Txoriak eta bikiak
Evans-Pritchard antropologoak “Nuer Religion” liburuan kontatu zigunez, nuertarren artean, beste herri askotan bezala, fenomeno naturalek gizarte harremanak eta izpirituaren gorabeherak sinbolizatzen dituzte. Hego Sudanen bizi dira gehienbat nuertarrak. Zezenaren eskrotoarekin egiten dituzte poltsak.
Evans-Pritchardek bikiak eta txoriak nola elkartzen dituzten aztertu zuen. Gizaki bakanak dira bikiak, apartak, eta aparte egotea da hain zuzen sakratuaren ezaugarrietako bat. Izpirituaren ahalaren adierazpen dira bikiak, eta sakratua da halaber bikien eta txorien arteko lotura. Horrela, tabu erritualak aplikatzen dizkiete nuertarrek bikiei eta beren gurasoei; esaterako, debeku dute hegazti jakin batzuk jatea.
Izokinei lotzen dizkiete bikiak Ipar Amerikako Kwakiutl indiarrek, eta parekotasun horiek aditzera ematen dute azpian bikiak eta animaliak harremantzeko hastapen orokor bat egon daitekeela bultzaka.
Metaforikoa izaten da giza taldeen eta animalien espezieen artean ezarritako lotura. Animalien erresuma gizartearen arabera dago pentsatua. Harreman totemikoa ez da bilatu behar totemaren izaeran, baizik eta adimenean eragiten dituen asoziazioetan.
Claude Lévi-Straussek, “Totemismoa gaur egun” labur bezain mamitsuan, Evans-Pritchard erabilita jo zuen Lévi-Bruhlen aurka. Lévy-Bruhlen iritziz, nuertarrek ez dute ez-kontraesanaren printzipioa ezagutzen, eta biltze afektibo eta mistikoa ikusten du nuertarren eta txorien artean. Aldiz, Lévi-Straussek uste du egia dela “gizarte primitibo” deituak zenbaitetan ez dabiltzala ez-kontraesanaren hastapenaren mendean; ez haatik ezagutzen ez dutelako, baizik egoera jakin batzuetan ez dutelako behar, edo ez zaielako komeni. Bestelakoak dira egoera horietan darabiltzaten hastapen logikoak (esaterako, analogia). Eguneroko egoera gehienetan, nuertarrak ondo daki nuertar dela, eta txoria txori: beste Nuer batekin topo egiten duenean, ez dio txoriari bezala hitz egiten; txoriak harrapatzen dituelarik, badaki ez dela nuertarrak hiltzen ari.
Ordea, ustekabekoak datozenean, hala nola bikien jaiotza, ezohikoa normaltasun batean kokatzeko eta ulertzeko beharra izaten dute nuertarrek —gainerako gizakiok bezala, adibidez ETren agerpen urdurigarria “untxia da” ozenki errepikatuz normaldu nahi duen umeak—, ordena sozialean kirrinka barik txertatzekoa, eta hortxe nabarmentzen da txorien zeregina.
“Zeruko jendea” deitzen diete nuertarrek bikiei. “Goiko pertsonak” gisa sailkatzen dituzte, eta horrek txoriekin parekatzen ditu; aldi berean, hala ere, pertsonak izaten jarraitzen dute; alegia, “beheko txoriak”.
Ez biltze mistikoa, baizik eta adimenean sortutako analogia, simetria eta kateamendu logikoak ikusten ditu Lévi-Straussek bikien eta txorien elkarketan. Bikiak “txoriak dira”, baina ez txoriekin nahasten direlako, edo txoria dutelako lehen arbaso, edo txorien antza dutelako, baizik eta, gainerako gizakien aldean, “goiko pertsonak” direlako, eta ez “beheko pertsona” arruntak. Aitzitik, txorien multzoaren baitan, “beheko txoriak” dira, eta ez betiko “goiko txoriak”.
Txoriak bezala, horrenbestez, izpiritu gorenaren eta gizaki arrunten arteko bitartekariak dira bikiak. Horixe da Lander Garroren kasua ere: airean dabil hegan, goi-aldeko izpirituak bultzatuta, gizatiarraren eta jainkotiarraren arteko zubi, superman bezala.
