Descartes (1596-1650)
-Esaten da Descartes eta Pascal direla prosa filosofiko frantsesaren gurasoak, edo iturri nagusi bi bai, bederen, Montaignerekin batera. Pascal frantses-frantsesa, herriko hizkeraren esapideak eta sena, giharra; Descartes, berriz, latindar frantsesa, astitsuagoa, lasaiagoa, luzeagoa
-Descartesekin harreman luzea izanez gero, Xabier Arregi oñatiarrak bezala, Metodoaren diskurtsoa eta Meditazio metafisikoak euskaratu dizkiguna, orduan zure prosa ere dotorea bilakatzen da, argiak eta zehatzak esaldiak; halakoa da Xabier Arregiren prosa, bai Jakinkizunak bilduman argitaratutako “Descartes”en eta bai Pamielak argitaratutako “Herria, hiria, nazioa”n ere
-Artea, zientzia eta filosofia gurutzatu eta elkartzen diren esparruan bizi zen Descartes, gaur egungo espezializazio, bereizketa eta urrutiratze artifizialetik libre; jakintza desberdinen arteko lotura eta oinarri filosofikoa da Descartesek ez eta guk bai galdua duguna
-1’55 inguruko altuera zuen; marihuana erretzen zuen; biluzik lo egiten zuen; uste zuen Amerikako indigenek ez zutela kristautu nahi zerua espainolekin partekatu beharraren beldurrez
-Txikitan neskatxa betoker batez maitemindu; gero ahaztu, baina aurrerantzean beti, zergatia jakiteke, emakume betokerrek erakarri; helduaroan, txikitako maite betokerraz berriro gogoratu, eta, haren eraginaz kontziente egin ostean, betokerrez maitemintzeko joera bertan behera
-Kolperik latzena: 5 urteko alaba Francine eskarlatinak jota hil
-Liburu kuttuna: Amadís de Gaula, On Kixoteren eredu eta faro
-“Metodoaren diskurtsoa” frantsesez, aski ezohikoa: nire neskamearen hizkuntzan idatzi nahi izan dut, herriaren hizkuntzan, irakurleria zabalaren bila: emakumeek eta umeek uler nazaten nahi nuke (aldiz, jakintsuak eta unibertsitateak, eskolastika, latinez; erromatar inperioan, gogoratu, herria latinez, baserritarren hizkuntza, eta kultur eliteek grekoz)
-Larvatus prodeo: “nire erlijioa nire Erregearena eta nire inudearena da”: txantxa, Henrike baitzuen errege, Nafarroakoa izan zelarik protestante, eta gero, Frantziako Henrike IV bilakatu ahal izateko, katolikotua; inudea ziur aski protestantea
-Larvatus prodeo: bizilekuak, beti pentsatu ahal izateko bakardade bila, Parisko zurrunbilotik ihesi, Holandan Frantzian baino toleranteagoak
-Larvatus prodeo: Galileoren aurkako prozesuak izutu zuen; Descartesen obra berehala jarri zuten Inkisizioaren index-ean eta bere zenbait liburu jendaurrean erre zituzten
-Suediako Kristina
-Koldo Izagirreren ipuin batean apaiz abertzale bati Franco hiltzea bururatzen zaio ostia kontsakratu bat pozoituta. Bada zalantzan jartzen duenik Descartesen heriotzaren kausa pneumonia izatea. Askok uste dute apaiz katoliko batek hil zuela, ostia artsenikoz busti eta filosofoari emanda
-Silogismoak ez du egia berriak aurkitzeko balio; ganorazko metodo baten beharra
-Hiru ametsak. Meloia (M.L. von Franz)
-Descartesen metodoa
-Iraultza zientifikoaren ondorioz, erdigunerik ez; koordenatu cartesiarrak, erdigunea edonon egon bailiteke; inertziaren legea: fisika matematiko modernoaren eta teknologoen aita-ponteko
-Tradizioaren kritika, tabula rasa; egiatzat ez onartu neure adimenaren azterketari sendo eusten diona baino; galbahe eta garbiketa epistemologiko
-Eszeptiko klasikoen zalantzaren eta Descartesenaren arteko aldeak: Descartesena behin-behinekoa, egia erabat ziurraren bila
-Zalantza hiperbolikoa: zeharo ziurtzat nuena halako batean faltsu agertu, zentzumenen engainuak, ametsa, eromena, Jainko tronpatzailea, Jeinu Maltzurra
-“Baina hauek eroak besterik ez dira, eta ni eurak bezain eroa izango nintzateke euren ereduari jarraituko banintzaio”; Foucaulten, Derridaren eta Alquiéren interpretazioak
-Mundua galdu
-Zalantzan murgilduta nagoen bitartean, dena den, bizi behar: Descartesen behin-behineko morala:
1-Eskura ditudan jakintsuak imitatu
2-Behin erabaki bat hartuta, aurreko zalantzak uxatu eta eutsi, bidaiariak basoan galduz gero aurrera jo behar duen bezala eta ez jira-biraka ibili; aurrera joz auskalo nora iritsiko den, baina norabait iritsiko da bederen
3-Mundua aldatzen ahalegindu beharrean, nire burua aldatu, egokitu, soilik nire pentsamenduen jabe bainaiz
-Cogito ergo sum; edo, Meditazioetan, zehazkiago beharbada, ego existo, ego sum, “beraz” gabe, ondoriozko lokailurik eta denborarik behar ez duen intuizio kolpe zuzena
-Filosofiaren oinarri eta abiapuntu: ez kosmosa, ez Jainkoa, baizik eta norbera, nia, subjektu ezagutzailea
-Egiaren irizpidea: ebidentzia, ziurtasuna, ideia argi eta bereizia
-Jainkoaren existentziaren hiru frogak: Jainkoaren ideia, argi eta bereizia, egia ziur gisa ageri zait; nire gogo inperfektuan ideia perfektuak dauzkat; argumentu ontologikoa
-Jainkoaren bidez, matematika eta mundua berreskuratu, ona denez ezin bainau engainatu
-Jainko zinez ahalguztiduna, identitate-hastapenaren eta matematikaren gainetik: egin zezakeen biribil karratua edo bost angelu dauzkan triangelua, Spinozaren edo Leibnizen Jainkoek ez bezala
-Sorgin-gurpila: Jainkoa da ideia argi eta bereizien egiaren berme, baina aldi berean ideia argi eta bereizia delako onartzen dut Jainkoaren ideia egiatzat; Jainkoa on izateak bermatzen dit Jainkoa badela; baita matematikaren egia ere, eta ondorioz munduarena
-Argizariaren pasartea irakurri; gorputza ez dut zentzumenen edo irudimenaren bidez neureganatzen, baizik eta adimenaren bidez; leihotik ikusten ditudan kapak eta kapeluak ulermenari esker hartzen ditut gizakitzat, automatak izan litezkeen arren
-Arima/gorputza dualismoa eta guruin pineala
-Ondorio cartesiarrak estetikan: artea egiazko ideia baten mamitzea da mundu sentsiblean; lorategi frantsesa/ingelesa; Molière-n protagonista ez errealista baizik arketipikoa; musika: la querelle des bouffons: Rameau cartesiarra, arrazoiaren eta egitura geometrikoaren alde operan, maisutasuna kordokatzen duen komikotasunaren aurka, frantziar Batasunaren alde; Rousseau, berriz, italiar operaren alde, emozioaren eta barrearen alde, mundutik datorrenari zabalik
-Ondorio cartesiarrak kulturan: komunak: Frantzia, Ingalaterra, Alemania (Zizek)
-Ondorio cartesiarrak ekologian: batetik: gizakia, aurrerapen teknologikoari esker, naturaren jaun eta jabe; bestetik: animalia, makina huts; animaliaren garrasia torturatzen dutelarik, zentzubako, penduluaren kirrinkaren pareko; Malebranche eta zakur umeduna; bestalde, bibisekzioaren onura medikuntzan; Montaigneren eta Descartesen jarreren kontrastea animalien inguruan; E. de Fontenay, Le silence des bêtes
-Ondorio cartesiarrak politikan: batetik, Tocqueville: “iraultzaile jakobinoak cartesiarrak dira, eskolatik irten eta kalera jaitsiak”; bestetik, munduko lehen Parlamentua, Frantzian: ez Jainkoak baizik gizakiak dira legegile, tradizio ustela suntsitu eta borondatea eta arrazoimena erabiliz jendarte berri ahal bezain zuzena sortzea xede; azkenik, jakobinoen zentralismoa eta grina uniformizatzailea: Jules Ferry: une honetan Frantzia osoko hamabi urteko ume guztiak Matematika ikasten ari dira; eta bi ordu barru den-denak Historia; hizkuntza berean, noski
-Zentzu horretan esaten da Cartesio izan zela eta dela frantziar espirituaren ikur eta abiarazle, espiritu frantses argia, zehatza, geometrikoa; natura berez nahiko irregularra den arren, anarkikoa, lorategi cartesiar frantsesean geometrizatu egiten da landareen mundua, lorategia matematikoki dago antolatua, esaterako Paben, Pirinioetako Bulebarrean badaude zuhaitz batzuk, hostoak karratu eta laukizuzen perfektu gisa dituztenak ebakita; giza espirituaren ordena argia matematikoa naturaren gainean ezartzea, hori litzateke Descartes eta hori litzateke Frantzia
-arriskutsua ere bada: Joxe Azurmendik dio Errusia herrien hilerria den bezala Frantzia hizkuntzen hilerria dela, espiritu jakobino cartesiar uniformizatzaile hori armen eta heziketa publikoaren bidez inposatu da; eta, esaterako, 2017an presidente izateko bost hautagai nagusiak, telebista pribatuetara eztabaidetara daramatzatenak, gainerako 6ak baztertuta, den-denak dira jakobino zentralistak; Frantziako Iraultzak sendotu egin zuen Frantzia Parisera eta Frantziako hizkuntzak Pariseko hizkerara murrizteko pasio biolentoa
-Antzeztu ikasgelan gaur egungo eztabaidak erlijioso dualista cartesiarren eta neurologo monisten artean (arima ez da garuna baizik); arima, ordenagailu sofistikatu bat? orduan, nondik nora autokontzientzia, eta zertarako?
