Zeri buruz dio Parmenidesek "esti"?

Parmenidesek dioenez, bat datoz izatea edo benetan badena ("einai", "esti") eta pentsatzea ("noein"), eta badena bada, ez dena ez da, ez da egia badena ez dela, ez da egia ez dena badela. Ondorioz, izatea osoa da, betea, biribila, geldia, aldaezina, betikoa eta hilezkorra. Badena bada, ez dena ez da: horrek ez du erremediorik, eta, Parmenidesen hitzetan, ezinbestekoa da, zuzenbidea, legea eta patua.

Tradizioaren arabera, Parmenidesek Izateaz dihardu, Izate den heinean: aldaketa, denborazkotasuna eta errealitate enpiriko oro transzendituko lukeen Izateaz, edozein gauza partikularren gainetik legokeena.

Parmenidesen poemaz nagusi den ikuspuntua Platon, Aristoteles, Nietzsche eta Heidegger-engandik datorkigu eta ontologiaren eta zehazki dualismo ontologikoaren ernamuintzat dauka; ikusi nahi izan du poemak bereizten dituela, batetik, zentzumenen bidez jasotako izaki engainagarriak eta, bestetik, zinezko Izatea, gogoeta logikoak uler dezakeena, haraindikoa. Ikuspuntu hori indartzeko Parmenidesen biografiako pasadizo ez oso ziur batzuk ere aitzakiatu izan dira: Eleakoaren hilarrian Y bat ageri zen; ikur horrek adierazten omen du bizitzan bi bideen artean aukeratu behar izan zuela, iritziaren bidea ala egiaren bidea; hainbat sektetako kideen hilarrietan marrazten zuten Y hori.

Interpretazio horrek arazoak pizten ditu. Inork ez daki zer arraio egin poemako bigarren zatiarekin, kosmogoniaz, kosmologiaz, antropologiaz eta demonologiaz diharduena. Izan ere, Jainkosak lehenbiziko zatian ezagutarazten baitio egiaren bidea Parmenidesi: funtsean, badena badela; eta iritziaren bidea ezinezkoa dela diotso, alegia, ez dena badela: ez denaz ezin deus ere esan. Hala ere, poemaren bigarren zatia mintzo da ez egiaz baizik iritziaz, zentzumenen bidez jasotakoaz, eta Jainkosak jakinarazia da, halaber.

Alexandre Kojève-ren eta Clèment Rosset-en irakurketek hankaz gora jartzen dute tradiziotik datorkigun interpretazioa eta bigarren zatiaren izatea era koherenteagoan zuritzen dute.

Rossetentzat, sinonimo dira izate, existentzia eta errealitate. "Jakinduria- eta eromen-hastapenak" liburuan dioenez, izakien eta Izatearen artean bereiztea, Heidegger-en gisara, doktore mistikoen joera da, zentzu handirik gabekoa. Estrapolazio filosofiko bat egin da Parmenidesekin: beste filosofo batzuek beren kezken arabera interpretatu dute haren poema, Parmenidesenak ez diren kezkak, eta hala ere kezka horiei erantzunez aurkezten digute Parmenides Filosofiaren Historiek. Eleakoari esanarazi zaizkio hark gogoan sekula izan ez zituenak. Poema bera arretaz irakurri beharrean, interpretazio-ildo nagusia jausi da Bergsonek “pentsamenduaren erretroaktibitatearen ilusio” izendatu zuen horretan: Parmenidesi nahikeria ontologiko bat eta eternitate-ardura bat leporatu izan zaio, ez zena filosofikoki garatuko hura hil eta mende eta erdi geroago baino, metafisika greko klasikoan, Platon eta Aristoteles. Platon etengabe mintzo da eternitateaz, “aei on”; aldiz, Parmenidesek ez du halakorik INOIZ aipatzen.

Zehaztu dezagun: Javier Agirre eta Felipe Juaristiren itzulpenaren arabera, Parmenidesek badenaz (“esti”) dio: “jaio ez izana izanik, ezilkorra ere badela, eta betea, bakarra, geldia eta guztiz osatua; ez zen izan eta ez da izango, orain oro baita bat, bakar, etengabea.”

Rossetek onartzen du Parmenidesek izateaz esateak jaio ez izana dela, ezilkorra eta geldia, iradoki dezakeela hemen beheko errealitate denborazko eta aldagarritik bereiziriko zerbait duela aipagai, hots, ontologiak ezagutarazi digun Izate transzendentea.

Ordea, testuan bertan ez du ezer aurkitzen halako irakurketa bat derrigortzen duenik. Areago, ohiko interpretazio-arazo ugari desagertu egiten da, behin utziz gero Parmenidesengan ikusteari  pentsalari bat desberdintasun ontologikoaz arduratua, existentziaren eta Izatearen artean bereizi nahi tematian.

Rossetek tzulpenaren bidez laguntzen dio bere interpretazioari. Orrialdeak aurrera, tradizioan gailendutako “jaio ez izana” eta “ezilkorra” bilakarazten ditu “iraganik gabeko” eta “etorkizunik gabeko”. Halatan, aiseago helduko da baieztatzera Parmenidesengan bat datozela izatea eta existentzia, poemako “esti”k ez duela aipagai errealitatea baizik.

Edonola ere, izateak ez badu iraganik, ez etorkizunik, ezta mugimendurik ere edo aldaketarik, zer ote da, ez bada ontologiaren betiko Zer transzendentea?

Horra giltza: ZERI BURUZ dio Parmenidesek ez duela iraganik, ez etorkizunik, ezta mugimendurik edo aldaketarik ere?

Rosseten ustez, ORAIN PRESENTE dugunari buruz. Parmenides mugatzen da esatera badena iragan barik eta gero barik dela, eta orain existitzen dela (“nun esti”).

Izatearen ezaugarri horiek (aldagaitz, iraganetik eta etorkizunetik independente) ez dira ontologiaren pribilegio, baizik edozein errealitateren ezaugarri, errealitate hori orain eta hemen dugun neurrian. Errealitate bakar bat ere ez da aldaketaren, iraganaren edo etorkizunaren menpekoa izan, orain baita beti. Aldaketaren, iraganaren edo etorkizunaren araberako errealitatea irreala litzateke, orain hemen ez den izateaz esan beharra baitago benetan ez dela.

Horri lotuta, bestalde, ulergarriago ageri zaigu Parmenidesen esan hau: benetan badena onartzeko beharrezkoa da bihotz ausart bat. Kontua da gizakiak beti babestu nahi izan duela bere burua benetan badenetik, zoragarria bezain arraroa eta krudela baita, eternitateren, haraindiren, iraganen edo geroren baten altzo haluzinaziozkoan; aski hedatua da eternitatea, haraindia, iragana eta etorkizuna oraina baino errealagotzat hartzen duen eromen mota. Parmenidesek behin betiko ixten digu aukera hori, eta benetan baden errealitate bakarrera kondenatzen gaitu, orain eta hemen aurrez aurre dugun horretara.

Erabatekoa da Parmenidesen izatearen eta errealitatearen arteko adostasuna, Parmenidesen “esti” horrek edozein errealitateren funtsezko ezaugarria adierazten baitu: existitzea ez da beste bat izatea, ez lehen, ez gero, ez beste nonbait, baizik orain eta hemen izatea: aldagaitz, betiko, hilezkor, geldi.