Espainiako Guda Zibilleko kronologixia Euskal Herrixan - 1

360718 tagged map by user - Tagzania

360718:

• Golpistak Iruñeaz jabetu (erreketiak eta militarrak, Molaren agindupian).
• Errepublikazaliak Legutianon nagusi, eta tropak osatzen dittuez Gasteizerutz juateko,
• Golpistak Gasteizez jabetu; kolumna batek Legutianotik datozen errepublikazaliak geratu eta preso hartzen dittuez; Legutianon 21 guardia zibillez osatutako destakamentu bat geratzen da.
• Golpistak (militarrak) Loiolan akuartelatu.
• Errepublikazaliak Donostiako arma-dendak sakeatzen hasten dira 19.00ak aldian.
• Oreretan errepublikazaliak (komunistak) kalietan patrullatzen hasi.

360719 tagged map by user - Tagzania

360719:

• Golpistak Lekunberri-Betelu eta Aralarreko zonan.
• Golpistak Donostian babes billa: goizeko 4.00etatik billerak Gobernu Militarrian. Militarrak ez dira ados jartzen euren artian; gainera Guardia de Asalto, Carabinero, Guardia Zibil eta Mikelete gehixenak errepublikari fidel mantentzen dira.
• Errepublikazaliak (Guardia de Asalto, milizianuak) Donostiako kaliak patrullatzen.
• Sindikatuak greba orokorra deitzen dabe Gipuzkoan.
• Hondarrabixan, errepublikazaliak udatiarren kotxiak errekisatzen hasten dira.

360720 tagged map by user - Tagzania

360720:

• Golpistak (Cayuela) Altsasua okupatu.
• Irungo kaletan errepublikazale armatuak patrullatzen. Frente Popularrak hartzen dau herriko agintia eta armerixak asaltatu eta kotxe partikularrak errekisatzeko agindua emoten dau
• Hondarrabixan herriko agintia Frente Popularrak hartzen dau (Izquierda Republicana, sozialistak, komunistak eta abertzaliak). Greba orokorra agintzen da, bakarrik jateko dendak 8.00-10.00 ordutegixan zabaltzeko baimenakin. Hondarrera juatia debekatzen da, eta fronterako karabineruen guarniziñuan ordez milizianuak jartzen dira, kazako eskopetekin.
• Oreretan kale istilluak: milizianuak herriko eskumako jentia atxilotzen dabizela, Jose Maria Garcia Fuentes (Oreretako Circulo Carlistako idazkarixa) erahiltzen dabe Casa del Pueblorako bidian.
• Arrasaten, errepublikazaliak buruzagi karlistak atxilotzen dittuez, Bergarako kartzelara bidalduta. Miliziano destakamenduak Arlabango portuan kokatzen dira.

360721 tagged map by user - Tagzania

360721:

• Golpistak (Beorlegi) Iruñatik Berara heltzen dira.
• Errepublikazaliak Goizuetako zubixak lehertu.
• Miliziano taldiak Aiako Harrixan eta Pikoketan gotortzen dira.
• Golpistak goizian Polloe eta Ametzagañako muñuak okupatu. (Ametzagañan, Otxoki eta Uba artian zeguan "fuerte" batian gotortuta).
• Kolumna errepublikazale bat (Pérez Garmendia) Donostiatik urtetzen da Bittorixarutz, ha errekuperatzeko asmuakin.
• Legutianoko golpistak (guardia zibillak) Kruzetarutz doiaz Perez Garmendiari aurre egitteko; errepublikazaliak (Bilbotik etorrittakuak) orduan Legutiano hartu eta atzetik erasotzen detze, golpista guztiak preso hartuta.
• Hondarrabixan errepublikazaliak jente asko atxilotu, eta Udaletxeko pleno aretuan sartu.
• Oreretako miliziano taldiak Donostiako burruketara doiaz.
• Azkoitiako guardiazibillen komandantiak bando bat argittaratzen dau, ambiguo xamarra: "Don Felipe Sáenz de Urturi, Comandante del Puesto de la Guardia Civil de Azcoitia. Hago saber: Que habiéndose declarado el estado de Guerra en esta provincia, ruego al noble vecindario de Azcoitia, tenga mucha prudencia y calma en todos sus actos, haciendo saber que se castigará con todo rigor toda extralimitación que se observe tanto en unos como en otros. Azcoitianos todos, os recomiendo mucha calma y mucha prudencia". Segiduan 12 errekete azkoitiar, Pedro Alberdi buruzagi daukela, kuartelian sartu eta han gotortzen dira. Zumarragatik etorrittako milizianuen eragiñez, errendidu eta danak atxilotzen dittuez, guardiazibillen eta erreketien buruak izan ezik (iges egittia lortzen dabe).
• Tolosako erreketiak mendittik iges egitten dabe eta naparren kolumnekin bat egin.

360722 tagged map by user - Tagzania

360722:

• Golpistak (Ortiz de Zarate) Donezteben.
• Golpistak (Bikondoa) Betelutik Aralar exploratzen hasten dira; gabian soldadu batzu San Miguel in Excelsis-en geratzen dira eta bestiak Betelura doiaz bueltan.
• Irundik etorrittako milizianuak Endarlatzako zubixa lehertu.
• Golpistak (Beorlegi) ezin dira pasatu Endarlatzatik Bidasoatik aurrera egitteko, beraz Aiako Harrirutz hartzen dabe.
• Hondarrabixan “toque de queda” ezartzen da, eta herriko milizianuak Irun eta Donostiara juaten dira.
• Golpistak (Tutor) Leitzan.
• Egunsentixan, Loiolako golpistak Donostia eraso. Kale burruka gogorren ostian, errepublikazaliak kalietaz jabetzen dira eta golpistak Maria Cristina hotela, La Equitativa eraikiña (Santa Catalina zubi inguru gaiñeko talaixia), Gran Casino (gaurko Udaletxia), Club Nautikua eta Gobernu Militarrian gotortzen dira. Tellatuetan frankotiradoriak (“pacos”) jartzen dittuez.
• Errepublikazalien erresistentzia gune nagusixa CNT sindikatuko egoitzan inguruan sortzen da (Larramendi kalia), Urbieta eta Sagrado Corazon eskolekin batera defentsa-lerro bat osatuta. Militarrak artillerixa pieza bi dauke, eta burruka gogorrak dagoz pegoraz pegora posiziñuak irabazteko. Burruka hónetan hiltzen da Garcia Benitez teniente golpistia, Urbieta kaleko etxe batian.
• Errepublikazalien kolumnia (Perez Garmendia) Arrasaten doia Bittorixarako bidian, baiña Donostiako burrukena entzunda, bueltatzia erabagi eta Eibarrera doiaz Arrasateko kuarteleko 30 guardiazibillekin batera. Bilbotik Guardia de Asalto kolumna bat (166 lagun) gehitzen jake. Donostiara Bilboko errepidetik eta trenbidetik sartzen dira goizeko 9.00ak aldian, golpisten retaguardiatik.
• Militarrak inguratuta geratzian Loiolara erretiratzen dira. Egun osua kale burruketan pasa eta gero, illuntzixan errepublikazaliak gotorleku golpista guztiak errekuperatu dittuez, Maria Cristina, La Equitativa eta Loiola (Ametzagaña, Aldakonea, Egia auzoko goikaldeko posiziñuekin) izan ezik.
• Arratsaldian errepublikazaliak San Marcos fuertiaz jabetzen dira. Loiolako militarren posiziñuak bonbardeatzen hasten dira, baiña espoleta bako obusekin (kalte gitxi).
• Errepublikazaliak Legutiano ezin defendiduta, Otxandianora erretiratzen dira.
• Golpistak (Alonso Vega) Gasteizetik urten eta Legutiano okupatu; hiru hegazkiñekin Otxandiano bonbardatu eta 30 zibil hiltzen dittuez.

360723 tagged map by user - Tagzania

360723:

• Golpistak (Beorlegi) Oiartzungo Goikoetxea basarrixa (Altzibar auzua) okupatzen dabe, burruka gogor batian.
• Errepublikazaliak (250 guardiazibil, 70 karabiñero eta miliziano asko) Oiartzundik kontraeraso. Zabaldi (Zabale?) izeneko muñuan akorralatuta geratzen dira 150 golpista.
• Golpistak (Bikondoa) Betelutik Gipuzkoarako errepidian zihar doiaz Araxes ibarretik. Mugako mikeletiak, tiroteo baten ostian, erretiratu eta golpistak okupatzen dabe euren etxia.
• Golpistak (Tutor) Leitzatik Gipuzkoarutz, Urtoko mikelete postuari eraso. Erasuan aurretik arengak bota, eskoletan kruzifijuak jarriarazi, bandera errepublikanuak erre, "Oriamendi" eta "Gernikako Arbola" kantatu, eta "¡Viva Cristo Rey!" eta "¡Navarra contra Rusia!" oihukatu egitten dabe golpistak.
• Goizian, anarkistak "Xauen" torpederua asaltatzen dabe Pasaian eta Donostia parera daroie. Golpistak tiro egitten detze kañoiekin Ametzagañatik, eta Urumeako bokalera mobitzen da. Bertatik Maria Cristina hotelan kontra tiroka hasten dira errepublikazaliak; golpistak prisioneruak jartzen dittuez burdin-hesixetan, eskudo legez. Itxasotiko erasua aprobetxatuta lihorrekuak (guardiazibillen komendantia buru daukela) hotelan sartu eta errekuperatzen dabe. Gero “La Equitativa” eta Estacion del Norteko jardinak hartzen dittuez (bertatik golpistak Kursaal eta Santa Catalina zubixen pasua oztopatzen zeben) eta tiroteo gogorren ostian golpistak Aldakonea eta Ametzagañako posiziñuak abandonatzen dittuez. Bertatik, milizianuak Loiolako kuartelen barrukaldia dauke bistan, tiro egitteko moduan. Golpistak Polloen mantentzen dira frankotiradoriekin.

360724 tagged map by user - Tagzania

360724:

• Golpistak Altsasutik datoz eta Zegama okupatu.
• Golpistak (Ortiz de Zarate) etsi egitten dabe Gipuzkoara Goizuetako bidetik sartzeko ahaleginetatik (resistentzixia nun?) eta Oiartzunerutz jotzen dau Beorlegiri laguntzeko. Lesakan egitten dabe gabia.
• Golpistak (Malcampo) Lizarrustin.
• Golpistak (Tutor) Urtotik Berastegira heldu eta okupatu.
• Polloen azken burrukak. Errepublikazaliak inguru guztia kontrolatuta dauke, militarrak Loiolan gotortuta.

360725 tagged map by user - Tagzania

360725:

• Golpisten (Ortiz de Zarate) avanzadilla batek (requete) gabia Aritxulegin pasatzen dau.
• Golpistak (Cayuela) Altsasutik heldu eta Idiazabal okupatu.
• Golpistak (Malcampo) Lizarrustitik heldu eta Ataun okupatu.
• Golpistak (Albizu) Seguran.
• Bikondoan ordez, Becerra jartzen da Araxestik datozen golpisten buru eta Lizartza okupatzen dabe, burruka motz baten ostian. “En las lomas de Otola y Azpaizu (sic)” geratzen dira, Leaburu hegoaldian. 135 soldadu inguru.
• Tutor (280 requete) Belauntzatik Leaburu ingurura heltzen da. Becerran kolumniakin bateratu eta Latorren agindupian geratzen dira (415 gizon guztira).
• Errepublikazaliak golpistak Beasainerutz datozela dakuste, miliziano gehixenak Donostiako burruketan dabizela. Eibarko udaltzain, sereno eta boluntarixo batzu doiaz defenditzera, Amos Ruiz udatzainburuan gidaritzapian; Beasaingo guardiazibillen kapittan Alejo Beñaranekin antolatuko dabe defentsia.
• Goizian, Hondarrabixan EEBB-etako gerraontzi batek atrakatzen dau. Marine armadunak jaisten dira Frantzia eta EEBB-etako enbajadorien txaletak babesteko.

360726 tagged map by user - Tagzania

360726:

• Ortiz de Zarate Lesakatik Oiartzunera dator Aritxulegitik behera, eta Altzibarren geratu biharra dauka "a causa del fuerte tiroteo".
• Los Arcos-en kolumna golpistako 300 soldaduak Ergoienera heltzen dira Aiako Harrittik, Beorlegi eta Ortiz de Zaratekin bat egitteko.
• Golpistak (Malcampo) Lazkano okupatu. Cayuela eta Albizukin bat eginda Beasaini erasoka hasten dira.
• Beasainen errepublikazaliak (Ruiz eta Beñaran) beste herrixetan baiño erantzun gogorragua emoten detze, eta erasuari eutsi.
• Abioi errepublikazaliak Loiolako kuartela bonbardeatu.

360727 tagged map by user - Tagzania

360727:

• Oiartzun ebakuatuta dago eta indar golpistak okupatzen dabe (1800 soldadu): "Habiendo pasado la noche las fuerzas del C. Beorlegui en las primeras casas de Oyarzun y las del Coronel Ortiz de Zárate en el barrio de Alcíbar a las ocho de la mañana se puso en marcha toda la columna al mando del Coronel Beorlegui y en correcta formación entró en Oyarzun con gran entusiasmo de las fuerzas que vitoreaban a España. Se colocó en el Ayuntamiento la bandera nacional. Después de un corto descanso a la tropa se avanzó en dirección a Rentería por la carretera directa la Columna del Teniente Coronel Los Arcos, por la de Hernani la del C. Ortiz de Zárate".
• Golpistak Oreretari erasua hasi: herrixan sarreran errepublikazaliak erresistentzia gogorra egitten dabe. Kolumnian operaziño diarixuan arabera: "La primera [compañía García del Pino] llegó hasta la misma entrada de Rentería donde sostuvo un combate castigando duramente al enemigo con el fuego de una pieza de artillería. También se tiroteó un tren blindado procedente de Irún arrancándose los raíles para evitar la retirada. La columna Ortiz de Zárate llegó también a las proximidades de Rentería por el S.E. Después de esta primera operación la primera C. se replegó sobre Oyarzun buscando mejor emplazamiento para la batería y bombardear Rentería y el F. San Marcos. La segunda C. se replegó al barrio de Ugaldetxo en cuyas casas quedó el T. Coronel Gíl de Arévalo con todo el R. de Lácar. Durante la tarde siguió el paqueo con intermitencia"
• Golpistak Beasain konkistatu; 60 pertsona afusillatu eta erreketiak etxiak sakeatzen dittuez.
• Loiolako kuarteletako golpistekin negoziaziñua.
• Gipuzkoako Junta de Defensa sortzen da.
• Hondarribiko Guadalupeko soldadu errepublikazaliak amotinatu eta fuertiaz jabetzen dira, euren komandante Juan Grajera atxilotu eta Udaletxera eruanda. Hurrengo egunetan beste 100 bat preso sartuko dittuez bertan.

360728 tagged map by user - Tagzania

360728:

• Errepublikazaliak Irunen konzentratzen (300 karabinero eta 3.000 miliziano). Lokomotora bat blindatu, ametralladora birekin ekipatu eta Endarlatzararte juan-etorrixan ipintzen dabe. Santiagomendi, Agerreburu (Santa Barbara), San Marcos eta Txoritokietako fuerteak euren esku dagoz eta bertatik golpistak bonbardeatzen saiatzen dira eten barik.
• Golpistak Orereta erasotzen dabe goizaldian. Oiartzun eta Hernaniko errepidien arteko zonan tiroteo latzak. Golpistak Oreretako Agustinetako auzora heltzen dira, San Marcostik datorren bonbardeo pian.
• Errepublikazaliak (Perez Garmendia) Oreretako lehelengo etxietan jarri dabe defentsa-lerrua, Oiartzungo errepidia kontrolpian daukela. Elizako dorrian ametralladora bat ezartzen dabe.
• Golpistak (Garcia del Pino) Arkaleko atxak okupatzen dittuez, Irungo errepidian gaiñeko talaixa garrantzitsua.
• 11.00etan Loiolako golpistak errenditzen dira. Errepublikazaliak ofizialki kuartela okupatu baiño lehen, anarkistak sartu eta arma gehixenetaz jabetzen dira.

360729 tagged map by user - Tagzania

360729:

• Oreretan, errepublikazaliak Agustinetako golpistei eraso eta atzerarazten dittuez. Golpistak (Vilanova) Oiartzunera erretiratzen dira, zaurittutako 6 errekete abandonatuta (errepublikazaliak atxilotu eta Oreretan afusillatzen dittuez).
• Hurrengo egun bixetan posiziñuak ez dira aldatuko. Gudaroste nazionalak Oiartzunen metatzen dira (2.372 soldadu), aurreneko posiziñuak Ugaldetxo-Arkalen daukezela.
• Golpistak Ordizia okupatu.

360730 tagged map by user - Tagzania

360730:

• Golpistak (Latorre) Leaburu eraso. Artillerixiakin “terrenua prestatu” eta gero, infanterixiak eraso eta okupatu; Txaramara heltzen dira.
• Errepublikazaliak (abioiak) Leaburu eraso.
• Errepublikazalien Tolosako defentsa-lerrua osatu dabe hego-ekialdian: Uzturre, Izaskun mendixak eta San Blas kanposantu ingurua. Gaurko egunez hónek defentsok Loiolatik ekarrittako kañoi bikin osatzen dira, San Blasko Muxika basarrittik tiroka.
• Errepublikazaliak (milizianuak, Conde-ren agindupian) Ordizian kontraeraso eta atzera okupatu. Baja asko, tartian Conde bera. Montaud (Gipuzkoako komandante militarra) Oriako frentia ikuskatzera dator.
• Errepublikazaliak (komunistak) Ondarretako Espetxe Probintzialian sartu eta 53 preso golpista afusillatu.

360731 tagged map by user - Tagzania

360731:

• Oriako tropa errepublikazalien buruzagi barrixak (Eduardo Urtizberea, mikeletien kapittana), Montaud-en aginduz, 100 gizoneko 3 kolumna antolatzen dittu mikelete, guardiazibil eta milizianuekin Ordizia parian golpistei eusteko. Batzu fusillekin, baiña gehixenak pistola eta eskopetekin; gaiñera, 3 kolumnen artian ametralladora eta mortero bat. Urtizbereak ekialdeko egiko basarrixak okupatzen dittu, Oria ibarrian gora, baitta ur deposittuak be.
• Tolosan, errepublikazaliak faszisten etxiak miatzen dittuez, armak, muniziñua eta dokumentuak topatuta; 200 eskumatiar atxilotzen dittuez, euretatik 14 karlista Donostiara eruan eta Paseo Nuevuan afusillatuta; kartzelako zuzendaritzian konfiantzazko jentia ipintzen dabe; guardiazibillen kuartelian ezkutatuta zeguazen ametralladora bi -herriko bakarrak- milizianuen esku lagatzen dittuez.

360801 tagged map by user - Tagzania

360801:

• Golpistak Ordizia okupatu, erresistentzia barik.
• Errepublikazaliak (milizianuak) Plazaolako trenari eraso Ollokin. Erreketiez beteta datorren Iruña-Donostiako trena deskarrilatu eta gehixenak mendixetan gora doiaz iges eta dozena batzu preso hartzen dittuez Gaztelu, Leaburu, Izaskun eta Lazkano inguruan.
• Orereta eta Iruneko anarkistak Aiako Harrira erasua prestatzen dabe portuetako bihargiñekin, Oiartzungo golpisten hornikuntzia oztopatzeko operaziño batian. Errekonozimenduetan, avanzadilla batek (Likiniano) golpistekin topo egitten dau San Anton ermittan (Endara), eta tiroteuen ostian errekete bi atxilotzen dabez. Arratsaldian, tropak Aiako Harrirutz egitten dabe, Pikoketa, Erlaitz eta Pagogañan gotortuta mugararteko frentia osatzeko asmoz. Trintxerak eta fosuak egitteko lanak hasten dira. Errepublikazaliak linea bi izango dabe Irun babesteko: lehelengua Pikoketa-Erlaitz-Gorostiaga-Pagogaña-Endarlatza, bigarrena Elatzeta-Zubeltzu eta Punttako karabiñero kuartela. Azken gotorlekua Aldabe mendixa da (San Marcial), Irun inguruan.
• Abuztuko lehelengo egunetan, Azpeittiko eta Eibarko Junta de Defensak sortzen dira. Azpeittikua nagusiki abertzalia, Eibarkua sozialistia, “de facto” autonomuak dirala (Junta de Defensa de Gipuzkoak Bidasoa aldia kontrolatuko dau bakarrik).

360802 tagged map by user - Tagzania

360802: errepublikazaliak Oiartzungo golpistak jazartzen.

• Golpistak Oiartzun ebakuatu, San Marcosetik datozen eten bako bonbardeuengaittik (200 inpaktu Abuztuan 2xan bakarrik).
• Errepublikazaliak (anarkistak) Aiako Harrixaz jabetu dira. Tornola aldian emboskadia egitten detze Lesakatik Oiartzunera datozen abastezimendu convoyei.

360803 tagged map by user - Tagzania

360803: EAJ gerran sartu; Frantzian traiziñua.

• EAJ-k errepublikian alde egittia erabagitzen dau, eta gerran sartzen da. Bere miliziak osatzen hasten da (gudarixak), Candido Saseta militarran agindupian.
• Frantziak “Comité de No Intervención” sortzen dau, errepublikazalien artian “Comité de Cerrar los Ojos y Ver” izenez ezaguna. Traiziño haundi baten legez hartzen da, Frantziak Espainiako Errepublikia armaz hornitzeko konpromezua hartuta zeukan-eta.
• Hurrengo egunetan, golpistak aprobisionamendua sigurtatzeko maniobrak: Latorre Munaundin kokatzen da (Oiartzungo Iturriotz auzuan).
• Aiako Harrixa-Pikoketa-Pagogaña lerrua erreforzatzera 30 neska-mutil anarkista doiaz, arrantzale gehixenak desertatu ostian.

360804 tagged map by user - Tagzania

360804: golpistak Tolosarutz doiazela, frente bat osatzen da Orian; Aiako Harrixan burrukak.

• Golpistak (Cayuela, 1000 soldadu) Ordiziatik aurrera mobitzen hasten dira, Tolosa inguruan Latorrekin bat egitteko: kolumna bat (Aldir) Oriako ezkerraldetik Itsasondorarte heltzen da, eta beste bat (Baeza) Oriako eskumaldetik Zaldibia eta Abaltzisketararte.
• Errepublikazaliak Tolosa babesteko lehendik zeuken linea defensibua Alegia-Orendain-Gaintza-Aldabako posiziñuekin osatzen dabe.
• Aiako Harrixan inguruetan, illuntzixan, errepublikazalien (Likiniano) eta golpisten (Garcia Valiño) arteko burrukak.

360805 tagged map by user - Tagzania

360805: Oria ibarrian eta Aiako Harrixan burruka gogorrak.

• Cayuelak indarrak barriro banatzen dittu: Aldir-ek Aldaba konkistatzen dau. Gual-ek Gaintza eta Orendain erasoten dau, baiña artillerixiak erantzun eta atzera eragitten detza.
• Goizian Aiako Harriko burrukak darraixe, errepublikazaliak hildako 1 eta 3 zaurittu, golpistak hildako 2. Anarkistak Aiako Harriko gotorlekuetara erretiratzen dira goizian. Arratsaldian, erreketiak Aiako harrixa eraso “¡Dios. es justo! ¡Dios es vengador! ¡Viva Cristo Rey!” eta anarkistak “¡Viva la República! ¡Viva la Anarquía!” oju eginda. Ordu biko burruka bortitzen ostian, illuntzixan anarkistak Pikoketarutz erretiratzen dira, soldadu gitxiko erreten suizida bat lagata (Roque izeneko baten agindupian).

360806 tagged map by user - Tagzania

360806: golpistak Oria ibarrian behera, eta Aiako Harrixa hartu.

• Golpistak errefuertzuak jaso (250 falangista) eta Gaintza eta Orendain konkistatzen dittuez.
• Milizianuak Tolosara erretiratu.
• Anarkistak Pikoketara heltzen dira egunsentixan. Tiroteo haundixa eta eztandak entzutzen dabez Aiako Harrixan, eta handik gitxira bandera hori-gorrixa ikusten dabe puntan.

360807 tagged map by user - Tagzania

360807: golpistak Alegian.

• Alegia konkistatua.

360808 tagged map by user - Tagzania

360808: errepublikazaliak Oiartzungo golpistak jazartzen.

• Errepublikazaliak Oiartzun bonbardeatzen darraixe. Militarren aginte postua udaletxian dago, eta obus batek joten dau teillatua apurtu eta atxilotu bi larri zaurittuta. Beorlegik aginte postua Ergoienera aldatzia erabagitzen dau. Abuztuan 3tik 10era 48 baja izan dittuez golpistak bonbardeuengaittik, 39 zaurittu eta 9 hildako.

360810 tagged map by user - Tagzania

360810: Tolosa inguratuta.

• Golpistak (erreketiak), Uzturre gainian, Tolosa inguratuta. Arratsaldian avanzadilla batek Tolosako Geltokixa eta Papeleria okupatzen dittu, abioi errepublikazalien bonbardeopian. Errepublikazaliak San Blas eta Izaskuneko posiziñuak abandonatu eta Tolosako herrira erretiratzen dira; bertan, Foruen zubixa eta San Francisco kaleko barrikadak dira azken defentsa-lerrua. Golpistak aurrez-aurreko erasua sahiestuta, Oria ibarra darraixe errepublikazaliak inguratzeko asmoz. Gabian, errepublikazaliak Tolosa ebakuatu.

360811 tagged map by user - Tagzania

360811: Tolosa hartuta; golpistak Bidasoan erasua hasi.

• Golpistak (Cayuela) Tolosa hartu.
• Molak Beorlegiri Erlaitz-Pagogaña ingurua erasotzeko aginduka dabil, Irun eta Hondarrabixan erasua prestatzeko. Errefuertzuak eten barik heltzen dihardue Oiartzunera, eta 3000 soldadutara heldutakuan golpistak aurrera egitten dabe. Egunsentixan Los Arcosek Pikoketa eraso; burrukan bertan 9 anarkista hiltzen dira; golpistak nagusittu eta gero beste 7rak afusillatzen dittuez (tartian 20 bat urteko emakume bi -propaganda golpistiak prostitutatzat joko dittuenak- “¡viva Rusia! esanda eta ikubilla aidian hiltzen dira). 16rak fosa baten bertan lurperatuko dittuez. Ostian, Los Arcos Gorostiaga mendiraiñok jarraittu eta Hermosillak Aiako Harri inguruko azken errepublikazaliak bidaltzen dittu.
• “Almirante Cervera” (“Almirante Pirata”, errepublikazaliendako) eta “España” itxasontzi golpistak lehelenengotz Donostia bonbardeatu.

360814 tagged map by user - Tagzania

360814: golpistak Oria ibarrian behera Donostiarutz; errepublikazaliak Oarsoaldeko defentsa-lerrua Donostia hegoaldetik zabaldu; errepublikazaliak Azpeittiko defentsarako biharrian.

• Tolosako indar golpisten berrantolaketia: 2500 soldadu, hiru taldetan: Cayuela, Latorre eta Gonzalez Unzalu. Helburu nagusixa: Oria ibarrian behera Andoain hartu, Donostia presionatu eta Oiartzun inguruko golpistekin bat egitteko. Beste helburuak: Tolosa sigurtatu eta Azpeittiko errepidia moztu.
• Errepublikazaliak (gudarixak) Azpeittia inguruan defentsa-lerro bat antolatzen dabiz.
• Errepublikazaliak Tolosatik Andoainera erretiratu eta Buruntza-Santa Barbara-Oriamendi-Santiagomendin eratzen dabe defentsa-lerrua, Astigarraga-Orereta zonakuakin bat eginda.

360815 tagged map by user - Tagzania

360815: golpistak Orian behera, eta Bidasoaldera errefuertzuak.

• Golpistak (Latorre) Berastegira itzultzen dira.
• Errefuertzo golpistak (Ortiz de Zarate) datoz Aiako Harri ingurura, Erlaitzeko erasuan Los Arcosi laguntzeko.

360816 tagged map by user - Tagzania

360816: Andoain inguratuta; Bidanian burrukak; Irungo 1º defentsa lerrua gaindituta.

• Golpistak (Latorre) Berastegittik Andoainera abixatzen dira Leizaran zihar, Goiburuko San Esteban ermittararte helduta.
• Golpistak (Cayuela) Zizurkil, Aduna eta Sorabilla okupatu.
• Golpistak (Gonzalez Unzalu) Bidaniarutz doiazela Azkoitiko errepublikazaliekin (gudarixak) egitten dabe topo; burruken ostian Tolosara erretiratzen dira.
• Errepublikazaliak Andoain ebakuatu.
• Golpistak Erlaitz erasotzen dabe Aireko Palazioko errepidetik. Asko kostata (12 hildako -tartian Ortiz de Zarate- eta 60 zaurittu), arratsaldian gotorlekuaz jabetzen dira. Orduan Pagogañako errepublikazaliak (50 karabiñero, 15,5 mm-tako kañoi bakarrakin) posiziñua abandonatzen dabe isolatuta geratzeko arriskuangaittik.
• Golpistak Endarlatzan eraso (falangistak, Pelegrí-n agindupian). 250 gizon dagoz gotortuta bertako eraikiñetan, tren blindatuan laguntziakin. Arratsaldian Erlaitz galdu dala jakinda, errepublikazaliak trenian hanka egitten dabe, Irungo defentsako lehelengo lerrua guztiz deuseztatuta.

360817 tagged map by user - Tagzania

360817: Donostia-Bidasoa inguruko lakirixua estutzen; burrukak Urola-Kostan

• Golpistak Andoain okupatu.
• Golpistak (Gonzalez Unzalu) Urkizun gotortzen dira, Azpeittiko karreteria bistan daukela.
• Errepublikazaliak Azpeitittik Tolosarutz datoz, pizkaka mendi puntak aseguratzen.
• Bidasoaldian errepublikazalien berrantolakuntzia. Lehelengo defentsa-lerrua galduta, Guadalupeko fuerteko baterixen tiropeko eremuan indartzen da bigarrena: Puntta-San Marcial-Zubeltzu-Elaitzako gaztelua. Artillerixa eta abioiekin posiziño golpistei (3000 bat soldadu) bonbardeuak.
• Golpistak “Almirante Cervera” eta “España” itxasontzixetatik Bidasoako posiziño errepublikazaliak (3000 bat soldadu) bonbardeatu.

360819 tagged map by user - Tagzania

360819: golpistak Bidasoan ezin pasatuta; errepublikazaliak presuak afusillatu.

• Beorlegin golpistak (Garcia Valiño eta Los Arcos) frentian ezkerrekaldia eraso (Elaiza eta Zubeltzu). Burruka gogorretan pasatzen dabe eguna, posiziñuak esku batetik bestera pasatzen dabizela; azkenian golpistak atzera egitten dabe 20 prisionerokin (gero afusilatu egingo dittuezenak).
• Guadalupen, errepublikazaliak 13 preso golpista afusillatu, itxas bonbardeuengaittik errepresalia modura.

360822 tagged map by user - Tagzania

360822: Urola-Kostan mobimenduak; golpistak Bidasoa itxasotik eraso.

• Golpistak Belkoain mendixa okupatzera doiaz, abandonatua dagoelakuan; baiña Azpeittittik etorrittako errepublikazaliak topatzen dittuez, eta atzera egin.
• Golpistak ("Almirante Cervera" eta "España" itxasontzixak) Guadalupe bonbardeatu.

360823 tagged map by user - Tagzania

360823: Andoainen, golpistak Belkoain hartu eta Buruntzari lehelengo erasua.

• Golpistak Belkoain okupatu.
• Golpistak Buruntza eraso. Derrepente basarrira heltzen dira, baiña kontraerasuak atzerarazten dittu.

360824 tagged map by user - Tagzania

360824: Irun aidez bonbardatuta; bigarren burrukia Buruntzan.

• Golpistak (abiaziñua) Irun bonbardeatu.
• Golpistak Buruntza eraso eta atzera egin, bigarrengotz.

360825 tagged map by user - Tagzania

360825: Buruntzan hirugarrengo burrukia

• Golpistak Buruntza eraso eta atzera egin, hirugarrengotz

360826 tagged map by user - Tagzania

360826: Irunen gaineko erasuak gogortzen; Buruntzan laugarren eraso frakasatua.

• Golpistak (Beorlegi) Irun erasotzen dabe bigarrengotz 3 kolumnakin, eta errepublikazaliak eutsi: 1. Eskumaldetik Galvis Bidasoan behera dator, eta Puntta-kuen erantzunak geratzen dau. 2. Erditik Los Arcos-ek Deskarga okupatzen dau eta Aldabe (San Martzial) eraso, baiña erantzunan aurrian atzera egitten dau. 3. Ezkerretik legionarixuak Elaiza eta Zubeltzu eraso, baiña azkenian Erlaitzera erretiratzen dira.
• Biriatu, Behobia eta Hendaiako muiñuetan millaka ikusle dagoz egunotan prismatikuekin, Bidasoa ezkerrekaldeko burrukei begira.
• Golpistak Buruntza eraso eta atzera egin, laugarrengotz.

360827 tagged map by user - Tagzania

360827: golpistak Irunen hirugarrengo eta Buruntzan bostgarrengo eraso/porrotak.

• Golpistak (Beorlegi) hirugarrengo erasua Irungo defentsei, frakasua bebai. Atzo eta gaurko eraso frakasatuetan golpistak 100 baja izan dittuez (hortik 25 hilda).
• Golpistak Buruntza eraso eta atzera egin, bostgarrengotz.

360828 tagged map by user - Tagzania

360828: Buruntzan seigarrengo batallia.

• Golpistak Buruntza eraso eta atzera egin, seigarrengotz. Burruka gogorrena da gaurkua.

360829 tagged map by user - Tagzania

360829: Buruntza zazpigarrenian konkistatuta; golpisten indar metaketia Andoainen.

• Golpistak Buruntza eraso zazpigarrengotz, eta hartu. Guztira 80 hildako izan dittuez.
• Frentia estabilizatzen da Oiartzun - Andoain - Tolosa - Alegia - Ordizia - Beasain konkistatuen mugetan.
• Golpistak Andoainen dagoz posiziñuak finkatzen eta Hernani inguruko defentsa-lerrua gainditzeko errefuertzuen zain, Donostia hegoaldetik erasotzeko. Errepublikazalien artillerixa eta hegazkiñen bonbardeuak eten bakuak dira, eta hildako zibillak eragitten dittu.
• Golpistak (“Velasco” itxasontzixa) eta hegazkin italianuak Donostia bonbardeatzen dihardue egunotan.

360830 tagged map by user - Tagzania

360830: Irungo bonbardeua hasten da.

• Golpistak (Beorlegi) hiru eraso ostian Irungo defentsak pasatu ezinda, estrategiaz aldatzen dabe. Artilleria pesaua eta hegazkiñen bittartez Irungo herri kaskua bonbardeatzen hasten dira; Irungo biztanle asko iges doiaz herrittik (30ian bertan 2000 pertsonak hanka). Hendaiako tren geltokixan armaz betetako 4 bagoien ondotik pasatzen dira, katalanak bialdu eta frantziar agintarixak blokeatutakuak.

360901 tagged map by user - Tagzania

360901: golpistak Irun laugarrengotz eraso, estrategixia aldatuta.

• Goizian, golpistak Irun bonbardeatzen diharduela, Los Arcos birrittan saiatzen da Zubeltzu hartzen; ez dau lortzen, eta eguardirako golpistak 100 baja dittuez. Arratsaldian, Irungo bonbardeua darraixala barriro saiatzen dira, baiña hegixetako basarri batzu okupatuta; hortaz gain, Bunaniarri eta Bianditz mendatian kokatzen dira Beorlegin kolumnian ezkerra babesteko. Gero eta baja gehixago dauke (gaurko egunez 20 hildako) eta errepublikazalien lerrua ez da mobitzen.

360902 tagged map by user - Tagzania

360902: golpistak Irungo defentsa lerrua bostgarrenian hautsi.

Golpistak Irun eta bere defentsa-lerrua gogor bonbardeatzen dabizela:

• Legionarixuak Aldabe mendixa eraso. Errepublikazaliak trintxera eskalonatuak dittuez; golpistak bata bestian atzetik hartzen dittuez goizian, baja askokin.
• Puntta eraso eta okupatzen dabe golpistak, aurrez-aurreko burruka gogorren ostian.
• Errepublikazaliak San Marcial ermittara erretiratu, eta golpistak artillerixian bertara zuzendu; illuntzixan errepublikazaliak erretiratu eta golpistak ermittia okupatu.

Egun horretako girua San Martzialeko trintxera baten, Manuel Chiapusok kontatuta: “Al bombardeo aéreo siguió una lluvia de morterazos. He aquí otra arma que se presentaba terriblemente eficaz: el mortero. En las filas populares abría brechas por el piloneo y la puntería. El enemigo preparaba un nuevo ataque. Era la táctica. Así fue. No tardó en salir de sus posiciones a pecho descubierto dando gritos de ánimo para enardecerse. -Dejar, dejar que se acerquen--gritaba Juan, pegado a una ametralladora pesada. Los moros avanzaban falda arriba. El les seguía con la mirada sin perderles de vista ni un segundo. -¡Venga, muchachos! !Fuego! Las balas sembraron de cadáveres las filas de los atacantes, pero siguieron avanzando. Unos se acercaban ya a las alambradas, mandados por un oficial, para cortarlas y favorecer el asalto de las trincheras. -Preparar las piñas-gritó Liquiniano en medio del tableteo de las ametralladoras. Los milicianos se las quitaban de las cinturas y desde la misma trinchera las arrojaban contra los asaltantes. En medio de un ambiente atronador el asalto fue contenido una vez más. El enemigo se retiró bastante diezmado, dejando en las alambradas y en toda la falda cadáveres. Ya restablecido el silencio de las armas, los milicianos se reían alegremente comentando las incidencias del combate con la delicia de haber salido del peligro. Juan, rozando el tubo de la ametralladora con los dedos, gritaba: -Está ardiendo... No se puede ni tocarlo. -Qué manera de escupir-subrayó Liqui. Si tuviéramos veinte como ésta, ya podrían venir, ya...”.

360903 tagged map by user - Tagzania

360903: Irungo ebakuaziñua; muga internazionala mantentzeko azken burrukia.

• Errepublikazaliak, defentsa-lerrua galduta, azken burruka bat egitten dabe Behobiako mugia mantentzeko. Golpistak Punttan konzentratzen dira goizian zihar; eguardixan Behobiarutz hasten dira errepide eta ibaiondotik, artillerixiakin lagunduta. Kostata aurreratzen dira artasoruetatik, errepublikazalien erantzuna dala eta (azken posiziñuak zubixan bertan). Illuntzerarte irauten dau tiroteuak, golpistak Behobia hartu ezinda eta 10 hildakokin. Gabe osuan frankotiradoriak jarduten dabe “paqueuan”, eta bonbardeua hasten da barriro (posporo-fabrikia eta Irungo geltokiko hainbeste almazen hondatuta).
• Errepublikazaliak Irun ebakuatu: herrittarrak eta tropak Donostiara doiaz.

360904 tagged map by user - Tagzania

360904: golpistak mugan; errepublikazalien erretirada orokorra.

• Golpistak Behobia okupatu goizeko 6.00etan.
• Errepublikazaliak (anarkistak) erretiradan Irun erre.
• Errepublikazaliak (Guadalupeko guarniziñua) fuertia abandonatu, presuak bertan lagata.