Joxe Azurmendiri elkarrizketa (1): "Gaur errealitatearen parte garenok nolabait beti errealitatearen parte izan gara eta izango gara".
Ezustekoek, eritasunek eta kazetariok arnasa hartzen uzten diogun tarte gero eta laburragoetan baizik idatz ez dezakeen arren, ikaragarria da Joxe Azurmendi ontzen ari zaigun obra, ezin aberatsagoa izango da ondorioei dagokienez. Aurton, Unamunori buruzko “Bakea gudan” eman digu udaberrian, eta “Barkamena, kondena, tortura”, berriz, udazken eder honetan (zer den eta zer ez den biktima bat, errua, erantzukizuna...; gisako gaien inguruan, izenburuan aipatutakoez gainera). Aldi berean, Renanen nazio kontzeptuari buruzko liburu bat idazten dihardu, itzela izango baita. Dio ez dela gai orain dela urte batzuetako lan martxa gogorrari eusteko, baina ulertzeko eta erantzuteko ahalmen filosofiko sakon eta bizkorra erakusten du hala ere elkarrizketan, ohiko dotorezia eta eskuzabaltasunaz gain tratuan.
-Egitate zientifikotzat hartzen duzu unibertsoak ez duela ezer ahazten, guztia dagoela guztiari lotua, edozer agertu ahal izateko ezinbestekoa izan dela iragan osoa, eta edozertxo horren agerpenak unibertsoaren etorkizun osoa aldatuko duela.
-Gure “arima”, kakotx artean, betierekoa dela esan nahi duzu, ezta? Hori egitate zientifikoa baino, egia zientifiko ororen presupostua da. Metafisika dualistak utzi eta errealitatea dena bat dela onartzen badugu, gaur errealitatearen parte garenok nolabait beti errealitatearen parte izan gara eta izango gara. Arimaren hilezkortasunaren mito asko dago, eta mito horien muin razionala hori da.
-Epikurok dioenez, ez diot heriotzari zertan beldurrik izan, ni nagoenean ez baita heriotzarik, eta heriotza datorkidanean ni jadanik ez naiz. Heriotzaren izugarrikeria samurtzearren asmaturiko argudio razionalek ez zaituzte konbentzitzen. Dena den, ia ez dago gizakirik heriotzaren gordinkeria ahazteko edo baretzeko irtenbideren bat erabili ez duenik, dela metafisika, dela erlijioa, dela bizimodu militantea edo hedonista itxuraz axolagabea.
-Ez da konbentzitze kontua, konbentzitu ezerk ez zaitu egiten. Jendea egunoro hiltzen da, baina edozein heriotzak ez gaitu heriotzaren aurrean jartzen. Jartzen gaituenean hitzik gabe uzten gaitu, eta mitoari edo filosofiari eskatzen diogu laguntza. Elizkariak horixe dira. Hileta laikoetan egon naiz eta, diozun bezala, ez naute konbentzitu. Seneka irakurri nuen, gustatu zitzaidan. Konbentzitu ez ninduen egin. Heriotzaren filosofiari erlijioari egiten zaizkion kritika guztiak egin dakizkioke. Berdin da Lukrezio edo Spinozari, Unamuno, buf! Heriotzak esanahiren bat baldin badu, existentziaren muga ikaragarriak krudelki begien aurrean jartzea da. Mugak berak ez mitoak eta ez filosofiak gainditu ahal ditu. Etorri garen bidetik joango gara denok. Kontzientzia larritu honen gainditzea da bai filosofiak eta bai mitoak nolabait eskaintzen dutena. Minaren eta beldurraren gainditzea. Mitoak irudiak piztuz, ipuinak kontatuz, Jesusen Getsemaniko tristura, gurutzeko “zergatik abandonatu nauzu?” garrasia, hiletatik piztuera eta hilobiko zapi zuriak, zerura igoera Grecoren koadro bateko argietan. Heriotza ez da egiazko bizitzara pasatzeko atea besterik. Heriotzaren liturgia kristaua berez bikaina da, irudizko hizkuntza bezala ulertuta. Probokazio jasangaitza, ordea, modu errealistan jaulkirik, eta batzuetan ez da erraza halako agintzari absurduen aurka zure barrua ez matxinatzea. Edonola ere, heriotzak kolpatu eta emozio larriaren momentuan erritoetara eta irudizko hizkuntzara jotzen dugu. Mitora, poesiara, musikara. Diskurtso filosofikoa momentu horretan seguru asko inpertinentzia bat izango litzateke. Hileta laikoei akats hori ikusten diet. Heriotzaren kapituluan mito erlijiosoak abantaila handia darama oraingoz. Badauka hizkuntza bat osokoa, milaka urtez landua. Filosofiak ez. Beharbada hobe horrela. Hiletako eguna mitoari lagata, filosofiak agian irakats diezagukeena gure gutxitasunaren onarpen apala da. Ez trikimailu sasilogikoak. Aipatu duzun ateraldi epikurotarra, zuk uste duzu filosofian inork inoiz seriotan hartu duela hori? Niretzat iseka bat da Platoni, besterik ez. Izan ere, hil eta geroko patuaren mitoen eta erlijioen alboan, giza esperantza eta beldurren espresio legitimoa direnak, hilezkortasunaren metafisika dago, Platonena hori. Kristauek Platoni ikasi diote Nazareteko Jesusi baino gehiago.