Matematikaren unibertsaltasuna auzitan
Pena eta amorrua eragiten diote Txillardegiri gizakiaren animaltasuna ukatzen dutenek. Orobat, mendebaldeko zibilizazioa harro goraipatu eta kultura agrafoak gutxiesten dituztenek, kolonialismorik basatiena zuritzera iritsirik. Txillardegi gusturago dabil Edward Sapir, Benjamin Lee Whorf edo Claude Lévi-Strauss bezalakoen konpainia noblean, europar gizon zuriaren nagusitasuna zalantzan jarri, eta kultur diferentziak aberastasuntzat dituztenak.
Noski, unibertsalistek diote zientzia, logika eta matematika edozein gizakik onartzeko modukoak direla, egia objektiboak baitira —hizkuntza eta kultura gorabehera—. Bada, litekeena da logikaren eta matematikaren unibertsaltasuna ere zalantzagarria izatea. Txillardegik puntako maisutzat zuen Bertrand Russellek, Alfred Whiteheadekin batera, Principia Mathematica argitaratu zuen 1910 eta 1913 bitartean, hiru liburuki trinko. Helburua: egia matematiko guztiak printzipio logikoetatik eratortzea. Ezin unibertsalagoa zirudien guztiak. Urte haietan ziurtzat jo zuen Russellek, bederen, matematikaren eta logikaren unibertsaltasuna.
Ordea, 1920-1921 urteak Txinan pasa zituen ingeles filosofoak. Eta Txinako hizkuntzak ezagutzen hasi bezain laster, aitortu zuen ikaratuta zegoela, ohartu baitzen indoeuroparra zela Principia Mathematicako logika.[1]
Ezinbestez ote dago indoeuroparrari lotua logika matematiko ustez unibertsala? Halaxe uste dute hainbat filosofok, hala nola Nietzschek edo Gianni Vattimok. Eragin handia izan zuen Nietzschek Txillardegiren pentsamenduan eta literatur sorkuntzan. Haizeaz bestaldetik eleberria Zaratustraren itzalpean idatzi zuen.[2]
Nietzschek dioenez, hizkuntzaren bidez azaldu daiteke Indiako, Greziako eta Alemaniako filosofia guztien antzekotasun harrigarria, hizkuntza indoeuroparren gramatikek antzeko pentsaerak bideratzen baitituzte. Inkontzientean markatzen dituzte funtzio gramatikalek gogoeta-bideak. Gramatiken arteko ahaidetasunak modu homogeneoan egituratzen ditu sistema filosofikoak, eta, aldi berean, bidea ixten die mundua interpretatzeko bestelako aukerei.
Indoeuroparren artean ez bezala, eremu uralo-altaikoko hizkuntzetan subjektuaren kontzeptua ez dago batere garatua. Halatan, hango filosofoek, Nietzscheren esanetan, indogermaniarrek edo musulmanek ez bezala begiratuko diote munduari, bestelako bideetatik pentsatuko dute; izan ere, funtzio gramatikalek adimena sorgintzen dute. Horregatik, behar bezala pentsatzeko, ezinbesteko baldintza da gramatikaz ohartzea eta gramatikaz mesfidatzea. Bestela, zuk zeuk pentsatzen diharduzula uste duzunean ere, zeure hizkuntzaren gramatika garatzen ari baitzaitezke oharkabean. Hizkuntza bera ariko litzateke, nolabait esateko, zeure bitartez pentsatzen. [3]
Zentzu horretan, baten batek txillardegitar esperientzia erlatibista bat bizi nahi baldin badu, hona hemen eman beharreko urratsak: kontaktatu hamabost urte bete arte japonieraz bakarrik mintzatu, eta hamasei urterekin ingelesa ikasten hasi den pertsona batekin. Mintzatu ordubetez Akirarekin. Ondorio nabarmena: mundua guk ez bezala ikusarazten die japonierazko azpiegitura linguistikoak, bestelako burubideak ibilarazten, benetan desberdinak diren hizkuntzek burmuineko eremu diferenteak piztuko balizkigute bezala.[4]
[1] J. E. Littlewood, Littlewood’s Miscellany, Bela Bellobas, Cambridge, 1986, 130. or.
[2] Hitza hitz, 151. or.
[3] NIETZSCHE, Friedrich, Jenseits von Gut und Böse, Kröner Verlag, Stuttgart, 1991, 27-28 orr. 20. paragrafo ospetsuaren amaiera da.
[4] Japonieratik alemanera itzultzeko zailtasun tragikomikoen inguruko adibide zehatzak, Joxe Azurmendiren Humboldt: hizkuntza eta pentsamenduan, UEU, Bilbo, 2007, 307-312. orr.; eta nola ematen duen indoeuroparraren gramatikak mendebaldeko logika, eta txinerarenak bestelako logika bat, Ibidem, 312-318. orr.