Atsu hoi susaá ziok!

EGUNERAKETIA 2013-V-23:

2005ko artikulo hau twitteau eta gero, aportaziñuak jaso eta jaso gabiz. Eskerrikasko. Mezu honen erantzunetatik aparte, hona Twitterretik etorri diran ekarpenak.

• josunestilist ‏@josunestilist Mai 18 @Txikillana Ez nituen zakurrarena eta ahuntzarena ezagutzen. Eta eme-gogoz dauden arrek ez dute izen espezifikorik?
• Maria Agirre ‏@magirre Mai 18 @Txikillana segun ze abere. txakurrak altan, nik dakitxena. Behin 1ek aipatu nosten mordo bat, behia, auntza... Baina oin akordau ez.
• jaio arretxe ‏@jaioarretxe Mai 18 @Txikillana behiak susa eta txerriak ez diat gogoratzen. Amari galdetuko zioat bihar. Etxeko animalietan behintzat bakoitzak bere izena dik
• Alazne Apalantza ‏@eneanamatxito Babestutako kontua Mai 18 @Txikillana Errezilen "susa"!
• josunestilist ‏@josunestilist Mai 18 @Txikillana Aitari galdetuko diot, berak ziur dakiela
• Asier Sarasua ‏@asarasua Mai 18 Ba, Eibarren gehixenak galduta, @Txikillana. Asko jota "ar eske" "apo eske" "isko eske"...; eta "arkera" ezaguna. http://eibar.org/blogak/orakulua/266 …
• Bea Salaberri ‏@beatxo Mai 18 @asarasua @Txikillana bitxiki baxe nafarroan berdin + Behoka giri eta katua otzal
• jaio arretxe ‏@jaioarretxe Mai 19 @Txikillana etxeko entziklopediari(ama) kontsulta eginda, txerria irausi, astoa iel, oiloa loka
• Urtzi Odriozola ‏@urtzai Mai 20 @jaioarretxe @Txikillana behia susa, ardia arkara eta txerria ihel (ez dakit horrela idazten dan). Aurreko urtean ikasi nituen nik.
• Urtzi Odriozola ‏@urtzai Mai 20 @jaioarretxe @Txikillana edo zaldia zan ihel? ez nago seguru :D

"Atsu hoi susaá ziok!" Halaxe esaten zuten nire kuadrillako mutilek, neska bat bero zegoela, edo kaleko hizkeran ‘calientapollas’ edo esateko. Gogorra bai. Baina guri natual-natuala iruditzen zitzaigun (jakina, gu geonegatik esaten ez zuten bitartean...). Egia esan, komentario nahiko matxista dela onartzen dut. Nahiko baino gehixeago ere. Miño niri beti halako grazi bat egin izan dit esaldi horrek: bi hitz nabarmentzen direlako, batez ere. Batetik atsoa eta bestetik susaá.

Uste dut, beste tokietan atsoa emakume helduari deitzen zaiola. Oiartzunen ordea hiru kasuetan erabiltzen da, eta inoiz ez emakume heldua esateko: emakume helduari atsoa esaten zaionean tonu despektiboan bakarrik esaten zaio. Eta bestela, ofizialki eta serio erabiltzen denean atsoa eta agurea ezkondu eta urteetan seme-alabarik izan ez dutenei esaten zaio. Eta hirugarren kasuan, ‘atsua’ edo ‘hau atsua’ ‘tia buena’ edo esateko erabiltzen da. Beraz, ez da harritzekoa Oreretakoek jartzen zuten aurpegia, mutil oiartzuar batek atsoa deitu eta guk (oiartzuar neskak) irripar lotsatiarekin erantzuten geniola ikusita. Oreretako neskek belarriskineko (zaplasteko) ederra ematen zioten bitartean.

Hasierako esaldiaren bigarren hitzak grazi gehiago egiten dit ordea: susaá, eta ez emakumea behiaren pare jartzen duelako (horrek ez du grazi askorik egiten, eta behiari gutxiago) baizik eta beti atentzioa deitu izan didalako animali bakoitzari modu batera edo bestera esaten zaiola ar-eske dagoenean. Jarraitu aurretik, animali mundua ezagutzen ez duzuenentzat (beno, nik ere gutxi dakit lau hankako animaliaz, baina baserritarren alaba izaki) argitu behar da, gizakietan bezalaxe gertatzen dela animalietan ere, hau da; arra urte osoan prest dagoela -eme-eske alegia- eta emeak denboraldiak dituela. Denboraldi horri deitzen zaio ar-eske egotea, eta animali mota bakoitzak bere izena dauka horretarako, jakin nahi? Ba, hona hemen Baztanen eta Oiartzunen esaten den eran (oso antzera bietan ere).

Behia bero dagoenean, behia susera dago (Baztanen) eta susaá (Oiartzunen). Behorra eta astoa, iel. Zerria, iñaus. Ardia, arkara. Zakurra oal, ohara (Baztanen) eta ohara (Oiartzunen). Ahuntza, uxkaá (Oiartzunen) eta Baztanen ez dakit.

Beti erakarri nau gai honek, egia esan ez dakit. Akaso erotikoa delako. Baina uste dut bere aberastasunagatik dela, izan ere, hitz bakarrarekin ulertu daitekeena (ar-eske) bakoitzak berea dauka... gustatuko litzaidake jakitea ea beste hizkuntzetan horrelakorik badagoen, eta batez ere, euskarazkoak osatzea. Noéren barkuan zeuden espezie guztiak nola (ze euskal hitzez) egongo ziren berotuz gero! Gustura hartuko nituzke zuen aportaziyuak... eta baita zuzenketak ere.

Ttikiya