Edukira salto egin | Salto egin nabigazioara

Tresna pertsonalak

Eibarko peoria, San Blasa baino hobia
Hemen zaude: Hasiera / Blogak / Markos Zapiain / Suaren bila

Suaren bila

Markos Zapiain 2020/03/22 08:30
1981eko La Guerre du feu testu-liburuko bigarren gaiari lotzen zaio ondo, "Nortasunaren oinarri biologikoak" deritzonari

Suaren bila youtuben

 

1-Azaldu zein den Prometeoren eta suaren arteko harremana.

2-Sua pizten era autonomoan jakitea, gurpila, inprenta, Internet jo ohi dira giza historiaren aurkikuntza nagusietakotzat. Aurkikuntza horien artean, zein lehenetsiko zenuke? Zergatik?

3-Azaldu zergatik izan zen zenbait antropologorentzat ziminotik gizakira  igarotzeko orduan erabakigarria sua. Zein esango zenuke dela beste primateetatik bereizten gaituenaren funtsa: ez gordina baizik eta egosia jatea, gorputza estaltzea, hildakoak lurperatzea, mintzamena, pentsamendua…? Zergatik?

4-Suaren bila-n, aditu batzuek gizon protagonistaren taldean Neandertalak ikusi dituzte, eta andrearenean, ostera, Sapiensak. Neandertalek ez dakite sua gorde eta iraunarazten baino. Sapiensek sua pizten ere badakite. Neandertalak hainbat aldetatik itxiagoak dira, Sapiensak irekiagoak, abegitsuagoak, bizkorragoak, berritsuagoak, umoretsuagoak. Trebeagoak dira zeramika kontuetan, armagintzan, apainduran, tresnagintzan, maskaragintzan, txabolen antolakuntzan. Larrua ez dute soilik lau hankatan jotzen, zakurren gisara, neska Sapiensak nahiago du misiolariaren jarrera… Nolabait esateko, aurreratuagoak dira. Orain dela gutxi arte, antropologoek uste izan dute ez zela harremanik izan bi taldeen artean, ez zutela bikote ugalkorrik osatu. Aitzitik, duela zenbait urtez geroztik, filmaren ildotik, elkarketaren hipotesia nagusitzen ari da, eta aurkikuntza batzuek hipotesi hori sendotu dute. Bilatu Interneten zein den status questionis delakoa.

5-Neandertalek ondo hartzen dute neska Sapiensa, arrotza izan arren, eta onuragarria zaie harekiko kontaktua. Neskak bizitzaren funtsa garatzen eta hobetzen lagunduko die: besteak beste, maite kontuak, mintzamena, umorea eta sua. Suak askatasuna ematen du. Gaur egun zenbait kultura eta alderdi politiko ez dira hain irekiak etorkinei abegi egiteko orduan. Zer deritzozu? Etikak zibilizatzen lagun lezake kanpotar desberdinarekiko mesfidantza eta beldurra, zenbaitentzat naturala dena? 

6-Suaren bila-n, umorea eta barrea inteligentzia eta aurrerapenaren adierazletzat jotzen dira. Aldiz, seriotasuna, larritasuna, eboluzioko lehenagoko maila bati dagozkio. Zenbat eta humanoago, orduan eta umoretsuago. Bat zatoz?

7-Zure ustez, zein bizimodu da sakon eta ederragoa, Suaren bila-ko protagonistena ala geurea? Hobetu egin du gizakia aurrerapen teknozientifikoak ekarri dion naturatik urrutiratzeak? Betebehar etikotzat duzu naturatik ahal bezain autonomo izaten ahalegintzea?

8-Psikologian, Filosofian eta Erlijioan badira zenbait ikuspuntu Suaren bila-ko garaian sortu bide zirenak: gizakia gorputza da baina baita arima ere; gorputza hil ostean arimak bizirik jarraituko du; badago beste mundu bat, begi fisikoentzat ikusgaitza, egiazkoagoa hemengo mundu hau baino, eta beste mundu horretara doaz arimak hil ostean… Nondik nora, ideia arraro horiek? (“Arraro”, kontuan hartuta inor ez dela heriotzatik itzuli halakoak egiaztatzeko.) Nietzschek badu hipotesi interesgarri bat: ametsetik datoz ideia horiek. Laguna hil zait, gorpua usteldu da, baina ametsetan agertzen zait, hitz egiten dugu, bizirik dago. Gorputza hil arren, lagunaren arima benetako munduan bizi da. Sinesgarria iruditzen zaizu hipotesi hori? Beste hipotesiren bat bururatzen zaizu?

9-Katolikoek ez soilik denboraren amaierako arimen piztueran, gorputzen piztueran ere sinesten dute, dogma da. Gure protagonistek ez dituzte hildakoak lurperatzen. Sapiensek erre egiten dituzte. Garai hartan zebiltzan erabakitzen gorpuekin zer egin. Gaur egun ere, materialista ateoei ere, gogorra egiten zaie senidearen gorpua kontainerrean edo basoan abandonatzea, basurdeek jan dezaten. Gero eta zabalduago dago biziren batek norberaren organoak aprobetxatzearen aldeko hautua. Zer eskatuko zenieke egiteko zure hurbilekoei zure gorpuarekin?

10-Nik oraingoz ez dut halako pozik izan, baina giza haragia jan dutenek diote zerrikiaren antzeko zaporea duela. Pelikulan ageri den taldeetako bat, ilegorriena, giza jalea da, kanibala. Aditu batzuek Homo Erectusarekin identifikatu dute. Aldiz, protagonista Neandertaletako bat, ohartzen denean gizaki bat jaten ari dela, higuinduta eta ikaratuta botako du ahotik. Giza bilakaeraren une batean, kanibalismoa, intzestuarekin batera, tabu bihurtu zen, eta munduan aldi berean bizi ziren giza jaleak eta kanibalismoa debeku zutenak. Bizirik irauteko ezinbesteko baldintza balitzaizu adiskide baten haragia jatea, egingo zenuke? Zer iruditzen zaizu “Viven. La tragedia de los Andes”-ekoen jokaera? Nondik hasiko zinateke: izterretik, belarritik?

11-Bi kasutan erakusten dizkigu Suaren bila-k erlijiosoak dei ditzakegun jarrerak: batetik, suaren aurrean, ahalbidetzen baititu berotasuna, janari egosi goxoa, piztiak uxatzea, osasuna, irautea eta bizipoza; eta, bestetik, mamuten aurrean. Protagonistak ahalegintzen dira gizakia hainbat aldetatik gainditzen duen piztia arrotz ulergaitz baten indarra beraien alde jartzen, menpekotasuna erakutsiz eta opariak eginez; fededunek ere antzera funtzionatzen dute Jainkoaren aurrean monoteismoetan. Islam hitzak “sumisio” esan nahi du, eta kristauak, halaber, uko egin behar dio bere buruari, bere barrualdea hustu, Jainkoa bere baitan sartu ahal dadin,  Jainkoak eta ez fededunak goberna dezan bere bihotza, bere adimena eta bere bizitza. Sinesgarria iruditzen zaizu erlijioa eguzkitik eta sutik eta piztiek eraginiko izutik eratortzen duen teoria?

12-Hartzaren erasoa, mamutaren laguntza, suaren jabetza… gure beldur eta pozaldi sakonenak filmak erakusten dituen milaka urte haietan erabaki eta finkatu ziren. Ordea, ez dago garbi gaur egun zentzurik ote duten. Adibidez, filmeko garaian praktikoak ziren beldurrak eraginiko gure erreakzio fisiko askok, gaur egun ez dute ez hanka ez bururik: esaterako, piztia bat atzetik dugunean kaka egiteak, kiratsaz uxatzearren, edo izerdia botatzeak, eskua, besoa edo hanka harrapatu nahi badigu irrist egin diezaion. Gaur egun pantailaren aurrean sentitzen ditugu beldurrik handienak, eta gure gelan eserita izerdi eta kaka horiek ez dute zentzu handirik. Eboluzioak eragindako desoreka horiek omen dira hain orokorra den gizaki modernoaren neurosiaren kausa nagusiak. Bat zatoz?

13-Gure amets asko ere, dirudienez, garai hartatik datoz, besteak beste hainbat amesgaizto: lehoiak edo deabrua atzetik ditugu lasterka gu hil eta jan nahian, baina izterrak astun ditugu eta ezin aurrera jo, harrapatuko gaituzte… Kontatu horrelakoren bat. Ez bazara oroitzen, asmatu.

14-Arma berriak oso garrantzitsuak izan dira beti botere-borrokak irabazteko: zenbait historialarik iradoki dutenez, euskaldunek irabazi duten gudu bakarrean, Orreagan, erabakigarria izan zen frantsesek ezagutzen ez zuten arma berri baten erabilera. Filmean ere, gure protagonistei suagatik eta botereagatik lehiatzen zaizkien taldekideek galdu egingo dute, gure protagonistei neska Sapiensak Neanderthalek ezagutzen ez duten arma ekarri dielako. Ordu arte, gorputzez gorputz borrokatzen ziren, baina Sapiensak urrutitik jaurti daitekeen lantza bat eskuratzen die. Uste duzu zure belaunaldia gai izango dela euskaldunak garaitezin egingo gaituen arma kuantiko bat asmatzeko? Edo zuen garunak alferrik galtzen ari zarete Soy una Pringada eta Ibai Llanosekin? Indartsuagoa ote da desobedientzia zibil ez-biolentoa edozein arma baino?

15-Zergatik aukeratzen du tribuko zahar jakintsuak suaren bila joateko gure protagonista, eta ez zeregin hori bete nahiko lukeen lehiakide beltzarana? Azken horri larregi nabarmentzen zaio agian botere-irrika? Platonek dio agintaririk egokienaren ezaugarrietako bat izaten dela ez duela agintea nahi. Ados zaude?

16-Ametsa, oihartzuna, birusa, gertaera ulergaitzak: gizakiak zentzua behar izaten du, hasieratik ahalegindu da zentzuz hornitzen itxuraz zentzubakoa dirudiena. Kontrolagaitzak urduri jartzen du. Tenporak, astrologia, erlijioa, psikologia… ez al dirudite sarritan helduleku ahulak, oinarri-oinarrian dagoen absurdoari ihes egiteko asmaketa frakasatuak?

17-Protagonistek borroka egiten dute arrautza batengatik, jatekoagatik: hor amaitzen dira adiskidetasuna eta lankidetza, behar fisiologiko oinarrizkoak kooperazioaren gainetik daude, nahiz eta, kooperatuko bagenu, hobeto aseko genituzkeen agian behar fisiologiko primario horiek. Darwinek elkarren aurkako borroka eta indartsuenen hautespen naturala nabarmendu zuen eboluzio naturalean, baina giza eboluzioan une erabakigarri batetik aurrera egoismo hutsagatik kooperatzea komeni omen zaigu. Zer deritzozu?

18-Filmeko protagonisten aldean, oso ahulduta eta atrofiatuta daukagu guk usaimena; usaimenak erabakitzen zuen adibidez sexu-harremanak izan zitezkeen ala ez. Zer iruditzen zaizu erakargarriagoa, garai hartako gardentasun primarioa, ala gaur egungo konplikazio berritsua?

19-Neandertalak mamutengana bezala, neska Sapiensa oparien bidez hurbiltzen zaie lehenbiziko aldiz Neandertalei, Erectusak protagonistari barrabiletan eragin dion zauria sendatzeko enplastu bat eskainiz. Opariaren funtsezko zeregina iruditzen zaizu bestearen borondatea gure alde jartzen ahalegintzea? Bestela?

20-Hans Blumenberg: gizakiaren historian, gertaerarik erabakigarriena izan zen igarotzea oihanean zuhaitzetan ibiltzetik sabanan hanka bien gainean ibiltzera. Basoan ez bezala, ordokian agerian gelditzen zara, begien bistan, etsaien esku. Egoera horretan, garrantzi handia izan zuen asmatzea ea hurbiltzen ari zitzaion beste gizakia, edo gizakiak, intentzio ona zekarten, ala erasotzeko eta hiltzeko asmoa. Filmean neska Sapiensa asmo onez hurbiltzen zaie eta Erectusak asmo hiltzailez. Horrelako sentimendu indartsuz inguratzen zaizkizu ikaskideak Institutuko pasilloetan, ala indiferentzia da nagusi?

21-Filmaren arabera, lehenagokoa eta oinarrizkoagoa da sexua maitasuna baino. Larru-jotze asebetegarri baten ondorio litzateke maitasuna, sentimendu bilakaturiko ariketa fisiko bat. Bat zatoz?

22-Neskak alde egiten duenean, gizon protagonistari hats-beherapenak jo eta frustrazioa sentituko du, jausi egingo da, maitemindu. Usaimenaren bidez sentitzen du batez ere neskaren nostalgia. Ez du bakerik izango harik eta neskarekin berriro elkartuko den arte. Romeo eta Julietarenaren antzekoa da neska Sapiens eta mutil Neandertalaren arteko amodioa, biak baitira Homo espeziekoak baina leinu desberdinetakoak, elkarrekin batzeko tradizio eta ohiturarik ez dutenak. Baldintza errealek zaildu egiten dute maitasun hori. Sapiensen buruzagi-apaizak, herriko aginte patriarkalak, debekatu egiten dio neskari gizon arrotzarekin biltzea. Ordea, maitasuna  indartsuagoa da taldeko debekua baino, eta protagonistak konpondu egingo dira elkarrekin jarraitzeko. Zer iruditzen zaizu indartsuagoa, maite mota jakin bat baztertzen duen taldearen debekua, ala maitasuna bera?

23-Endogamiaren eta exogamiaren arteko tentsioa nabari da filmean. Sapiensen buruzagi espiritual antzeko batek, xamanak, apaiz-alkateak, Neandertal arrotzari herriko emakumeak eskaintzen dizkio, ernal ditzan. Neska protagonistak herria eta endogamia ala maitea eta exogamia aukeratu behar du. Mutilak, berriz,  herrikide-lagunak ala maitea. Biek lehenesten dute maite arrotza. Maitasun biologikoa kolektibitatearen exijentziei nagusitzen zaie. Maitasunak apurtzen du gutar-arrotz bereizketa zurruna, maitasunak zeharkatzen ditu taldeak ezarririko muga estuak. Hala uste duzu zeuk ere?

24-Abenturak bizi ondoren sutondoan talde-kideei kontatzeak, eta entzuteak, beti eragin izan dio gizakiari gozamen handi bat, horixe ei da literaturaren ernamuina. Kontatzeak ematen dio zentzua bizi izandakoari. Gainera, norberaren irudia hobetzeko benetako gertaera apain daiteke, biribildu. Iruditzen zaizu gaur egun, ikus-entzunezkoen kontsumitzaile pasiboak izaten garenez, kontu-kontari aritzeko trebetasuna eta poza galtzen ari garela? Edo nostalgia faltsua deritzozu sutondoan elkartutako familia zoriontsuaren postalari, zaharren istorioak jakin-minez entzuten?

Iruzkina gehitu

Erantzuna formulario hau betez utzi dezakezu. Formatua testu arruntarena da. Web eta e-posta helbideak automatikoki klikagarri agertuko dira.

Galdera: Idatzi zortzi zenbakiak erabiliz
Erantzuna:
Aurkezpena

Markos Zapiain

1963an jaio nintzen. Markos Zapiain naiz ia beti. Baina ez zidaten soldaduzka egiten utzi, nortasun bikoitza dela eta. Batzutan Pelipe pizten da ene baitan. Pozik ibiltzen da oro har Pelipe. Baina haserretzen denean, kontuz.