Slovakiako Ziordian
Velkáa Lesna, 2004ko Urrillak 14ko arratsaldia.
Rojkoven herrittar xehien etxe tipiko baten genguazela uste genduan, baina hamen egunetik egunera errekorrak apurtzen gabizak. Adibide bat ipintziarren: turistikuena Lekeitxio bada, Praha izango litzakek; Goizueta besain turistikua izango dok Rojkov; eta Velkáa Lesna, Polonixako mugan dagoen herri minuskulo hau, Ziordia besain turistikua izango litzakek... "Dzémiak" (patata) eta "pásternak" (arbi moduko sustrai bat) soroz inguratuta dagoan herri txiki txiki bat dok, eta gu gagozen etxia Transilvania eta halakoei buruzko erreportaietako argazkixetan ikusi izan dittudazen modukua dok. Egur baltza, junturak masa batez beteta gero urdiñez pinttatuta, eguzkiloren irudixak marraztuta eta lurrazpixan bodega illun bat. Hau ez da alokairuzko basarri bat. Maia'ren lagun batek lagatakua dok, eta seguraski bere familixia bizi zan hamen harik eta Poprad'era (hamen inguruko hiririk haundiña) juan zan arte. Hala emoten jok behintzat, etxiak daukazen gauzei erreparatuta. Seguraski urtian behin edo etorriko dittuk hona, edo igual gitxiago, masmaretxien tamainuarengaittik.
Slovakia ekialdeko basarri tradizionalak estruktura jakin bat jaukek, antza. Bi edo hiru eraikuntzaz osatzen dittuk, erdixan plazatxo edo larrain moduko bat lagata. Egur enborrez eginda jagozak, pagua edo, eta zeozerrekin illunduta (gasoilla, igual denporia bera?). Gero batzu kariarekin estalitta dagoz eta gero kolorez pinttatuta (adibidez ikusi genduan Vlkolinetx herri ederra), edo eskualde honen kasuan legez, enborrak lagatzen jittuezen tartiak bakarrik betetzen jittuez kare koloredunez, eta egurra agerixan. Logela bakarra jaukek, familixa guztia han lo egitteko. Egongela eta sukaldia dan beste gela bat, eta bainua. Kakalekua ("kadji butka", "lurrunen gelia" esan gura daben eufemismua) etxetik kanpuan egoten dok beti, eta leku guztietan ezaguna dan kasetatxua dok, ohol zulatuzko eserlekuarekin. Hau etxebizitza tradizionala dok, noski, urtiak aurrera joan ahala familixak aldatu dittuk, ahalmen ekonomikua... eta jentiak sartu jittuk modernidadiak eta zerak.
Esandako moduan, Velkáa Lesnako etxe honek ezaugarri guztiak gordetzen jittuk. Ez dok etxe pobria. Ondo eginda jagok: hiru eraikuntza dittuk, eta etxe funtziñua egitten dabenak logelia, egongelia eta sukaldia. Erropak gordetzeko kutxak, platerak gordetzeko armarixuak, hormetako egur eta argamasak politto politto pinttatuta, egur batzu grabatuak, mahai haundi bat banko korriduarekin... ezagun dok hamen bizi ziranak ba zeukela zerekin gauzak erosi. Baina... orain dala 100 bat urte. Ez bait dauka urik (itxurrira juan bihar gaittuk pitxarrekin), jangela guztia argiztatzeko 25 watiotako bombilla huts bat jagok, eta komuna "kadji butka" tipokua dok. Etxe aberatsa bai, beraz: baina aintzinako erara.
Ahaztu jata komentatzia etxe honetatik atentziñua gehixen deittu deztana: kalefakziñua. Estufa zeramiko haundi bat dago egongeliaren kantoian. Metro bi ta erdiko dorre rektangularra, laba bat barruan daukana, eta barrutik ladrillozko egitura trinko batekin. Kanpotik, azulejo zuri eta marroiez polit-polit apainduta. Sua egittian ladrillozko dorre osua berotzen dok (asko kostata) baina behin berotutakuan, egongelia hoztuko daben kristorik ez jagok. Ikusgarrixa benetan, nik Europako iparraldian halakuak existitzen zirala ba nekixan, aldizkarixetan irakorritta, baina sekulan ez najuan bat ikusi.
