Onfray eta hizkuntza txikiak

Itxaro Bordak “Berria”n Michel Onfrayren artikulu bat ezagutarazi eta ganoraz kritikatu digu.

Frantziar ugari da unibertsalista, eta, hitzez behintzat, askatasunaren, berdintasunaren eta haurridetasunaren aldezle.

Hori bai, frantsesez. Ataka gaitza topatu dute haatik: ideologian unibertsalista zara baina unibertsoa ingelesez mintzo da eta ez dago frantziarra ingelesez hizketan baino gauza tristeagorik munduan (ikusi youtuben Badiou, Bernard-Henri Lévy, Derrida). Frantziarrari bere burua pairagaitz zaio ingelesez mintzo delarik, ulergarria baita.

Bestalde, Nietzschek ohartarazi zigun frantziar idazlerik onenak, moralistak, elebakarrak zirela, eta elebakartasun horrek bazuela zerikusia beren prosaren gailentasunarekin. Grekoz ere, idazkerarik bikainena elebakarrek eman omen zuten. Espainian XX. mendeko prosarik onena Francisco Umbralek idatzi du, elebakarra halaber.

Sartrek, Deleuzek eta Onfrayk ez dakite ondo frantsesez baizik.

Frantziarrak historian maizegi izan dira ahulekin harro bezain indartsuekin koldar. Orain ere berdintsu. Ingelesezko kulturaren aurrean konplexuz eta autogorroto erasokorrez josiriko erreakzioak dituzte, baina aldi berean egurra bretoi eta korsikar koitaduen aurka. Uste dut Onfrayk esperantoaren goraipatzea aitzakia gisa darabilela, ingelesez ikasi behar ez izateko, baina aldi berean unibertsaltasunari eutsiz, inork leporatu ahal ez diezaion inongo frantziar nazionalismo xenofoborik.

Onfray da ziurrenik gaur egun munduko hizlaririk onena frantsesez, eta, giza harremanak hein batean bederen botere harremanak ere badirenez, oso humanoa da frantsesari uko egin nahi ez izate hori, Onfrayren izena zein izana hizkuntzari lotuak baitira goitik behera. Beti zaigu desatsegina boterea galtzea, eta Onfrayri frantsesez darion distira guztiz itzaliko litzateke baldin aurrerantzean ingelesa edo esperantoa ezarriko balira munduko hizkera filosofiko gisa. Gainera, oraingoz, ederki atera dezakezu bizimodua frantsesez argitaratuz, korsikeraz edo bretoieraz edo esperantoz ez bezala.

Onfrayk badaki “euskaldun”, “greko” bezala, edonor izan daitekeela, sorterria edo odola gorabehera, ez baitago lurraldeari lotua, euskaraz jakiteari baizik, eta badaki euskarari arnasa ematea ez dela hildakoa berpizten ahalegintzea, baizik txikia eta ahula izan arren bizirik dagoena iraunaraztea; halatan, euskaraz aritzea bezain tanatofiloa litzateke frantsesez jardutea, ingelesaren nagusitasuna kontuan hartuz gero, frantsesa euskarari zaiona baitzaio hein batean ingelesa frantsesari.

Alegia, Onfrayk dioenean “on se mit alors à parler local, ce que d’aucuns célèbrent aujourd’hui comme le fin du fin. Je songe aux “nationalistes”, plus justement nommés “indépendantistes régionaux”, qui font de la langue un instrument identitaire, un outil de fermeture sur soi, une machine de guerre anti-universelle, autrement dit un dispositif tribal”, mundu osoko egoera eta bilakaera linguistikoa aintzat harturik, zaku horretan euskara sar baldin badezakezu, eskubide berdin-berdinaz sar zenezake frantsesa.

Ikuspuntu globalaren arabera, hemen ere frantsesaren egoera deskribatzen ari dela dirudi: “La langue régionale exclut l’étranger, qui est pourtant sa parentèle républicaine. Elle fonctionne en cheval de Troie de la xénophobie, autrement dit, puisqu’il faut préciser les choses, de la haine de l’étranger, de celui qui n’est pas “né natif” comme on dit. Or, comme une espèce animale, une langue obéit à des besoins relatifs à une configuration temporelle et géographique; quand ces besoins disparaissent, la langue meurt. Vouloir faire vivre une langue morte sans le biotope linguistique qui la justifie est une entreprise thanatophilique. Son équivalent en zoologie consisterait à vouloir réintroduire le dinosaure dans le quartier de la Défense et le ptérodactyle à Saint-Germain-des-Prés…”

Onfrayri ahazten zaio ez dela gauza bera hizkuntza berez hiltzea, biotopoa galduta, edota asasinaturik; eta asasinatze ahaleginen lekuko zuzenak izan garenok zilegi ez ezik betebehar ere badugu erresistentzia eta matxinatze linguistikoa. Gaur egun Frantzian ez al dira ba ofizialki “onak” nazien aurkako erresistentzian ibili zirenak?

Onfrayk behin baino gehiagotan gonbidatu nau Caen-en afaltzera. Euskaldunei buruzko jakinmin handia dauka, behar bezala asetzen asmatzen ez dudana. karagarri maite ditu Ravel eta Carmen. Pazientzia handia du frantsesez oso gaizki egiten dugun euskaldunokin. Euskarazko hitz batzuk ikasi egin ditu: sagardo, ardo, patxaran, guiski.

Badaki badugula euskara batua, euskarazko egunkari bat (Angel Errok Onfrayri buruz Berrian ateratako idazlan ederra ederra eman nion eta biziki hunkitu zen). Koldo Izagirrek “Sua nahi mister Churchill”-en apaiz abertzale batek Franco garbitzeko izan zuen burutazioaren berri eman digu: aldez aurretik pozoituriko ostia sakratua mezan janda hilko zen caudilloa. Hori entzunda Onfrayk “c'est magnifique, c'est magnifique!” oihukatu zuen miretsirik.

Eta kritika honetan behintzat arrazoi osoa dauka: gure hizkuntza desberdina, sarritan, modu xenofoboan erabiltzen dugu, gainerako gizakiengandik bereizteko besterik ez, pobreei goitik behera begiratzeko zehazki. Oso ondo ezagutzen dut zenbait jende euskara soilik Osakidetzako itxarongelan erabiltzen duena seme-alabekin, etorkin errumaniar, espainiar edo hegoamerikarrengandik bereiztearren, eta gero etxean seme-alabei gaztelaniaz egiten diete eta euskal kulturaren aurkako aurreiritziz betetzen dizkiete kaskoak.