Zunda-liburua: geruza paganoa, geruza judua, geruza kristaua

Begien bistakoa omen da Apokalipsiaren oinarri judua: ez bakarrik patu geroratua, baizik sari-zigor bekatu-barkamen sistema osoa, etsaiari sufrimendu luzea pairaraztea ez soilik haragian, baizik espirituan; labur, moralaren sorrera; orobat, alegoria, aldi berean moralaren adierazpen, eta, moralizatze unibertsala xede, bitarteko... Baina interesgarriagoa dateke nabarmentzea Apokalipsiko oinarri pagano desbideratu baten presentzia. Apokalipsia askotariko osagaiz atondu izana, ez da inolaz ere ezustekoa; harrigarriagoa litzateke, garai hartan, horrela osatu gabeko liburu bat. Lawrencek, edozein gisaz, askotariko osagaiak barnebiltzen dituen liburu mota bi bereizten ditu: batetik, liburu asko berreskuratzen eta barnebiltzen dituen liburua, hainbat autorerenak, hainbat jatorri eta tradiziokoak, baina luzean; eta, bestetik, sakonunetik zintzilik, hainbat geruzaren gainean dagoen liburua, haiek zeharkatzen dituena, behar izanez gero baita nahasi ere, aspaldiko substratu bat geruza berrienean agerraraziz, zunda-liburua. Geruza pagano bat, beste bat judua, beste bat kristaua: horrek markatzen ditu Apokalipsiaren zati handiak, nahiz geruza paganoren bat geruza kristauaren faila batean labaintzen den, hutsune kristau bat betez (Lawrencek Apokalipsiaren 12. Kapituluko adibide ospetsua aztertzen du, non sortze jainkotiarraren mito paganoak –Ama astrala, herensuge gorri handia–, Kristoren jaiotzaren hutsunea betetzen baitu). Ez da sarritan gertatzen, paganismoaren horrelako berpizte bat Biblian. Irudika liteke profetak, ebanjelariak, San Paulo bera, adituak zirela astroen, izarren eta kultu paganoen gainekoetan; baina ahalik eta gehien ezabatzearen alde egin zuten, geruza hori betetzearen alde. Kasu bakar batean behar dute juduek paganismora ezinbestean itzuli: kontua ikustea delarik, ikusi beharra dutelarik, Ikuskizunak nolabaiteko autonomia berreskuratzen duelarik hitzaren aurrean. Lawrence: “Daviden garaiaren osteko juduek ez zuten begirik, hainbeste behatzen zioten beren Jahveri itsutzen baitziren, eta gero munduari bizilagunen begiez behatzen zioten; profetek ikuskizunak behar zituztelarik, kaldear edo asiriar ziren ezinbestean. Beste jainko batzuk hartzen zituzten maileguz, beren Jainko ikusezina ikustearren.” Mintzo berriaren gizonak antzinako begi paganoaren beharrean dira. Hori egia da profetenean erne diren osagai apokaliptikoei dagokienez. Ezekielek Anaximandroren gurpil zulatuen beharra du (“Bihotz-altxagarria da zinez Anaximandroren gurpilak Ezekielenean aurkitzea...”). Baina Apokalipsiaren autorea da, Ikuskizunen liburuarena, Patmoseko Joan, hondo paganoa berpizteko behar handiena duena, eta hori egiteko hobekien kokaturik dagoena. Joanek oso gutxi eta txarto ezagutzen zituen Jesus eta Ebanjelioak, “baina sinboloen balio paganoei dagokionez –balio juduak edo kristauak ez bezalakoak diren heinean–, aditu bat zen, itxuraz”.