Besterentzako haurdunaldia legeztatzearen alde
Legegintzak batzuetan jendartean ohitura bilakatu dena bermatu egiten du, beste batzuetan gehiengoak nahi duena aldarrikatzen du. Herrian dabilenari erantzun egiten dio, ondoren etorri ohi da.
Aldiz, Frantzian Robert Badinter gehiengoari aurreratu egin zitzaion, gehiengoa aurka zuela bultzatu eta aldarrikatu baitzuen heriotza-zigorra debekatu zuen legea.
Abortoaren legea Elisabeth Badinter filosofoak mamitu zuen, Roberten emazte feministak.
Orain ere besterentzako haurdunaldia legeztatze lanetan buru-belarri dabil Elisabeth Badinter.
“Sabela alokairuan”, “alokaturiko ama” eta antzeko esamoldeak ez dira oso egokiak, aditzera ematen baitute eramaileak sabela lonja edo garajea bailitzan diru-truke akuratzen duela, eta hori ez da horrela: Australian, Erresuma Batuan, Zelanda Berrian eta Kanadan eramaileek ez dute dirurik jasotzen, Frantzian ez dute jasoko. Arazoak dituen emakume bati laguntzeagatik egiten dute. Frantzian ez dute “akurako sabela” eta gisako mespretxurik onartzen; “gestation pour autrui” deitzen zaio, besterentzako haurdunaldia. Eta ingelesez berriz “surrogacy” (latinetik, “subrogare”: ordeztu).
FRANTZIAN
Aukera berri honi dagokionez, Frantziak primeran jokatu du: besterentzako haurdunaldia debeku zen, baina urtero laurehun bat bikotek jotzen zuen Kaliforniara, Erresuma Batura, Belgikara, eramaile baten bila. Ugaltzeko turismo deitu izan zaio. Gero Frantziara itzuli eta filiazioa ezartzeko orduan arazoak sortzen ziren sarritan.
Zer egin? Ostrukarena, Espainian bezala, hots, jakin arren egin egiten dela, aberatsek egin dezatela behar bezala Kalifornian 100.000 dolar ordainduta eta txiroak berriz hor konpon, betiko txapuzak? ABC egunkariak berriki erakutsi du Interneten bidez hainbat tratu ilun gauzatu egiten dela. Noski, hor ez dago ez berme juridikorik, ez sendagileen laguntza ofizialik, ez asmozko gurasoentzako edo eramailearentzako inongo babesik. Eta horrela jarraituko dugu oraingoz.
Aldiz, Frantzian besterentzako haurdunaldia arauturik duten hainbat Estaturen legediak aztertu eta eztabaidatu dituzte, eta berehala aldatuko dute 1994ko debekua. Erresuma Batukoa hartuko dute batik bat aintzat.
ERRESUMA BATUAN
Erresuma Batuan 1985az geroztik 600 bat ume jaio dira besterentzako haurdunaldia legeztatzeari esker. 1985ko legeak ez du eramaileak dirutza jasotzerik onartzen, ezta jardueraren publizitaterik ere. Bikote antzu batenganako ekintza eskuzabaltzat hartzen dute.
Eramaileak diru-saririk jasotzen ez duen arren, haurdunaldiak dakartzan gastuak ordaindu egiten zaizkio (arropa berezia, sendagilea, botikak…). Adituek 9.000 eta 20.000 euro bitartean dabilela diote haurdunaldi bakoitzeko.
Bi bikoteen arteko akordioa ez da loteslea, eta egia da inoiz frustrazioa eragin izan duela. Behin batean asmozko gurasoak ez ziren jaio berriaren bila agertu.
Eramaileak haurra beretzat gorde nahi badu, egin dezake, eskubidea du. Ia inoiz ez da gertatzen. Behin batean gertatu zen, eta Helegite Epaitegiak eramaileari haurraren zaintza ukatu zion. Ez omen zen gai bere seme-alaba biologikoak ere behar bezala zaintzeko. Epaileak umea aita biologikoaren esku utzi zuen. 2007. urtea zen.
Umea munduratzean, jaiotza-ziurtagiriak eramailea eta bere senarra izendatzen ditu haurraren legezko guraso. Orduan, eramailearen senarrak uko egiten dio ofizialki aitatasunari, aita biologikoaren alde. Zenbait asteren buruan asmozko gurasoak legezko guraso bilakatuko dira, bigarren jaiotza-ziurtagiria jasoko baitute, haurraren guraso gisa bien izen-deiturak erakusten dituena.
KEZKA ETA BELDURRA
Ulergarria da zenbait feministak, besteak beste, beldurra erakutsi izana, emakumearen sabela merkatugai eta salerosbide bihurtuko ote duen kapitalismoaren kaos gupidagabeak. Ugari dauzkagu bokaziozko txuloputak edo bestelako txuloak, eta berehala letorke neskalaguna besteren umea eramatera behartuko lukeena, eta dirua beretzat, txuloarentzat. Hain zuzen hori eragoztera dator araua, zaintza, kontrola, argitasuna.
Frantzian emakumeak dira oroz lehen besterentzako haurdunaldia arautuko duen legedia prestatzen ari direnak, eta Kaliforniako eredua da kosta ahala kosta eragotzi nahi dutena, alegia, besterentzako haurdunaldia anabasazko azokan harrapaturik gera dadin, negozio bilaka dadin, tripen merkadillo.
Hori dela-eta, Erresuma Batuan bezala, Frantzian ere asmozko gurasoek ezingo diote eramaileari diru-kopuru jakin batetik gora ordaindu. Arazo ekonomikoak dituen emakumea ezingo da eramaile izan, ezta ikaslea ere. Hori hurbildik kontrolatuko dute.
BESTE ARRISKU BAT: ERAMAILEA DAMUTZEA
Beste arrisku bat, eramailea sabelean duen haurrarekin zaletzea eta erditu ostean damutu eta asmozko gurasoei eman nahi ez izatea da, Erresuma Batuan behin gertatu bezala. Frantzian, aipatu Elisabeth Badinter eta Nadine Morano dira beste batzuekin batera legedia berria jorratzen ari direnak. Hiruna ume eduki dituzte. Morano UMPkoa da, Sarkozyren laguna. Familiaren Estatu Idazkari izendatu dute martxoan.
Ez batak ez besteak ez dute uste eramailearen eta umekiaren artean derrigorrez sortu behar duenik ezin hautsizko lotura afektiboren bat. Ama izan denak eta haurdun izan denak aise ulertzen du amatasunaren eta haurdunaldiaren arteko bereizketa, haurdun izan zaitezkeela ama izateke. Aldez aurretik baldin badakizu eta hitzarmen batean onartu baldin baduzu haurra obozitoak eta semena jarri duen bikoteari emango diozula, ia ez da arazorik izaten, Erresuma Batuan hogeitaka urteko praktikak frogatu bezala. Aldi berean joango da umea handitzen eramailearen sabelean eta amaren bihotzean.
Dena den, Frantzian, eramaileari, erditu ostean, hiru eguneko epea emango zaio baezpada ere. Damutuko balitz, umea beretzat.
Hemen Giza Eskubideen aldarrikapen abstraktu bezain merketik urruti gabiltza: korapilatsuak dira ebazpenak, zailak eta ertz ugarikoak. Agintarien eta legelarien erabakiak sarritan ez direla aizkorakadak oroitarazten digute, baizik labirintoak.
Ika-mika sortu da: Elisabeth Badinter ez bezala, Nadine Morano ez dago ados damutzeko hiru eguneko epea ezartzearekin. Dioenez, ezarpen hori ulergarria litzateke eramailea aldi berean obozitoak jarri dituen ama biologikoa ere izan litekeen herrietan. Baina Frantzian bazterturik dago aukera hori, eramaileak eraman baizik ezingo baitu egin: espermatozoidea eta obozitoa asmozko gurasoenak izango dira. Halatan, Moranorentzat ez du zentzurik damutzeko aukerari eusteak.
Eta egia esan legegileei zaila gertatu zaie erabakia hartzea, baina nahiago izan dute haurra eramailearen esku utziz asmozko gurasoen frustrazioa pizteko arriskua nozitu, eramaile damutua eta umea bereizi behar traumatikoari aurre egin behar izatea baino. Senatuak Erresuma Batura bidali duen Komisioak onartu egin du dagoeneko.
ERAMAILE ALTRUISTA
Bestalde, legeztatzearen etsaiek emakume eramaileak beti eta ezinbestez bilatuko duela mozkina zabaldu dute. Ez da egia. Carol O’Reillyk hogeita hamasei urte ditu. Hiru seme-alaba dauzka bereak. Eta bost bider izan da eramaile (bere obozitoekin, hori bai). Haurdunaldiak on egiten diola dio, eta haurra hazteko eta hezteko erantzukizuna bere gain hartu nahiz ez duen arren, pozez txoratzen duela umetokirik gabeko emakume bati lagundu ahal izateak, xentimorik jaso gabe bada ere. Zeharo sinesgarria gertatzen da. Gerora gainera eraman dituen haurrekiko harremanei eutsi die, izekotzat hartzen dute: besterentzako haurdunaldia familia zabaltzea izan da Carol O’Reillyrentzat.
ERAMAILEEN ARTEAN, ERDITZE OSTEKO DEPRESIORIK EZ
Bestalde, Geneviève Delaisi de Parceval psikoanalistak, besterentzako haurdunaldietan adituak, dioenez, eramaileak ez du inoiz erditze osteko depresiorik pairatzen. Aitzitik, ama arrunten artean, gurea bezalako herrialde garatuetan, %15ek nozitzen du depresio mota hori.
Eta eramaileak zergatik ez? Delaisi de Parcevalen ustez, batetik, eramailea aurretik ama izan da eta badaki zertan den haurdunaldia. Bestetik, ez denez bere haurra izango ez da horrenbeste agobiatzen: ez dio haurrari gela prestatu behar, ez du umea hazteak dakarren erantzukizun astuna bere gain hartu beharko, ez ditu gurasoak eta bikotekidea etengabe gainean, umekia nola ote doan arduraturik…
Azkenik, ongintzan dabilelako uste sendoak, bere baitan garbi sentitzeak beste emakume bati mesede benetan erabakigarri bat egiten ari zaiola, ordainik gabe gainera, alaitu egiten du. Ondorioz, ohiko amena baino arinagoa izaten da eramaileen haurdunaldia, bozkariotsuagoa.
BENETAKO ALTERNATIBA
Benetako alternatiba ez da: batetik debekatu eta beraz ez da egingo; eta bestetik legeztatu eta beraz egingo da.
Baizik eta, bioteknologiari esker egin daitekeenez: batetik legeztatu eta, legea zentzuzkoa izatekotan, txukun samar egingo da; eta bestetik debekatu, eta hala ere egin egingo da, baina aberatsek atzerrian eta berme juridiko eta medikuntzazkoekin eta txiroek berriz era ilun eta txapuzeroan, sarritan eramailearen eta umekiaren osasuna ataka estuan jarririk. (Legez kanpo dagoen bitartean, nekez erabil dezakete txiroek besterentzako haurdunaldia, ez badute sendagile eta abokatuen kolaborazioa erdiesten. Dena den, erabili erabiliko da, abortoa ilegala zenean bezala: lardaskeria nagusi eta ama-haurren bizia arriskuan.)
Legeztaturik zein legez kanpo, gertatu egingo da asmozko gurasoek eramaileari diru gehiegi emango diotela, sabelak alokatu egingo direla, eta abar. Baina besterentzako haurdunaldiak legearen babesa ukanik, medikuen eta zerbitzu juridikoen laguntza izango du bederen jokabide eskuzabal horrek, eta ez da besterik gabe ebakiko ama-alabek, ahizpek, adiskideek, emakumeek, elkarri laguntzeko senti dezaketen gurari ederra.
LABUR
Erresuma Batuan eta Frantzian, legeak babesa ematen die besterentzako haurdunaldia soilik lagundu nahiak bultzatuta erabili nahi dutenei. Aldiz, gaur egun Espainian, baldin minbiziak zure alabari umetokia hautsi badio, eta hala ere bere haurra ekarri nahi badu, eta zu gertu baldin bazaude alabari laguntzeko, bere haurra zure sabelean bederatzi hilabetez eramanda, debekaturik duzu.
Harritzekoa baita Elizaren seta, errukia bezalako bertute kristau batek ondorio errealak ekartzearen aurka. Zer da bestela, errukia eta lagun hurkoaren oinazea baretu nahia baizik, eramailea adiskidearen umekia sabelean eramatera bultzatzen duena, edo alabarena, edo ahizparena, edo umetokirik gabeko edozein emakumerena? Horixe da ordea gaur egun galerazirik duguna, eta ez da gogo handirik sumatzen konponbidea bilatzeko.