Coshqueros "de anchiñako"

Grazixa asko egiñ jestan Luistxo Fernandezen aittamena, “El Delirio Vasco” egunkari okaztagarrixan agertutako artikulo baten kontura. Grazixia eta igoña, batera.

Ba da berbeta-joera bat Eibarren (beste lekuetan bebai, seguru), gorroto berezixa detzatena. Mezu honen izenburua irakortzen daben edozein eibartarrek ba daki zeren gaiñian nabillen. Baina kanpotarrik balego irakortzen, hobe dot zerotik azaltzia. Urte asko da hau sentitzen dotela, baina sekulan ez naiz jarri aztertu eta idaztera. Eibarren, dakizuenez, erderaz asko egitten da. Batez be gazteleraz. Arrazoi desbardiñengaittik, ba dago erderaz egitten daben jente euskalduna bebai. Markiñan edo Xiberuan gertatzen dan modura, batez be emakumiak, horretan saiatzen dira euren statusa jaso nahixan edo. Jente honek gaiñera, beste iñor baiño gehixago, afiziño haundixa dauka "bertokuen" eta "kanpotarren" arteko desberdinttasuna asko markatzeko. Halan, euren konbertsaziñuetan askotan entzun zeinke, inori buruz berbetan dagozela, holako komentarixuak (irakortzian jarri ahal dozuen azentorik “aldeano”ena): - Unos vecinos nuebos han venido. - ¡No será! ¿Y khomo son pues?. - Yo a la mujer conozco. Una khastellana, bastante ordinaria. "Una castellana" hori tonillo despektibo batekin doia, nik entzun izan dotenian. Nabarmen da euskeraz ba dakixela, baiña hala eta guzti be, jo-ta-sua erderaz jardungo dabe.

Halako situaziño edo kuadrilletan, oso oso sarri erabiltzen da (nere familixan bebai) gazteleraz berba egitteko modu bereziki nazkagarri, zipayua, aldeanua (zentzu txarrenian esanda). ¿Igartzen da amorru haundixa detzatela, ezta?

Izan be, erdalki hau egittian arrazoiak norbera “hiritarrago” agertziarren egitten da ezelako duda barik, Eibarren eta Atharratzen, baiña oso bestelako efektua gertatzen da. Penagarrixa da benetan bere berbetan expresatzeko mailla altua daukan pertsona bat, menperatzen ez daben berbeta baten erridikulua egitten ikustia. Hala gertatzen da, ta, halakuetan.

Horrek kasu normalenak dira. Baiña ba dagoz be “aberraziñuan aberraziñuak”. Markiñan, esate baterako, halako kasuak gertatu izan jataz neuri:

• Hola, kheria khojer unos masakes (itzulpena: “kaixo, masaje batzu hartu nahiko neukez”).

Nere pentsamentu logikua: pertsona honek, evidentemente, euskeraz daki baina ez daki nik ba dakitenik, horreaittik egin dezta erderaz, badaezpada. Nik orduan:

• Ondo, eta ¿noizko emongotzut txandia?
• No, a mi en khastellano dime khe no se euskera.

¡Desastria, hondamendixa! ¡Hauxe da baltza, gizon honek ez daki euskeraz ezta erderaz be!

Normalian, hamen inguruan, erderaz ondo ez dakixanak (basarrittar zaharrak, gehixenbat) euskeria oso ondo menderatzen dau eta ez daka ezelako problemarik berbaldi koherente eta aberats bat eruateko, ezta kontzeptu korapillotsuen edo abstraktuenak azaltzeko be. Halan, ezin dogu esan iñundik iñora analfabetuak diranik: nahiz eta gazteleraz ondo jakiñ ez, edo euskeraz idazten txarto konpondu, hizkuntza bat gitxienez menderatzen dabe.

¡Baina “kheria khojer unos masakes” laguna…!!! ¡¡¡Hori bai analfabetua benetakua!!!

Halaxen, pentsau zeinkie zelako sentimentua izaten doten “Revista Eibar” kuttunian halako erdalki edo euskañol honetan idatzittako artikuluak irakortzian. (Kanpotarrondako: eliztar eta J.E.L-tzale talde batek etaratako aldizkari lokal anakroniko eta kaspaduna da berau). Ba dira hiru-lau artikulista bandera modura darabixenak berbeta hau. Goguan dakaraz oin dala ale batzu egindako “Diccionario del castellano eibarrés” artikulo txortia, edo azken alian bertan agertzen dan Zulaika batek siñatutakua.

Ia: nik ulertzen dot hori urte luzietako egoera baten produktua baiño ez dala. Gaur egunian 70 urte daken eibartarrak hori bizi dabe gaztetan: euskeraz eittia paletuen gauzia zan sasoia, frankozalien represiño linguistikua, eskolia… halako bizimodu baten bizi ziran orduango gazte gehixenak, eta bertan egin zeben euren zorixon da kezkak, eta maittasuna, eta biharra, eta familixa bat sortu, eta… dan dana. Nik ezin detzet kontuak eskatu horretxeittik. Eta jakiña, pertsoniak zahartzaruan gaztetako erreferentzixak darabiz buruan. Hortik gaur egunian “Revista Eibar”ren atzian dagozenak (70 ingurukuak danak) erabiltzen daben eredu hori.

Ba dakitt hizkuntza gauzak egunero aldatzen dirazela, hiztunak hil eta jaixotzen juan ahala. Kasu honetan be, ez naiz ni 70 urte inguruko eibartarrei zelan berba ein bihar daben esaten hasiko, baina esperantzia dakat belaunaldi barrixekin erdalki hau sustraittik desagertuko dala. Baiña igual ni be zahartzen nabil, halako jarkera garbizalia hartzian…