Diglosiaren oinazea euskal literaturan

Euskal literaturaren handitasunetako bat da bere bitartez gure hizkuntzaren kinka larriaz mozorro barik eta bere gordinkeria osoan jabe zaitezkeela. 

Esaterako, gure garaiko Euskal Herriko hizkuntza-egoeraren diagnostikorik zehatzenetarikoa duzu Alberto Barandiaranen "Ekaitz" ipuina, "Mundu txikia" liburuan jasoa.

Ekaitzi ez zaio euskara gustatzen. Bere aitak euskaraz ikasi egin du, eta semeari euskaraz mintzo zaio, baina Ekaitzek sumatzen du aitaren ahalegina eta nahiago du gaztelaniaz hitz egin diezaion, aita lasaiago baitabil gaztelaniaz eta beren arteko harremanak hobera egiten du, errazkiago loratzen zaie irria.

Euskaldunaz eta are euskal hiritarraz egin daitekeen definizioetako bat, gaur egun: euskara dela eta, aldez edo moldez sufritzen duena. Askori zaila egiten zaio ikastea eta erabiltzea, benetan nahi izan arren; darabilgunok, berriz, badakigu zer den menpekotasun diglosikoak dakarren amorrua eta ahulezia. Euskaraz jakin ez eta ikasi nahi ez dutenek ere izaten dute beren ezinegona, zenbaitetan entzun behar izaten baitute hizkera atorrante hori, uxatzeko eginahal ororen despit.

Durangoko Azokarako argitaratu eta jaramonik egin ez zaion liburuetako bat Ramon Saizarbitoriaren azkena duzu, "Eta orain ama ere erdaraz" ("enbolike" argitaletxea).

Saizarbitoriak oraingoan bete-betean heldu dio bere aurreko liburuetan zeharka aipaturiko auzi bati: gatazka psikolinguistikoa gurean. Daniel Zabalegik eta Benitok, bai "Hanbre"koak eta bai Floraren aitak, nozitu zuten zer edo zer.

"Eta orain ama ere erdaraz" hau liburu elebidun petoa duzu, erdi bana baitator espainolez eta euskaraz, arazoa nabarmenarazirik.

Haria: hogeita hamabost bat urteko euskaldun batek psikoanalista batengana jo behar izan du, duela bi urtez geroztik herra eta gorroto sakona sentitzen baitu espainolez entzutean. Baina gainera orain ama ere gaztelaniaz hasi zaio eta aldi berean sexu arazoak. Latza zaio pazienteari amaren aldaketa. Irudika ezazu "Labartzari agur"eko Antton Ihartzegarai bere arreba Ixaskun supituki espainolez hasiko balitzaio: antzeko zerbait. Amari erdaraz entzutean, Saizarbitoriaren pazientearen barruko ahots batek "vete a tomar por culo, puta guarra" eta gisakoak botatzen ditu.

Liburuaren gaztelaniazko erdia psikoanalistak idatzirikoa da. Honek Freuden kasu ospetsuenak (funtsean Dora, otsoen gizona, arratoien gizona, Schreber presidentea eta Hans txikia) eredutzat hartuta idatziko du. Freuden estiloa parodiatu egin du Saizarbitoriak eta oso barregarria da emaitza, oinarri tragikoa gorabehera.

Euskarazko zatia berriz pazienteak berak eibar.org-eko bere blogean idatzia da, hain zuzen bere tratamenduaren berri emateko sorturiko bloga. Amaren aurkakoak bezain bortitzak izango dira psikoanalistaren aurkako irainak.

Psikoanalistaren eta pazientearen ikuspuntuak egitate beren aurrean zeharo dira bestalde desberdinak eta kontraste hori ere maisuki baliatu du Saizarbitoriak umorea pizte aldera.

Izan ere, nahiz eta protagonista biak diren zintzoak eta argiak, halaber beren arrazoiak, igartzen baita, lausoki bada ere, psikoanalistari, nolabait esan, ez zaiola larregi axola euskara desagertzea, eta txorakeria galanta iruditzen zaiola zorion pertsonalik txikerrena ere kausa linguistiko baten alde sakrifikatzea; aldiz, pazienteari burutik ez bihotzetik ere ez zaio pasako bere hizkuntzaren iraupenaren alde egiteari uztea, eta faltsutzat joko du euskararik gabeko poza Euskal Herrian.