Itsu metafisikoak eta fedegabearen zentzua (Azurmendi 1)
Hirurogeiko hamarraldian Azurmendi eta Gandiaga Arantzazuko gelaxka batean Elorri atontzen ibili ziren. 2000.ean Gandiaga hiltzen ari da. Berriro ere, berrogei urte lehenago bezalaxe, Gandiagaren poemak begiratzen ari dira adiskide biak. Ibilbide desberdinak egin dituzte. Bizitzaren zentzuaren galdera datorkie une batez gogora, baina ez batak ez besteak ez dute adierazten.
Gaur egungo filosofian bizitzaren zentzua bezalako gaiak ia ez dira ageri; bizitzaren zentzuaren galdera egiteak oztopo ugari ditu; are gehiago zentzuaren eskakizunak. Bigarren Hezkuntzan, esaterako, Herritartasunerako heziketa irakasten zaie hamalau urtekoei, Etika hamabostekoei eta Filosofia eta Hiritartasuna hamaseikoei, eta hiru programazioetan kutsu etiko-politikoa da nagusi, filosofiaren xede gorena hiriko legeak bete beharra azpimarratzea balitz bezala: Kanten etika gehi Habermasen politika gehi ezarria dagoen zuzenbidearen zuritzea da funtsean gure gazteei irakatsi behar omen dieguna. Egokia izango da ziur aski, baina pentsamenduaren historiak baditu bestelako altxorrak.
Azurmendik dioenez, itsu fisikoak baino askoz ere gehiago dira itsu metafisikoak; jendeari ez zaizkio bizitzaren zentzuaren tankerako kontuak axola, nahiago du kirola. Poesiarekin berdintsu: ez da aski poema irakurtzea poemari zentzua aurkitzeko, ez dugu beti musika bizitzeko aldarte egokia. Lagun gutxi duzun bezala poesiarako edo arterako sentibera, itsu metafisikoak dira gure artean gailen. “Itsu” Azurmendik ez du zentzu peioratiboan erabiltzen: populazioaren ehuneko laurogeita hamarra baldin bada lirikarako itsu, ez du zertan gutxiago izan mitorako itsu, ez bada presio sozialarengatik. Haatik, utzikeriaren ondoriozko ateismoa bezain interesbakoa da konbentzio sozialen araberako fedea.
Zentzuaren galderarekin interesa izan dezakegunok, gainera, arazoak ez gaitu beti eta etengabe kezkatzen. Bizimodu erosoak baino indartsuago, kolpe gogorrek bultzatzen zaituzte bizitzaren zentzuaz galdetzera: Auschwitzek berpiztu egin zuen zentzuaren galdera, eta seme-alabaren bat hiltzen bazaizu bihotzaren erdian topatuko duzu.
Jende pilo batek ziplo ukatzen dizu bizitzaren zentzua. Marxen, Nietzscheren eta Freuden ukoak sendoak izan ziren, jakingarriak. Oraingo ukoak, berriz, haiek idatzirikoa errepikatzera mugatzen dira, edo bestela purrustara. Azurmendi: “Ateista gutxi zegoenean, arrazoiak asko ematen ziren ateista izateko. Gaur ateista asko dago eta arrazoi gutxi.” Kulturari eta historiari dagokionez garai posterlijioso batean aurkitzen garela esaten da; Azurmendiren begirada posterlijiosoa ez ezik postateista ere bada.
Ukoak zein onarpenak, erabakitzen dituen gogoetaren arabera balio dute. Gaur egungo ukatzaile gehienek ez dute inongo zalantzarik, ordea. Halatan, hainbat gizartetan interesgarriago egiten da fedea, deigarriago: Azurmendik dioenez, “beti ez, baina askotan, fedea edukitzea ez da zalantzarik ez edukitzea, baizik zalantzak besterik ez edukitzea, eta horregatik fedea”. Simetrikoki, bizitzaren zentzugabezia aldarrikatzeak, zenbaitetan, zentzu bat izan nahi izaten du. Halaxe dirudi, besteak beste, Zolaren eta Barojaren kasuetan.
Gure artean, azkenik, jendearen bizitzaren zentzu-emaile nagusia politika da gaur egun, eta estatua. Ordea, laizismoa, batik bat frantses eitekoa, teologia kamuflatua izaten da maiz.
Edozein gisaz, Azurmendiren ustez, “ateismoak, bizitzaren forma deliberatuki hautatu gisa, fedeak adina gazi-gozo ditu (eta seguruenik, fedeak adina zalantza). Fedegabetasuna (Jainkoan) bizitzaren zentzu deliberatuki hautatua denean bakarrik da interesantea. Eta, orduan, bizitza problema bada, problema izango da haren zentzua, berdin da hori zein izan.” Anitz ateok hautatzen du zentzua. Azurmendik, Emilio Lopez-Adan “Beltzak” adiskide baten heriotzaren kariaz “Argia”n argitaratu zuen testu bat aztertuta, erakusten du Beltzak zentzua aukeratzen duela; Jainkorik gabeko zentzua, hori bai: bizitza hobetzeko ahalegina, sufrimendua apaltzekoa, eriak sendatzekoa; esplotazioa, biolentzia eta torturak ezabatzeko borroka... Izan ere, egunsentia edo heriotza bezala, gizartea ere irekita dago fededunaren zentzuari nahiz fedegabearen zentzugabeziari; baina baita fedegabearen zentzuari ere. Irudi luke Azurmendirentzat ateista eta fededuna bereizten dituen muga baino garrantzitsuagoa dela dogmatiko fundamentalista eta libre tolerantea bereizten dituena.
Jainkoaren existentziaren edo inexistentziaren frogarik ez dago. Azurmendiren ildotik, André Comte-Sponvillek dio idiota teistak eta idiota ateistak liratekeela aldarrikatzen dutenak “badakit badela Jainkoa” edo “badakit ez dagoela Jainkorik”. Ordea, Jainkoarena eta zentzuarena ez denez jakintza kontua, baizik asmatze eta sinesmen kontua, jarrera argiagoa litzateke esatea “ez dakit Jainkorik dagoenetz, baina hala ere uste dut ez dagoela”; edo “ez dakit Jainkorik dagoen, baina sinetsi nahi dut badagoela”; edo “ez dakit Jainkorik dagoen eta ezin dut nire ustea zehaztu”. Jainkoa, edo zentzua, desiraren ondorio baita, ipini egiten dugu. Sakonki duzu eszeptikoa Azurmendi; gure giro filosofikoan bitxia egiten dena da teistei dagokienez bezain eszeptiko izatea ateistei dagokienez.