Santixau zubiko ibillaldixa
Zapatu eguardixa. Danok zubixa harrapatuta, urriñera juan dittuk danak turismua egittera. Iñok etxok pentsau Endarako pantano apal honetara etortzia, San Antongo ermitta onduan bazkaltzera. Hainbat hobe… Gure parian, Kopako Harriya. Horra juateko asmua gajenkan, baiña berandu dok. Bixenten tabernaraiñok igo, kafe bat beilisakin eta motxila haundixakin, bidian gora. Arritxulegi tunelan gaiñetik pasatzen gaittuk, Gudariyen Basotik. Han gora zaldixak, Erroilbiden pian, eta Aiako Harriyan ikuspegi ezohizko ederra jakusagu: Donostia, Bidasoa, Biarritz… Mapan Pillotasoro agertzen dok baiña ezin juagu soro famoso hori terreno gaiñian identifikau, artzaiñen tenis-moduko jokua egitten zana. Oianleku bai, han ikusten dok Bianditzen altzuan: han amaittu bihar juat gaur, Errenga eta Bianditzen zihar juanda. Mendate baten, mairubaratzak: handik hurran aintziñako mugarrixa; granitozkua, bastoi espiralan grabaduakin, eta hiru herrixen arteko mugia: Goizueta, Oiartzun eta Lesaka.
Bianditzeko puntan geldialdixa: mapen errebisiñua, brujulia… laguna Gaztarriko puntara juan jata, Domikoko presia ikustera. Bera gaur bueltan etorriko dok bide beretik, nik jarraittuko juat. Laguna etorrittakuan arratsaldeko seirak dittuk, eta abiatzen gara: berandu dok, eta nahiz eta egualdi ona egon, mendixan broma gitxi. Azkeneko kilometrua Artikutzako errepidetik egitten juagu.
Oianlekura helduta, itturrixan trago batzu. Motxilia bordan laga, jateko pizkat lagunari emon, eta agur. Zazpirak dittuk, eta bakarrik geratzen nauk Aiako Harrixa bistan daukatela. Etxagok libururik, ez idazteko papelik, ez radixorik… nahitta ez jittuadaz ekarri. Bakarrik egon, isiltasuna, barruko abotsak entzun…
Beste kultura batzutan “búsqueda de la visión”esaten detze. Artzaiñak udako larretan orduei pasatzen lagatzen detzanian be, antzera.
Egun guztian laiñotuta egon dok, baiña arratsaldeko azko ordu hónetako eguzki leun ederra agertu da. Aiako Harriya gorritzen joiak orduak pasatzen juan ahala, eta honuzkuan egindako ibilbide guztia jaukat betaurrian; saiatu arren baiña, etxuat lortzen laguna ikusterik, bueltako bidia prisaka egitten. ¿Harrapauko ete jok gabiak? Etxuat gaur jakingo.
Zaldixak eta ni geratu gaittuk Oianlekun. Mairubaratzak nunnahi agertzen dittuk, eta ondo ezaguna izan arren, zirrada atsegiña emoten jok oin dala 4000 urteko arbasuak zebizeneko arrastuak nunnahi topatzia. Cromlech erdixetan ez dok geratuko errautsen arrastorik be, millaka urteko eurixak garbittuta. Baina paraje hónetan geratu dira monumentu sinple eta esanguratsu hórrek. Euren artian ibilli eta gero, pagadittik zihar egurra biltzen jarduten dot, bihar erreza: ordu laurden baten 40 bat killo egur jirau juat.
Nere gauzatxuak bordan jarri eta gero, suakin jartzen nauk. Egur pillua eta papela tajuz ipiñi, ixotzen dala, ez dala, piztu, itxaiñ, begiratu… telebisiñua baiño hobia dok hau. Antxiñakuen telebisiñua, sua.
Oianlekuko pago artetik nere suan keia zabaltzen hasi dok, eta barriro kanpora najoiak. Donostia gaiñian eguzkixa geruago eta gorrixago jagok, eta illunabar zoragarrixa datorrela ezaguna dok. Pagadixan gora eta behera najabilk, azken izpixekin lepua berotu nahaixan. Cromlech baten erdixan jartzen nauk, lurra eta zeruan arteko loturekin jolastu nahixan… Zelako atsegiña eta nobedosua, hainbeste ordu aurretik izan eta zeregiñik ez.
Izan be, hala gertatzen jatala ohartzen nauk: kaleko eguneroko martxa trinkuan, eginbiharrak bata bestian atzetik jatozak eta eguna zeregiñez beteta dago hasieratik amaierarte. Eta 30 egun baleukaz, harek be beteko gendukez zeregiñekin. Hamen be, senak (sen korruptuak) hala bultzatzen nau: paisajiari begira bost minutu egon eta gero, jaiki biharra daukat zeozer egitteko: sua prestatu, edo motxilia ordenatu, edo izperringia irakorri, edo… zeozer. Baiña horregaittik etxuat ezer ekarri: espreski horretxegaittik, zeregiñik ez izateko, nere burua kontenplaziora derrigortzeko. Eta zorionak emoten detzat nere buruari erabagi horrengaittik, eta paisajiari begira geratzen nauk ez beste bost, beste hogetabost minutuz baiño.
Aiako Harri gorrixa politta dok bai, baiña ni eguzkixa bera nahi juat ikusi. Pagadixan batera eta bestera najabilk, baiña etxuat soilunerik topatzen. Lorentzo adar eta arbola artetik sartzen jata eta izpi gorri horizontalak baiño ez dittudaz ikusten. Baitta bizkai aldeko itxasua erdi ikusi be, urre dizdiratsua onezkero: illunabar eder-ederra jirudik baiña ¿etxuat ba lortuko garbi ikustia?
Minuto gitxi geratzen dittuk eguzkixa ezkutatzeko, eta korrika hasten nauk. Tontortxo soil bat ikusten zuan borda ingurutik, direkziño hartan… Baso barrutik gitxi-gora-beherako direkziño hartan antxitxiketan najoiak… bidetik kanpo najabilk, sasi artian ataskatuta geratuko nok ba… zaldixak sustatzen jittuadaz, zeiñ ete dok basajaun hau… ugaletik askatutako txakurtxo baten modura sentitzen nok… hor dago muiñotxua, ba noia gora, hau nekia… heldu nauk. Arnasa berreskuratzen, oiñez egitten juat gora. Atzetik gorrittasuna somatzen juat, lepua berotzeko indar barik onezkero. Goixan harri zapal bat nere ipurdixan zain. Han jartzen nok, eta ederra dok bistia. Aspaldixan hain eguzki haundi eta gorrixa ikusi barik, galdu arte egoten nauk begira, ezertan be pentsatu barik. Biribilla behin eta barriro distorsionatzen dok, eta azkenian algodoi artian galdu egitten dok. Juan dok bere amagana, bixar etorriko da eguraldi ona ba da.
Pago artetik nere keia joiak gora. Guazen bordara, poliki poliki.
Keia eta sua, hurrengo orduetako protagonistak. Etxuat gehixago bihar. Halako baten, gabardixan “Gabon” eta bikote gazte bat papel eske. Hor goixan (¿¿¿mairubaratzian???) su bat egittera joiazak, eta abisua emoten jeztek: “batzu eruaena itten ikusten ba’ituzu ez izutu, ¿e? gu ga”.
Lo egitteko ordua ba dator eta (oso poetikua ez izan arren) nesesidadiak egitteko azken osteria egitten juat kanpora. Esne Bidia argi ikusten dok nere buru gaiñian, pago artian. Ixiltasun totala, eta soiñu arraro bat… ba najoiak mairubaratzen aldera eta hantxe dago ipurtargi dardarti bat; oin hobeto entzutzen juat: gittarra baten soiñua dok, eta neska bat kantuan, Yoko Ono estiluan. Han geratzen nok begira illuntasunian tarte baten, invisible; ia su horren argittan zeozer ikusten dot, zeozer pikantia edo. Akelarren bat edo. Baiña ez, nahikua bihar jaukek su txikixa ixotuta mantentzen. Ba najoiak lotara.
Gabia trankil pasatu dok. Trankil: bueno, beti izaten diran terrore nokturnuak be egon dittuk. Mendixan, leku ezezagunian, dana dago zarata arraroz beteta. Gaiñera atia zabalik laga bihar izan juat keiakin ez asfixiatzeko, eta bateronbat sartu ezkero ez zeukian soñurik egingo… Gaba normala, ondo. Lo sakona. Goizaldian eguzkixak berak esnatu nau arpegixan jota: lur azpittik pasa ta gero bordako ate aurretik urtetzia suertatu jako.
Gaba guztia egin juat eserleku baten gainian etzinda, ekilibrixuan, eta ez nauk jausi. Goizaldian barriz, ur botilliari eskua luzatzerakuan… ¡zapla! lurrera. ¿Zer eingo’tzau ba?
Jaikitzian, goizago etorrittako baten kotxia topatu juat borda onduan. Ez nauk esnatu motor hotsakin, lo sakona egiñ ei juat. Oiartzuarra emoten zeban agure txapeldun bat zan, gero ikusi juat: “haziendak zaintzera” etorri da, basarrittarrak beti biharrian.
Uste baiño beranduago hasi nauk martxan. Eta hor zihar egin juat eguneko lehelengo erroria. Interneten jiratutako mapa txapuzerua estudixau eta estudixau arren, 12 zatittan banatuta egotian kalkulu errore bat egin, eta Bianditzera bualtatu biharrian (hala erabaki najuan atzo) zuzenian hegoalderutz jotia motzagua izango zala pentsatu juat; hala Berdabiyo ingurua ikusiko najuan (“Goizuetan ba da gizon bat” bertso famatuena), eta gero nahikua izango neban ekialdera juatia (nahikua “a la brava”, hori be egixa dok) Artikutzara heltzeko, eta gero Lesakara. Horregaittik igo nauk Bunanarrira.
Baina kalkulu erroria: Artikutza ez jagok Bunanarriko hego-ekialdera, hego-hego-ekialdera baiño.
Lehenengo presajixo txarra Bunanarrittik behera otatzan trabatuta geratziana izan dok. “A la brava” juatian ixa beti gertatzen dan legez, animalixen bide gero eta estuaguetatik juanda, azkenian ez atzera ez aurrera geratu nauk Sorotxo mendixan aldapan behera. Eta hori gitxi ba zan, udako sasoi honetan masmaretxiak jagozak nunnahi, eta partikularki otatzetan. Eta nik panikua jetset masmei. En fin. Sufrimentu minuto luze batzu juan dira, eta odol isurketa txiki batzukin konpondu dok dana. Handik gitxira, Prantzes Basoko pagadi ederrian behera jarraittu juat, abixada haundixan alturia galtzen. Basoko ixiltasunian (ixiltasun zaratosuan), elikagai pizkat. Eta belaunak nekatuta, ibillaldi luzietako bigarren egun tipikua. Zugaitz artian Eskas mendixan kaskua dakusat, hari bueltia emon biharko najetsakek ibillaldixan zihar,
Inguru basatixan behera, giza seiñalia: andapara bat, tuberia haundi bat lur azpira… eta bai, metro batzu behera Berdabiyoko zentral elektrikua. Onduan, itturri xelebria: hamen inbentoreren bat ibiltzen dok seguru.
Ballarian hondotik aurrera, basarri bakarti bat ikusten dok: Berdabiyo. Bide nagusittik kanpo geratzen dok, eta bertatik datozen txakur-zaunkadak ez nabe ondo etorrixa sentidu arazten… aurrera segitzia erabagitzen juat. Mapak barriro begiratu, eta oharkabeko akats akumulatibuakin aurrera najoiak. Oinguan bidia aldapara latza bihurtzen dok, eta ordutik aurrerakua amaierian hasieria dok.
Eguna bere erdirutz joiak, eziñ ibilli buruko zapel barik. Ez dok bidia, pistia baiño. Aspergarrixa, luzia, monotonua, erregaldaria, piñu artian. Gitxi iraungo dabelakuan, aurrera jarraitzen juat. Baiña gorago, beste pista nagusi batekin batzen dok. Industrializatutako ingurua jirudik, eta horregaittik nere uste okerrian gehixago sakontzen juat: Artikutza presa ba badok, explotaziñuak bidiak izan bihar jittuk… Baiña kilometruak ba joiazak: 1,4,8… Hurrengo kurban izango dok, edo mendi haren ostian… ¡kaka! Flaka fisikuari flaka mentala gehitzen jako pausorik pauso, mendi naparretan eguzki astunan pian. Orduak ba doiaz: 2, 4, 6… eta lehenengo asmua Lesakan lo egittia ba zuan, denporiakin goittik behera aldatzen dok, behiñ baiño gehixagotan. Hurrengo, B plana jatork: Artikutzara heldu eta mendixan gora lo egitteko leku ezkutu bat billatu (han ibiltzia galazota ei jagok eta). Artikutza uste baiño urriñago dagoala ikusten dotenian, C plana: sua egiñ eta edonun jarri; guardak etortzen ba jataz, “suekuana egiñ” eta bide batez herrin batera jaisteko mesedez eskatu. Eta gero, guztiz deskonzertatuta, erreferentziak galduta eta karretera baten hurbilttasuna ikusitta (han behean, 6 bat kilometrora) D plana dator: lagunari nere billa etortzia erregutzia.
Bai, aitortzen dot: abentura bakarti bat amaitzeko modu nahikua lotsagarri bat dok, baiña gizakixa nauk, ¡erredios! eta gaiñera kaletarra. Eta parrandia, eta dutxako ur berua asko gustatzen jatazak.
Lehenago egingo najuan koberturarik balego: baiña Goizuetako mendixetan ez jagok ezta onda elektromagnetiko bakarra be, antza. Karretera ha ikusi eta koberturia neukala ikusitta begibistakua zan Artikutzan ez nenguala. Hori kontuan hartuta eta mapan barriro kokatuta, Arano eta Goizuetako errepidian punton baten egongo nintzala kalkulatu najuan. Eta hala zuan. Indijena batzuei galdetuta, eta erreskatatzailliari koordenada zehatzak esanda, erreka ondora juan zuan erdipurdiko Indiana Jones hau, zibilizaziñora bueltako txartela hartuta.
Eguneroko bizimoduak daukan edertasuna hobeto baloratzeko balio badezta behintzat… haxe.
