Karpathyxetako gazteluak - Gulasch
Rojkov, 2004ko Urrilak 11ko gabia.
¡Oi! agertu dok ETA gure bizitzan. Batetik, gure etxetxuan, kalefaktoria eta kafeteria dittuk marka iraultzaile sozialista honetakuak. Eta bestetik, gaurko egun nekagarri baina ezin ederrago honen ostian bueltan gentozela, ekidieziñezko gaixa agertu dok konbertsaziñuan eta hor arittu gaittuk autodetermináziñúa, Tiparretxe plana eta ETAri buruzko gure hipotesisak eta informaziñuak zabaltzen.
Slovakia gazteluz jositta jagok. Baina jositta... Hau oso gune konfliktibua izan ei dok historixako une batzutan, eta horren oroigarri geratu dittuk mendiko atxetatik eta basuen klaru-unetatik agertzen dirazen lekuko mutu eta izugarrixak.
VII mendetik XI menderarte Moraviako imperixua zabaltzen zan hamendik eta Balkanetararte. Sasoi illun hori ez juat asko ezagutzen, adabakixak dittuk handik eta hamendik hartzen nabillenak. Bai, historixa liburu bat irakorri neikian baina ez juat egin, zer egingo detzagu ba. Tira, XI mendetik Hungariako erresuma barruan egon zuan Slovakia. Gero Austria-Hungriako imperixua etorriko zan, 1º mundu gerrararte iraun juana. Orduan, Txeko-Slovakiako estatua sortu zan eta halan egon zan orain dala 10 bat urterarte. Badirudi Hungariako erresumiaren denporan turkuekin (¿imperio otomanua?) burruka gogorrak izan zittuezela, eta hau gune kritikua zala (burruka hoietan nabarmendu zuan Dracula kondia, Hungariako erresumako beste parte batian). Gaztelu hauek denpora horretan eraikittakuak izango dittuk, XII mende inguruan, eta bataz beste XVII menderarte iraun juen errege, jauntxo edo bestelako poderien mendian.
Mendixak hori-gorritzen jabizak orain, piparpoto bailitzaz. Pagua dok hamen nagusi, baina urritza, astigar, urki eta makalak be ugari jagozak. Atzo honutz gentozela gazteluak agertzen zirala, "Hator, hator mutil gure zuluak esploratzera" esaten euren begi eta aho illunetatik, jakin najuan oso gustora ibilliko nintzala baso hauetan.
Gaur Rokoren sujerentzixia gaztelu pare bat bisittatzia izan dok, ibillaldi motzak egiñaz. Eta halaxen egin juagu, eta atzo errepidetik ikusi genduzen Stretxno eta Stary Hrad gazteluetan ibilli gaittuk olgetan.
(Oharra: slovakieraz euskeraz baino letra gehixago jagozak, eta apostrofiak eta letra gaineko hirukitxuekin idazten jittuek, bakoitza bere pronuntziaziño ñabardurekin; nik ezin dittudanez idatzi, izenen transkripziño fonetikua egitten najabilk idaztian).
Stretxnoko gaztelua izen bereko herri gaineko haitz baten jagok, eta XVII mendiaren erdixan erre zanetik abandonatuta egon zuan, harik eta XX mende bukaeran restauratu arte. Restauraziñua ondo eginda jagok, gaur eguneko irizpidiekin. Ez juek barriro eraiki, baizik eta kontserbatu. Interesgarrixa dok, eta Stary Hrad ikusi doten arte, orain arte ezagutu izan doten gaztelurik haundiña eta estruktura konplikatuena daukana izan dok. Politta, sujerentia, Stretxno herriko eta Vah ibarraren gaineko miradore zirraragarrixa.
Gero mapan agertzen dan mendi bide bati jarraittuta, konpetentzixako gaztelurarte joan gaittuk ordu pare bateko ibillaldixan.
Vah ibaixa oso zabala dok, 30 bat metro bai. Ura izotza lakotxia dok. Beraz istorixian zihar, ibaixaren pasua konplikatua izan dok (normalian gabarrekin), eta berau kontrolatzia gai estrategikua. Stretxnoko herrixaren inguruan bajeguazen pasagune bi, bakoitza gaztelu bi hauetako batek kontrolatuta, eta konpetentzixa latza egon ei zuan bixen artian. Noski, "mito" edo bidesarixa kobratzeko eskubidia zekarren honek, eta beraz zenbat eta bidaiari gehixago pasua egin norberarekin, orduan eta diru gehixago. Horregaittik burrukak.
Stary Hrad ("gaztelu zaharra") pago baso zoragarri bat ziharkatuta heltzen da, ondo markatutako bide batetik. Hamengo basuak izugarri haundixak eta ederrak dittuk, eta bistia galdu egitten dok enborren eremu zabaletan. Nahiz eta guztiak Karpathy mendixak diran (hala agertzen dittuk Europako mapa orokorretan), mendi bakoitzak bere izen lokalak jittuk, eta kasu honetan kate honek Mala Fatra jaukak izena. Gainian neguko eguzki gogorra gajenkan bete betian, eguardikua, baina lurrera argi izpi koloretsuak baino ez zittuan heltzen, orbelaren kolore bizixak gehixago biztuz. Oso eguraldi ona ibillaldixetarako, etara kontuak, berokixa kendu barik ibilli naizen arren izardi tantanik bez ez juat bota. Stary Hrad ez dago bape restauratuta, guztiz abandonatuta jagok. Heldu besain laster zirraria emoten jok, arrazoi desberdinengaittik: arratsaldia dok, argixa majikua; hormak pizkaka ikusten goiazak, zuhaitzekin nahastatuta (Angkor Kanbodiako hiri desagertuko edo Orbaitzetako oliaren ruinen modura, sustraixak eta dorriak batasun organiko dekadente baten); Stary Hrad'aren kokapena bera inpresionantia dok, Vah ibarra guztiz kontrolatzen daben mendi branka bortitz baten, amildegixen ertzian; heltzeko bidetik izan ezik, beste alde guztietatik inakzesiblia; eta gaztelua Stretxnokua baino haundixagua dok. Arbolez eta hormez osatutako laberinto kaotikuak eraikuntziaren haundittasuna erdi-erakusten dok, oraindiok eta misteriotsuagua bihurtuz. Sarrerako partiak; arma plazia; eraikuntza desberdinen arteko bidiak, aldaparak, beti haitzian gora eta gora, harik eta dorrietararte heldu arte. ¿Zenbat pisu? Ezin jakin. Bodegak, zuluak, ezin ezagututako erakikinak... danak pagadixan integratuta, eta gu antzume txikixen modura amildegixaren ertzian tunel, zulo, horma bakoitzian gora eta behera, exzitaziñoz mozkortuta. EH'ko gaztelu abandonatuekin alderatuta, abantailla bat: hamen ez jirudik sasirik dagoanik. Exploradore afizionatuendako amama.
Gaur heldu gaittuk ba, gulasch famatu hori prestatzeko sasoiz. Slovakia edota Euskalherriko tradiziñuen kontra, sukaldian gabiz mutil bixak gixatua prestatzen, eta kanpuan neskia egurra xehetzen. Rokok kanpuan sua egin eta prestatzeko asmua jaukak, baina batetik dagoen hotz izugarrixarekin eta bestetik illuntasun totalarekin... ikusiko juagu.
Imajinatzen genduan: Rokori ilusiñua egitten jetsan galdaria kanpuan egostia, baina ezinezkua izan dok. Beraz butanozko sutan egin bihar izan dogu, luuuzzze. Bittartian gauza askori buruz jarduteko astixa izan juagu "medovina" edaten genduan bittartian. Edari hau gazteleraz "hidromiel" esaten jakonaren antzerakua dok: eztiz egindako edari alkoholiko arina, sutan berotu egin bihar dana, neguko edari gozua. Klase bi jagozak, medovina hutsa eta "bylina horkaa" (bedar mingotxak) daukazen medovinia. Gu bixak edan doguz, bata bestiaren atzetik, eta poz pozik afaldu juagu gero gixatu ederra.
Esandako moduan, gauza askori buruz ibilli gaittuk barriketan. Atzerriko izenena aittatuko dot. Euskalherrixan konturatuko hintzan ba, azken urtietako modan atzerriko izen arraruak jartzen jakozela umiei, gaurko belarrixei apur bat kakofonikuak: Jessica Gorrotxategi, Evelyn Iturriagagoitia, eta halakuak. Espainian be antzera: Christian Gutiérrez... Ba Slovakian bebai ba ei jagok joera hori. Noski, guretako euren izenak eta abizenak danak arraruak egitten jakunez ba ez gaittuk konturatzen, baina bai, hala dok: Peggy Sue Miklova, Tommy Joe Pstrossov... halakuak izango dittuk.
