Joan Mari Torrealdairen sotana flotatzailea
Zailak dira Txillardegiren Hizkuntza eta pentsakera liburuko zenbait pasarte. Adibidez, Jacques Lacan psikoanalistarenean “adierazleak” eta “adieraziak” duten harremana ez da lehenbiziko kolpean ulertzen den horietakoa. Ulertzeko ahalegina merezi du, hala ere, eta nola gainera. Lagungarri: Txillardegiren dohain pedagogikoak ez dira makalak, eta eskertzen da gero.
Estrukturalistek diote adierazlea ez dela ibilgailu neutroa, baizik eta hizkuntza-sare bateko elementu egituratzaile bezain egituratua. Adierazia edo esanahia zeharo lotuta dago adierazleak egitura baten barruan antolatzeko moduarekin, eta kanpoko munduko objektuekiko erreferentziatik independentea izan daiteke egitura hori. Erreferentzia enpirikotik aparte osatzen dute zeinua adierazleak eta adieraziak. “Itsaso” adierazlea ez zaio itsasoari lotzen, “itsaso” esanahiari baino.
Bestalde, zeinua arbitrarioa da, ez dago inolako lotura naturalik edo beharrezkorik adierazlearen eta adieraziaren artean. Ideia bat irudikatzeko, arbitrarioki aukeratzen da soinu-segida jakin bat eta ez beste bat. Ez naturak, baizik eta konbentzioak erabakiko du hizkuntzak modu arbitrarioan lotutakoa ezartzea eta zabaltzea.
Claude Lévi-Straussek asmatu zuen “adierazle flotatzaile” esamoldea, Jakobsonen “zero fonema” kontzeptuan inspiraturik. Eta Lacanek psikoanalisira inportatu zuen, erakusteko adierazleak ez duela berezko esanahi intrintsekorik, adierazle jakin baten esanahia ez dela finkoa eta absolutua nabarmentzeko. Esanahi hori fluidoa eta aldagarria baita: denboraren joanak aldatu dezake, edota desoreka edo berritasun bat agertzea adierazle horrek estrukturaren barruan zituen konexioetan.
Hori guztia adibide zehatz batekin azaltzeko, Joan Mari Torrealdaik frantziskotar sotanari buruz kontatu zion pasadizoa baliatuko du Txillardegik.
Frantziskotarren janzkera ez omen da Erdi Aroko janzkera arrunta baizik, pobreen soinekoa. Txirotasuna adierazteko hautatu zuen Asisko Frantziskok.
Erdi Aroa igaro, ordea, Errenazimentua ere bai, eta ahaztu egin zen pixkanaka frantziskotar sotanari lotutako zentzu hura. «Eta janzkera, “adierazle” soil bihurturik, bere gisara abiatu da. Soka eten da; eta frantziskotarren janzkera “sintoma” bihurtu da, “adierazle” huts».[1]
Alta, gizakiak esplikazioak behar ditu, arrazoiak. Lasaigarriak zaizkio, disparate hutsa izaten diren arren sarritan. Halatan, Torrealdaik Txillardegiri jakinarazi zionez, azalpen teologiko ezin estrabaganteagoak asmatu dira aspaldion frantziskotar janzkeraren inguruan, egun dakiguna Erdi Arora proiektaturik eta guztia nahasirik. Asisko Frantziskoren abituaren zentzua galdu «eta alienatu egin da».[2] Zein bere aldetik dabiltza soineko marroia eta txirotasuna.
Sotana atxiki dugu, hori bai; alegia, adierazleari eutsi diogu. Dena den, honezkero ez garenez adieraziarekin zuen benetako loturaz ohartzen, asmazio teologiko horiek alienazioa adierazten dute, alienazio kulturala. Eta, Txillardegik erantsiko duenez, sotana flotatzaileen antzera dabiltza eritasun psikologikoaren sintomak ere, dagozkion gizaki alienatuarekin lotura galdu eta beren kabuzko flotazio zailean bizitzaren magman.