Santa Cruz apaiza
Bueno, halako baten jakin juat zeozer abare famosu honen gaiñian. Ba da markia gero, berak karlistadetan egindakuetatik 100 urte baiño gehixago pasau diran hónetan, ondiok entzutetsua izatia On Manuel xelebria.
“Orixe”n 1929ko liburu hau –hobeto esanda, apologixia- irakortzen nenguala, ba da pertsona bat behin eta barriro burura etorri jatana: Jose Luis Korta arraunlari-showmana. Honen modura, adimen gitxi eta karisma asko dakan pertsonajia jirudik Santa Cruz. Bere ekintzak ez ziran bape garrantzitsuak izan karlistadian martxan gorabeheran, baiña bere adoria eta testosterona usaiñari esker, jentian sinpatia guztiak jaso zittuen antza danez. Ha zelako pertsonajia.
Eta behin baiño gehixagotan pentsau juat karlisten moltzuan. Kulturarik bako jentia, ideal orokor pare batetik aparte (jangoikua eta lege zaharra) ideariorik ez zekenak, Santa Cruz moroko adoretsu, irreflexibo, integrista, fanatikuak. General azkar batek bere interesen bendian errez hartzekuak, “fuerza de choque” parebakuak. 36ko gerran Molak maisuki egin zeban moduan.
Idazlian integrismo eta intzentsu antza pizkat dispersau eta gero, liburua bera oso atsegiña dok irakortzeko. Euskeria aberatsa, herrikoia. Basarrittarren berba modu perifrastikua ederto jasotzen dabena –eta batzutan ulertzeko gatxa be, nahiz eta lexiko guztia ulertu, kostau egitten dok esanahixa harrapatzia-. Ia ba, Orixen beste zeozer irakortzen doten.
Euskal herri osoa huan karlista motel. Orain den bezala. Liberalak eta modernoak, Donostia eta bilbo hituan batez ere. Orain bezala. Kultura karlista huan lehen eta orain. Gure lege zaharrak zuen lege modernoak baino askoz ere aurrerakoiagoak dituk. Guardia zibila zer huan, karlista? Espainolak Liberalak hituan. Kubako sarraskitzaileak, ameriketako hiltzaileak eta abar liberalak hituan. Gora karlistak! Gora lege zaharrak! eta gora lege berriak! ( gureak badira) Espainolak erakutsi behar al digute moderno izaten? Mila urte igarota, ura bere bidean.... Zaindu hitzak eta ez horrenbeste epaitu...