Sarraskiz sarraski, ahuntza lagun
Izan dira eta badira buhame euskaldunak, ijitoak eta euskaldunak dira etniarik eskuzabalenak Espainiako espetxeak hornitzeko orduan, hor ditugu orobat “Rumba Norte” zein “Mal de ojo”, baina euskaldunak oro har ez gara ijitoenganako gurasokeria, ezaxola edo baztertzetik askatu, Alizia Stürtzeren ahalegina gorabehera. Hain zuzen, Donald Kenrick-ek Durangoko azken azokan Stürtzeren “Agotak, juduak eta ijitoak Euskal Herrian” bilatu du, alferrik, agortu baita. Kenrick, 75 urteko poliglota bizkorra, gogotsu dabil euskara hobetzen.
Inguruotako “ijito”, “gitan”, “gypsy”, Egiptotik zetozelakoan ipini zitzaien, txarto: Indiatik datoz. “Romani”a (buhameen hizkuntza) eta hindiera zein punjabiera berdinak dira funtsean. Bestalde, ekialderantzago erabiltzen diren “zigeuner”, “cygan”, “tsigane” eta antzekoak grezierazko “atsingani”tik datoz, hitzez hitz “jentilak”. Baina sekta heretiko baten izena ere bazen.
Gure arteko ijitoen arbasoek aspaldi bezain urruti ekin zioten lekutzeari. Hirugarren mendean Indiako ipar-mendebaldeko hainbat tribuk Pertsiara (Iran) migratu zuen. Zergatik? Aurrena, huno, arabiar eta turkiarrek etengabe inbaditzen zituzten. Hurrena, Pertsiak haien lurra konkistatu eta menperatuek metropolira jo zuten abantaila bila (ohiko mugimendua, beterik daude gaur egun Ingalaterra pakistandarrez eta Paris aljeriarrez zein zuberotarrez).
Behin Pertsian beren artean elkartu ziren, etnia berri bat sortuz, “rome” izendatu zutena (“rom” “gizaki” da). Hots, Kenricken hipotesiaren arabera, ez Indian baizik Pertsian agertu ziren lehenbizikoz ijitoak, Indiatik zetozen tribu diferenteak nahastearen ondorioz.
Gero batzuek mendebaldera jo zuten geldika-geldika. Europan ekialdetik sartu eta mendebalderantz egin zutela ijitoen lehen aipamenen norabideak erakusten du: Konstantinopla (gaur egungo Istanbul) 1050, Zagreb 1378, Zaragoza 1425, Londres 1513…
Hasieran ez zen arazorik. Urrezko aro gisako bat ere izan genuen, XV mendea, ez baitzen hurrengoak bezain zitala gertatu: jai zoragarria izaten zen herriz herri ibiltzen ziren ijitoen etorrera umeentzat, herri xehearentzat: musika, dantza, zirkoa, magia, ahuntza, pitonisa, akrobatak...
Pozaldi laburra. Demagogiarik gabe baiezta daiteke agintariak izan zirela sarraskiak bultzatu zituztenak: alde batetik, nomadak eta desorduko bestak beti izan zaizkie nahasgarri agintari zibilei; bestetik, etorkizunaren igarle haiek egiazko jainko orojakile bakarraren eta bere ordezkari ofizialen larderia kordokatzen zuten. Uste txarrak eragin zituzten, halaber, ijitoen azal ilunak eta jatorri ezezagunak: Atlantidatik ei zetozen, Tubalengandik, turkiarren espioiak omen ziren...
1498an Germaniar Inperio Sainduaren parlamentuak buhameen kanporatzea agindu zuen; baten bat geldituz gero legez kanpo zen, eta hura hiltzea libre. Legedia horixe izan zen lehen genozidioaren oinarria, 1550 inguruan burutua. Europako mendebalde osoan ezarriko dira 1500tik aurrera ijitoen kontrako legeak. Orduz geroztik ikaragarria izan da harremanen gainbehera, nazien ijito-holokaustoa arte, ankerrena juduaren ostean. Kenrickek “Gypsies under the Swastica” liburuan aztertu du. Europan luzaro ijitoa hiltzea ez da hilketa izan. Masakratzen ez zituztenean belarriak ebakitzen zizkieten, beste barik, “buhame izateagatik”, Johnny Faa koitaduari bezala Ingalaterran. Ez da harritzekoa ijito gehienek beren ijitotasuna ezkutatzea, zure arbasoek barne ziurrenik.
Bob Dylani bere amatxik aholkatu zion adeitsua izateko beti jendearekin, denok galdu baitugu gordean guduren bat. Ijitoak gainera urrutitik datoz eta oso bidaia latza izan dute honaino.