakarra, Mutrikuko portu ederrean) eta hain geratu ginen harrituta, tristetuta, irainduta ze, orain irakurriko dituzuen lerro hauek tripekin, bihotzarekin daude idatzita (beharbada teknikoki buruarekin idaztea hobea den arren: datuak, fetxak, dokumentuak azalduta). Momentuko haserre honekin ezin dugu besterik egin ordea, eta beharbada hobeto, ea holan Mutrikuko herritarren konplizitatea eta gogoa piztea lortzen dugun. Asko esatea da, baina gure ustez Rafael Arruti apaizaren ohorea eta memoria goitik behera zikinduak daude gaur egunean, laster irakurriko duzuenaren arabera. Mutrikuko herrian gizon hau estimatzen zuen inor baldin ba dago oraindik, bere aulkitik jaiki eta bere ondasunekin gertatzen ari den bidegabekeria amaitzeko martxan jarri beharko litzateke artikulu hau irakurri besain laster.

Gatozen harira, gehiago luzatu barik. Hau etxe horretan sartu gineneko kronika sentimentala da beraz.

Kasualidadez sartu ginen Suilainguara. Tranpa kalean portura begira geundela, arratsalde eder bat pasatu eta gero, lagunari desapioa bota nion, brometan, ea torrean sartuko ote ginen. ¡Eta harek ustekabean baietz esan, eta nik atzera ezin egin...!

Sei pisotako torre ikusgarri honek parte bi ditu; ez dakit ea edifizio bi diren ala bat bakarrik. Portutik begiratu eta eskubian dagoen zatian jentea bizi da, baina ezkerraldekoa hutsik dago. Bajoan soto bat dago, horman pertika luze bi zintzilik, arrantzontziren baten bodega edo. XIII mendeko eraikuntzetan ez ziren ezagutzen karakol eskilarak, beraz goiko piso bakoitzak propio eginda du bide bat bertara heltzeko, mendiaren aldapa gogorrak lagunduta. Bigarrengo pisora ezkerreko patio-jardintxo batetik sartzen da. Handixek bertatik igotzen da etxearen kanpokaldetik eskilara luze eta enpinatu bat, hirugarren eta laugarren pisoetara joateko. Laugarrengo piso horren barrutik beste eskilara bat dago, bostgarrengo eta seigarrengo pisoetara igotzeko; pisu hauetatik gora Mutrikuko Beheko Plazara irtetzen da.

Bigarren, hirugarren, laugarrengo pisoetan nabarmen da orain dela hamarkada (mende?) asko ez dela inor bizi. Estruktura bera egurrezkoa da, eta dauden gelak (gutxi) zumezko horma faltsuekin banatuta daude, gero gainetik karea emanda, aintzinako erara. Lonja haundiak daude, traste zahar asko, egur kargak, banastak... ezagun da biltegi modura erabilli izan dela urte askoan. Egoera penagarrian daude piso hauek, bere ertaroko estruktura eta leiho dotoreekin, bere sabai altuekin...

Baina bostgarrengo pisora heldu ginenean, segiduan ikusten zen aldaketa bat. Sukalde bat, ekonomika batekin; hormak karearekin zurituta; papelak, koltxoiak, armarioak, aulkiak... Orain dela urte gutxirarte bizirik egon den etxe baten oihartzunak, nahiz eta dena behearen gainean botata eta apurtuta egon. Eta hor hasi nintzen mintzen eta goibeltzen. Beheko pisuetako hondamendiak pena ematen zidan bai, hain etxe ederra usteltzen lagata ikustearekin. Baina hemen, hortaz gain, beste min gehigarri bat zegoen: hil berriko kulturarena. Handik eta hemendik ikusten genituen arrastoekin, papelekin, gelak miatzearekin batera, gertatutakoaren zatitxoak bildu eta ulertzen hasi ginen.

Abade bat bizi izan zen han, 80ko hamarkadararte gutxienez. Seguraski, bera hil zenean han geratu zen etxea, hutsik eta itxitta. Oinordekorik ez, bere gauzak jagoteko. Urteak pasatzen joan ahala, umeak -dena izorratzen duten ume puta hoiek behintzat-, bildurra gainditu eta abade horren etxea jarri zuten helburu modura. Konkistagai berri horretako atea zabaltzea ez zen lan gogorra izango. Hala, barrura sartzean itxitako etxe zahar bat topatuko zuten, dena armarioz, kajoiz, apalez eta liburuz beteta eta onena: zaindaririk gabe. ¡Zelako denporapasa guay'a! Kajoiak zabaldu, barruko guztia atera eta lurrera bota, altxorren baten bila. Topatuko zuten bai altxorren bat, seguru, eta baliorik ez zuten gauzak atera, apurtu, sakabanatu. Gure kalkuluen arabera 600 bat kilo "baliorik gabeko gauza" egongo ziren gure oinen azpian: liburuak (Orixe, Arturo Campion, Mitxelena, Nemesio Etxanizen obrak... bazterretan jaurtikita), aldizkariak (Euskaltzaindia, Jakin, Bascongada... euriak busti eta hautsak zikinduta), gutunak (ehundaka eskuizkribu lurrean nahastean, metro erdiko geruza bat osatuz). Hortaz gain arropak (izarak, sotanak, alzacuellosak....), koltxoiak, muebleak, sukaldeko tresnak... Ba zeuden botilak eta kontserba pote beteak ere bai, Don Rafael hil zenetik ukitu gabeak... Mutrikuko herriak apeztu zeneko 50garren urteurrenean oparitako zilarrezko plaka handi bat ere ikusi genuen, tertziopelozko estutxean. Ha zelako ironia: herriak abadeari errekonozimendua eman, eta gero behin bera hil ostean bere ondare guztia, jakituriaren tenplo xume hori, abandonatu. ¡Lotsa gogorra! Bizitza guztian zehar, batzutan nekez eta arriskuz seguraski, bildutako biblioteka hori holan ikustea lur jota laga gintuen, eta zihur egon abade horrek bere etxea holan ikusi ezkero, berriro hilko litzatekela penaz.

Sikieran ume apurtzaileak sartu beharrean lapurren bat sartu izan balitz, seguru nago haiek liburu guztiok etorkizun duinago bat izango zuketela, estimatzen dituen bateronbati salduta.

Mutrikuko Udal langile adeitsuen eskutik jakin izan ditugu Suilaingua etxe honi buruzko datu argigarri batzu. Madrileko familia aberats batena izan eta gero, jabe berri batek bereganatu zuen orain dela urte batzu. Haren esku dago orain beraz, eta noski, etxebizitza berriak eraikitzeko asmoarekin. Beharbada etxea berez noiz jauzteko zain egongo da, eraikuntza historiko bat zaindu beharrak ematen dituen buruhausteak sahiesteko (Markinako Kareaga torrearekin antzerako zerbait gertatzen da); holan jarraitu ezkero, ez dira urte asko pasatuko etxeak behea jo arte, papel eta guzti noski. Dena dela, seguraski etxearen edukina ofizialki jabearena denez, ezin da besterik gabe sartu eta gauzak eraman (nahiz eta umeak hala dabiltza aspalditik) artxibo batera eramateko. Hala ere, ez dugu uste zaila izango litzatekeenik hori egiteko baimena jasotzea etxearen gaur eguneko jabearen aldetik; errez ulertzen da berak ez diola etekinik atera ezta aterako Rafael Arrutiren liburutegiari. Gizalegez, normalena izango litzateke bere ardurapean dagoen kultur ondare hori hobeto zainduko duen norbaiten esku uztea. Elizak ere badu zeresanik hemen gure ustez.

Orain hitza mutrikuarrena da; Udala, Eliza eta etxearen jabearekin batera soluzio bizkor bat aurkitu beharko lukete, traba burokratikoen gainetik pasatu eta ondare hori zaintzeko. Pasatzen den egun bakoitzeko eten gabe ari da hondatzen, are gehiago euri egunetan, isilean.

Bengala gorria jaurtikita dago; inork ikusiko ote?