Bratislava, historixa gris eta gogorra
Bratislava, Urrixak 9 zapatua, arratsaldeko 16.00ak inguruan.
Heldu gaittuk ba Rothenstein jaunaren etxera. Bratislava askoz be sobietikoagua dok, auzo hau behintzat (Karadzitzova kalia)... Eta tira, Prahan txinuan eta italianuan jan ba genduan, hamen bertoko jatekuarekin hasi gaittuk fuerte. Izan be, Maia Rokoren neskalaguna Slovakia ekialdekua dok, basarri girokua, eta kapittaleko jentiak baino gehixago jakik bertako ohitturei buruz. Arriskua, edo alde txarra, hamen inguruko jateko tradizionalak (Slovakia, Txekia, Ukrania, Polonia...) okelian dagozela oinarrittuta eta oso oso kalorikuak dirala, basomutil edo igeltseruendako ondo, baina gu moroko turista batzu halan jaten astebetian... uste juat hainbeste killo gehixago eruango dittugula bueltan EHra.
En fin: gaurko bazkarixa "halushky brindzove" izan dok. Hau da: "brindza" gaztaiakin egindako zatixak (gaztelako "migen" modura), "cmar"rretan egositta ("cmar"ra kefir moduko garraztutako esnia dok) eta gero behin egindakuan gainetik zera botata: urdaixa txikittuta eta berorren koipetan prijiduta, koipe ta guzti. Guztiz lighta benetan... Gainera jatekuari "cmar" gehiagorekin laguntzen jako, edateko.
Berroziko aranekin egindako patxarana eta Oiartzungo Idiazabal gaztaia izan dittuk gure presentiak, eta hor jagozak, balkoian, Karpato mendixetako haizetan freskatzen. Udazken eguraldixa jaukagu Bratislavan, zerua grisa eta haize freskua kolkotik sartzen. Honek hiri honen giro sobietikua areagotzen jok, eta egixa esan gustatzen jatak. Xelebria dok. 1948 urtian egindako etxe moltzo baten jaukak Rokok etxia. Baina urte horretan Espainia aldian egindako etxien onduan, hauek oso ondo eginda jirudixek. Kanpotik grisak dittuk, kubikuak, tristiak... baina barrutik haundixak, leiho zabalekin. Leihuak, fontanerixia, atiak, muebliak... oso zaharrak dittuk, gitxienez 60ko hamarkadakuak. Baina oso senduak, eta ondo egindakuak. Adibidez leihuak: dobliak dittuk, eta hamaika resorte eta sistema jaukek, oso ingeniosuak, kanpoko hotzarengandik babesteko, pertsianak sartzeko, txinketiak ixteko, angulo desberdiñetan zabaltzeko... hau da, gaur egunian EHn ikusten ari garan errekurtsuak baina 60ko hamarkadako leiho batzutan eginda (egur zaharra, behin eta barriro eta barriro pinttatutakua...). Muebliak be holakuak dittuk, zahar-zaharrak, 1960ko modakuak, baina garbi garbixak, brillantiak eta bape deterioratutakuak. Tira, Imanol Arias'en serie horretan bagengoz legez baina Frankoren sasoian egindako etxebizitza kaskar haien ordez, ondo egindako batzu. Hormak senduak dittuk. Ikusten dok langilliendako egindakuak izan arren, etxebizitza hauek ez zirala edozelan egin.
Rokok kontatu deskuanez, 1950-60an Slovakia osotik Bratislavara etorri zuan jentia, herri txikixak lagata. Sasoi hartan Txekoslovakia zuan hau, eta Prahak ez protagonismo osua hartzeko, erabaki politiko bat izan zuan Bratislava bultzatzia eta hiri haundi bihurtzia. Bai, izan be "stare mesto" edo hiri zaharretik bueltia eginda ezagun da Prahakua baino asko be txikixagua dala, eta extentsiño gehixen dakana ensantxe dezimononikuak eta 1950 aldian egindako etxiak dirala.
Gaztelu haundi bat jaukak Bratislava herri erdixa osatzen daben muño baten gainian, eta haren inguruan eratuta jagozak etxiak, elizak... Handik ibilli gaittuk gaur, buelta arin bat emoten (hau da: ez gara asko geratu leku bakoitzian), eta gauza bi aittatziarren, eliza haundi bat eta karretera barrixa. Eliza haundi horretan egitten zittuan Austro-Hungariar inperioko erregien koronaziñuak. Beste sasoi bateko, urrineko sasoi bateko oihartzunak entzungo dittuk bertan, eta izango juagu hobeto ikusteko aukerarik. Karreteria aldiz, sentsaziño mingotxa laga jezkuk. Imajinatu Donostiako Urgulleko gaztelu onduan ghetto judua dagoela, etxerik zaharrenetan. Imajinatu gerra bat galtzen dala, edo beste komenientzixa politikoko arrazoiren batengaittik auzo hori ez dala bape maittatua, nahiz eta balixo historiko haundikua izan. Eta imajinatu Eusko Jaurlaritzak, erdi-bengantza eta erdi-premiñaz hartu eta alde zaharraren erdittik pasatzen dan autopista bat eraikitzen dabela, ghettoko etxe guztiak eraitsitta. Bueno, ba horra Bratislavan 60ko hamarkadan gertatu zana. Autopista hori "Staromestka Mytná" da (Alde Zaharreko Etorbidia), OVNI itxurako Novy Most'etik (Zubi Barrixa) pasatzen dan bera.
Prahatik Vltava (Moldava) pasatzen dan modura, hamendik Dunaj (gazteleraz Danubio esaten detzena). Askoz be zabalagua.
Illundutakuan, "hrad" (gaztelua) aldetik herrira jaitsi eta taberna ikusgarri baten egon gaittuk, pub irlandar baten moduko ideia komertzial bat baina Slovakiako imajineria eta gauza historikuekin eginda. Oso ikusgarrixa, baina egixa esan gu bakarrik etorri ezkero sekulan ez genduan topatuko. Bai Prahan bai hamen hiriko etxiak oso haundixak dittuk, etxiak moltzuak egitten jittuek eta barrutik pasabidiak, tunelak eta katakunbak osatzen dira, galtzeko moduko azpimundu faszinantiak. Halan deskubridu dezkue ba turistei debekatuta dagoen ostatu illun hori, Slovakiako kazuelita eta plater tipikuak emoten dabena gainera. Eta "hrushkovitza" deritzan makatzezko likoriarekin lagunduta (¡hamen jatekuarekin, ura edo ardaua balitzaz legez, hartzen jittuezek likoriak!) ezagutu jittuagu beste jateko pare bat. Kasu honetan slovakiako "polievka" edo sopa famatuetako bi izan dittuk: "drzkova polievka" (tripakalluen modura, baina askoz be urtsuaguak, eta pikantiaguak) eta "kapustnitza s klobaasou polievka" (azia eta txorixo zopia, azia aurretik modu berezi baten beratu eta garraztuta).
