Morrazo
Urtetatik ezagutzen juat Galizia, eta esan najeikek kostalde osua ezagutzen dotela, herririk herri. Beti gauza bardiñak deskubritzen gabiz baiña: domekan heldu giñan eta gaur barixakurarte Morrazoko penintsulatik ez gaittuk mobidu. Eta ez pentsatu kanpalekuan periodikua irakortzen egon garanik, ez: egunero gauza barrixak ikusten, ibillaldixetan… dana hamendik hamabost kilometro bueltan. Ez najuan esango…
Edozelan be, egunero gauza bi errepikatzen dittuk arratsaldian: Barra hondarrian baiñua, eta Aldán herriko kanpiñian lo. Danerako denporia emoten jok. 
Lau urte zittuan Pontevedrako kale zaharretan zihar ez nintzuala ibiltzen. Hasieran Peregrina plazako taberna turistikuetako amaraunian harrapatuta geratu giñuazen, baiña laster askatu giñan terrazatxuen uniformidadetik: garunak martxan jarri, eta bodega zahar batzu topatu najittuan. Han hartu genduzen ribeiro taza batzu jubilau artian, eta hasi zuan alaittasuna. Turista salduak izaten dittuezen asper-zamia astindu gajenduan.
Galiziarrak zer dittuk, ¿atzeratutako herrixa ala tradiziñuei ondo eusten detzana? Manuel Rivas idazliak esaten daben modura, “ixa konserbadorerik ez dagoen herri kontserbadoria” dok Galizia. Ustez kontserbadore diran horrei ez jakez gustatzen gauza zaharrak: ez harrizko etxe zaharrak, ez carballeira zaharrak, ez bertako hizkuntza zaharra. Horrek ez dittuez kontserbatzen, baiña bai zama historiko zaharrak: jauntxokerixia, burokrazixia, konformismua, entxufismua, bidegabekerixia, provincianismua. Kontserbaziño eskasa, benetan.
Halan, lehenagoko argazki tradizional horren ondo-onduan (emakume bat, adar-fardela buruan daukala) halako beste bat topatzen juagu ixa beti. Ez, ez dok obretan daguan etxia: bertan familixa bat bizi dok, beheko pisuan. Euren basarri zaharra eraitsi eta barrixa jasotzen jiharduek… juan dan 15 urtian. Jualiak dittuk, seguru, igual Bizkaira: dagozen lekuan dirua irabazten juan ahala, udan hona etorri eta etxia eraikitzen jiharduek pizkaka-pizkaka… Urbanistikoki hondamendixan jagok Galizia, azken hamarkadetan: benetako “kontserbadoriak” diran galiziarrak desesperaziño baten jagozak aspaldittik…
Gaur ikusi juat ezkerreko abertzale batzuen pegatiñak: “Galicia: ano I da Nova Era”. Benetan poztekua dok gobernu aldaketia, euforixia dok nagusi: baiña bihar asko eta zorrotz egin biharko dok “ustezko kontserbadoriei” (asko PSdeG’kuak) agintia kentzeko…
Morrazoko penintsulia ziharkatzen daben galtzada bat ba jagok. Berau hartuta, ibillaldi politta egin juagu Aldanetik Cangaserarte, goizago jaikitta. Hamen bai, hamen turista izaeria pizkat ahaztu eta ibiltari moduan kamuflatu gaittuk: errepidietatik urrindu eta bidezidorretan zihar ibilli gaittuk, estratara heldu arte. Basarrixak eta basarrittarrak izan doguz bidelagun, esandako moduan kamuflatuta giñoiazelako.
Ibiltziangaittik hasi gaittuk ibiltzen, baiña ba jeguan helburu difuso bat: O Facho mendixan topau barri dabezen arrastuen indusketak ikustia. Kristo aurreko IV mendeko (“castrexo” sasoikua) eta erromatarren denporako arrastuak (kristo osteko III mendekuak) topatu jittuez.
Egixa esan, ez najeukan indusketak topatzeko esperantza haundirik. Baiña noski: galtzara zaharra ez jagok hor kasualidadez; orain dala 2000 urte be han jeguan, eta hango ibiltarixak izan zittuan castro horretako etxiak erabilli zittuezenak lehelengo, eta Berobreo jangoikua gurtzen ibilliko ziranak geruago. Orduan: Donon aldera jaisten genbixela, segiduan topatu doguz biharren aztarrenak, eta harei jarraittuta indusketa-lekua bebai. Ederra dok: kata batzu baiño ez jagozak eginda, eta castruetako batzu erdixa aidian, erdixa lurpian jagozak ondiok. Lekua bera zoragarrixa dok: O Facho mendixa Morrazoko penintsulako burua dok, Atlantikora balkoi baten modura begira, Cies eta Ons ugartiak bistan.
Ameslarixendako bazkia: erromatarrak etorri aurretiko jentiak irudikatu, euren gizartian susmua usaindu, euren berbeta ixa ezezagunan berbarua aittu (Bainis, Baiona…)…
Morrazon emon juagu astebete, peninsulia direkziño guztietan ziharkatzen. Hala eta guzti be, barriro etortzen naizenian ba jakixat leku barrixak ezagutuko dittudazela. Hala dira lurra eta bere sorpresak. Toki polittenak ez dittuk ezagunenak izaten, eta zeiñekin habillen eta zelan hagoan be ba jaukek bere eragiña. Hurrengorarte, Morrazo.
